From Wikipedia, the free encyclopedia
Lisboua ó Lhisboua ye la capital de Pertual i la cidade mais populosa de l paíç. Ten ua populaçon de 506 892 habitantes,[1] drento de ls sous lemites admenistratibos. Na Ária Metropolitana de Lisboua, residen 2 821 697 pessonas (2011), sendo por esso la maior i mais populosa ária metropolitana de l paíç. Lisboua ye l centro político de Pertual, sede de l Gobierno i de la residéncia de l xefe de Stado. Ye l "farol de la lusofonia" (Daus): la Quemunidade de ls Países de Léngua Pertuesa (CPLP) ten la sue sede na cidade. Ye inda la capital mais l'oucidente de l cuntinente ouropeu na cuosta atlántica.
Brason | Bandeira |
Terreiro de l Paço i státua eiquestre de l rei D. José | |
Gentílico | lhisboeta, lhisbonense, olisiponense (an desuso), alfacinha (anformal) |
Ária | 100,5 km² |
Populaçon | 506 892 hab. (2015) |
Densidade populacional | 5 066 hab./km² |
N.º de freguesies | 53 |
Fundaçon de l munecípio (ó foral) |
seclo XII a.C. purmeiras refréncias a la cidade 1179 cunquista de la cidade por D. Fonso Anriqueç 1256 capital de l Reino |
Region | Lhisboua |
Subregion | Grande Lhisboua |
Çtrito | Lhisboua |
Antiga porbíncia | Stremadura |
Ourago | Ourago maior: Santo Antonho de Lhisboua Ourago menor: San Bicente |
Feriado municipal | 13 de júlio (Die de Santo Antonho) |
Código postal | 1000 a 1900 Lisboa |
Andereço de ls Paços de l Cunceilho |
Praça do Município 1100-365 Lisboa |
Sítio oufecial | http://www.cm-lisboa.pt |
Andereço de correio eiletrónico |
municipe@cm-lisboa.pt |
Munecípios de Pertual |
An Lisboua ancontran-se bruxedos de l Neolítico, Eneolítico i Neo-neolitico.[2] Durante l Neolítico, la region de Lisboua fui habitada por pobos que tamien bibiran neste período noutros spácios de la Ouropa atlántica. Estes pobos custruíran bários monumientos megalíticos[3]. Ye inda possible ancontrar alguns dólmens[4] i menirs[5] ne ls campos an redror de la cidade.
Situado ne l stuairo de l riu Teijo, l'eicelente porto de Lisboua tornou-la cidade eideal para abastecer d'alimientos ls nabios que rumában pa las Ilhas de l Stanho (atuales Ilhas Scilly) i pa la Cornualha. L pobo celta ambadiu la Península ne l Modelo:AC.[6] Grácias a casamientos tribales culs pobos eibéricos pré-romanos, oumentou seneficatibamente na region l númaro de falantes de la léngua celta.
L poboado pré-romano de Oulesipo, cun ourige ne ls seclos Modelo:AC, assentaba ne l morro i na costielha de l Castielho. La Oulesipo pré-romana fui l maior poboado ourientalizante de Pertual. Stima-se que la sue populaçon rondasse antre 2 500 i 5 000 pessonas.[7] Oulesipo serie un bun fundeadouro pa l tráfego marítimo i pa l comércio culs fenícios.[8][9]
Achados arqueológicos sugíren que yá habie trocas comerciales culs fenícios na region de Lisboua an Modelo:AC [10], liebando alguns storiadores a admitir que tenerien habitado l que ye hoije l centro de la cidade, na parte sul de la colina de l castielho.[11] Na praça de D. Luís, an Lisboua, fúrun localizados bruxedos dun fundeadouro cun mais de 2000 anhos, remontando al Modelo:-sec. I i al V d.C., adonde ls nabios ancorában para fazer çcargas i reparaçones i tamien pa l tránsito de passageiros i carga.[12] Para alhá de biajáren dende pa l Norte, ls fenícios tamien aprobeitórun l fato de stáren na zambocadura de l maior riu de la Península Eibérica para fazíren comércio de metales preciosos culas tribos locales.[13] Outros amportantes perdutos ende comercializados éran l sal, l peixe salgado i ls cabalhos puros-sangre lusitanos, bien coincidos na Antiguidade.[14]
Recentemente (1990/94)[15] bruxedos fenícios de l Modelo:-sec. BIII fúrun ancontrados sob la Sé de Lisboua. Nun oustante, alguns storiadores modernos[16] cunsidran que l'eideia de la fundaçon fenícia ye eirreal, cumbitos que Lisboua era ua antiga ceblizaçon outótone (chamada puls romanos de ópido) que se lemitaba a stablecer relaçones comerciales culs fenícios, l que splicarie la persença de cerámicas i d'outros artefatos cun tal ourige.
Ua bielha lenda refire que la cidade de Lisboua fui fundada pul heirói griego Odisseu (Ulisses),[sin fuontes] i que, tal cumo Roma, l sou poboado ouriginal era rodeado por siete colinas. Se todas las biaiges de Ulisses atrabeç de l Atlántico tubíssen ocorrido cumo Théophile Cailleux las çcrebiu,[17] esso seneficarie que Ulisses fondou la cidade benido de l Norte, antes de dar la buolta al Cabo Malea, (que Cailleux diç ser l Cabo de San Bicente), na sue biaige para Sudiste, rumo la Ítaca. Inda assi, la persença de ls fenícios, mesmo ocasional, ye anterior a la persença heilénica neste território. Mais tarde, l nome griego de la cidade tenerie sido corrompido an latin para Oulissipona. Outros diuses pré-romanos de la Lusitánia [18] son Aracus, Cariocecus, Bandua i Trebaruna.[19]
Presume-se que ls griegos antigos tubírun na foç de l riu Teijo un puosto de comércio durante algun tiempo,[sin fuontes] mas ls cunflitos que grassában por to l Mediterráneo liebórun sin dúbeda al sou abandono, debido subretodo al poderio de Cartago nessa época. Parece cierto inda assi que l território de Lisboua ye primordialmente acupado por populaçones mediterránicas ourganizadas an torno dua família nuclear. Las anfluéncias cebelizacionales desta region saloia de la Stremadura ye fenícia, púnica i, subretodo, an tenermos struturales, berbere-moura i latino-romana.[20] Esta radadeira, sógena, mais requintada, dominará anquanto cultura de poder, nas struturas admenistratibas i de l'ansino, quando ls legados de l Ampério Romano son apropiados pula Eigreija Católica.[21][22]
Passado la cunquista de Cartago, ls romanos ampeçan las guerras de pacificaçon de l'oucidente. Cerca de Modelo:AC, cunquistórun Oulesipo, durante la campanha de Decimus Junius Brutus, que reforçou las muralhas de la cidade para se defender de las tribos hostis. La Lisboua d'anton fui depuis aneixada al ampério i recumpensada cula atribuiçon de cidadanie romana, prebilégio anton raríssemo para pobos nun romanos.[sin fuontes] Felicitas Julia beneficia assi de l statuto de munecípio, juntamente culs territórios an sou redror, nun centeilha de 50 Km, nun pagando ampuostos la Roma, al cuntrairo de l que se passaba cun quaije todos ls outros castros i poboados outótones cunquistados. La cidade fui por fin antegrada, cun ancha outonomie, na porbíncia de la Lusitánia, cuja capital era Emeritas Augusta, l'atual Mérida, situada na Stremadura spanhola. La Oulesipo romana çpunha-se an anfitriato zde la colina de l Castielho de San Jorge até al Terreiro de l Trigo, l Campo de las Cebolhas, l'antiga Rieira Bielha i la Rue Augusta.[23] Un de ls mais antigos i amportantes bruxedos de la persença romana an Lisboua son las ruínas dun magnífico triato (Modelo:Sec. I) anton custruído ne l local qu'hoije corresponde al mº 3A de la Rue de San Mamede, an Alfama, mui frequentado pulas elites de la época.[24][25][26][27]
Ne l tiempo de ls romanos, la cidade era famosa pul fabrico de garun, alimiento de luxo feito de pasta de peixe, cunserbado an ánforas i sportado para Roma i to l'ampério. Outros perdutos comercializados éran l bino i l sal. Ptolomiu zeignaba essa primordial Lisboua cumo sendo la cidade de Ulisses. Ne l sou tiempo, para para alhá sploraçon de las minas d'ouro i prata, la maior receita probinha de tributos, ampuostos, resgates i saques, qu'ancluían ouro i prata de ls tesouros públicos de ls pobos de la Lusitánia i d'outras feitorias peninsulares.[28][29][30][31]
Ne l finales de l'ampério romano, Oulesipo serie un de ls purmeiros agregados que spontaneamente acuolhírun l cristandade. L purmeiro bispo de la cidade fui San Genes. An cunsequéncia de la queda de l'ampério, Lisboua fui bítima de ambasones bárbaras, de ls Alanos, de ls Bándalos i de ls suebos, tenendo sido parte de l sou reino. Fui tomada puls besigodos de Toledo, que le chamában “Ulishbona”.[32]
Passado trés seclos de saques, pilhaiges i perda de dinámica comercial, “Ulishbuna” pouco mais serie qu'ua bila cumo muitas outras de l'ampeço de l Modelo:Sec. VII. An 711, aprobeitando ua guerra cebil de ls besigodos, tropas mouriscas lideradas por Tárique ambaden la Península Eibérica. L que sobra de l'oucidente peninsular romano ye cunquistado por Abdalazize ibne Muça, un de ls filhos de Tárique. Segundo bielhos storiadores, “Oulishbuna” nun le scapa. Ambestigadores modernos çmenten essa berson afirmando que nun eisistiu ambason muçulmana de Lisboua. Éran berberes ls outótones lisboetas, detentores dua cultura perfundamente anraizada.[33][34][35]
Na berson de la cunquista, anho de 714, Lisboua ye tomada por mouros de l norte de África, chamados Aluxbuna (al-Lixbûná) an árabe, cujo antigo nome tenerie sido Cudia (Kudie ó inda Kudiya).[36] Custruiu-se neste período a cerca moura.
Lisboua pertenceu a la purmeira taifa de Badajoç ne l'anho de 1013, criada pul slabo liberto Sabur Al-Amiri (1013-1022), un saqaliba, antigo súbdito de Aláqueme II.[37][38]
Anquanto se fragmentában las Taifas eislámicas de l Sul, ne l Norte l Cundado Portucalense separaba-se de l Reino de Lion, yá an plena Reconquista de la Península Eibérica. Anque stablecida an Guimarães, la fuorça eiquenómica i l'outonomie de l Cundado Portucalense residie ne l Porto, i.i. an Portucale, ne l porto de la cidade de Cale, an Gaia. Bien podemos eimaginar cumo serie l nuobo reino, mobido pul dinamismo comercial de la moço cidade de mercadores que, na foç de l segundo maior riu de la Península Eibérica, l riu Douro, usufruía anton d'amportança semelhante a la de Lisboua ne l riu Teijo, i qu'acabarie tamien por ser cunquistada.
Diç l geógrafo árabe Edresi qu'an Lisboua
Almunime Al-Himiar çcribe Lisboua cun mais requinte :
L geógrafo Yáqût al-Hamáwî rebela outras cousas inda :
Ibne Saíde, ne l Modelo:Sec. XIII, diç, por sou lado, que Lisboua "ye noiba an alcoba nupcial."
Diç-mos la storiografie tradecional pertuesa qu'al-Ushbuna fui cunquistada als mouros por Fonso Heinriques. Sabe-se hoije que fúrun las classes senhoriales marranas de l Antre-Douro-i-Minho, cujo patrono era San Tiago, ls oubreiros de la cunquista i que Fonso Heinriques pertence al grupo desses noroestinos crestianos de léngua pertuesa que dominaran l Centro i l Sul pagon de Pertual i se perpetuaran deixando çcendéncia.[41]
La purmeira tentatiba de reconquista de Lisboua ocorre an 1137. Fracassa frente a las muralhas de la cidade. An 1140 acorren als sediantes cruzados an tránsito por Pertual. Juntos, amprenden nuobo ataque, que tamien falha. Solo siete anhos depuis, ls crestianos reconquistarian la poboaçon dando grácias al purmeiro rei de Pertual, Don Fonso Heinriques. L rei cuncede-le foral an 1179. An 1255, grácias a la sue localizaçon stratégica, Lisboua torna-se la capital de l reino. Treminada la reconquista, cunsulidada la religion crestiana i anstituída la léngua pertuesa, ye criada la diocese de Lisboua que, ne l Modelo:Sec. XIV, será eilebada la metrópole (arquidiocese).
Ne ls radadeiros seclos de la Eidade Média la cidade spandiu-se i tornou-se un amportante porto, cun comércio stablecido cul norte de la Ouropa i culas cidades costeiras de l Mar Mediterráneo. An 1290 l rei Don Dinis criou la purmeira ounibersidade pertuesa an Lisboua que, por causa dun ancéndio, fui trasferida para Coimbra an (1308), quando la cidade yá çpunha de grandes eidifícios relegiosos i cumbentuales.
Don Fernando I, l Formoso, custruiu la famosa Muralha Fernandina[42], yá que la cidade crecie debrebe para fura de l perímetro enicial. Ampeçando pul lado de ls bairros mais pobres i acabando ne ls bairros de la burguesie, la maior parte de l denheiro outelizado na eisecuçon de l porjeto bieno desta radadeira. Esta stratégia mostrou-se cumbeniente, yá que d'outra forma la burguesie deixarie de financiar l'obra.
L nuobo capítulo de la stória de Lisboua ye ampeçado cula reboluçon motibada pula Crise de 1383-85. Passado la muorte de Fernando de Pertual, l Reino deberie passar a tener cumo soberano nominal l Rei de Castielha, João I de Castielha, i ser regido por Leonor Teles de Menezes. Mas l rei castelhano quijo ser soberano afetabo ó, cumo se questuma dezir, "rei i senhor", persuadindo la sogra i reina regente a renunciar al gobierno i a ceder-lho. Esto, sin l cunsentimiento de las Cortes, custituía ua usurpaçon de poder, l que dou guerra. Depuis de cerca d'anho i meio de luita, la burguesie de la cidade, culas sues ligaçones anglesas i capitales abultados, serie un de ls bencedores: l Mestre de Abis ye aclamado João I de Pertual, depuis de liebar la bun termo l cerco de Lisboua de 1384 i antes de ganhar, an 1385, la Batailha de Aljubarrota, sob la liderança de Nun'Álbares Pereira, contra las fuorças castelhanas reforçadas cun miltares franceses i apoiadas puls fidalgos pertueses que prestában bassalaige al rei de Castielha.
An 1385 Lisboua sustitui Coimbra cumo capital de l reino.[43]
|url=
(ajuda). Scola4. Cunsultado an 4 de Júnio de 2009 Parâmetro desconhecido |radadeiro=
ignorado (ajuda); |nome1=
sem |sobrenome1=
em Authors list (ajuda)|url=
(ajuda). Anstituto Pertués de l Património Arquitetónico. Cunsultado an 4 de júnio de 2009|url=
(ajuda)|url=
(ajuda). l'agricultura fenicio-púnica en el Mediterráneo (an spanhol). 1 1 eid. Balència: Ounibersitat de Balència. 2003. 270 páiginas Parâmetro desconhecido |subrenome=
ignorado (ajuda); |nome1=
sem |sobrenome1=
em Authors list (ajuda)|url=
(ajuda). Associaçon Pertuesa de l Cabalo Puro Sangre Lusitano. Cunsultado an 4 de Júnio de 2009|url=
(ajuda). Morgana LeFay. Cunsultado an 3 de Júnio de 2009|url=
(ajuda). Lisboua, 28-30 de Setembre/1-2 D'otubre de 1992 = Lisboua, 28-30 Setembre/1-2 Outubre 1992 (an Catalan). 1 4 eid. Barcelona: Anstitut d'Studis Catalanes. 1995. 546 páiginas|url=
(ajuda) (PDF). Biblioteca Birtual Miguel de Cerbantes. Cunsultado an 28 de Júlio de 2010|url=
(ajuda) (PDF). Biblioteca Birtual Miguel de Cerbantes. Cunsultado an 28 de Júlio de 2010|url=
(ajuda) (PDF). Biblioteca Birtual Miguel de Cerbantes. Cunsultado an 28 de Júlio de 2010|url=
(ajuda) (PDF). Faculdade de Letras de l Porto. Cunsultado an 28 de Júlio de 2010|url=
(ajuda). Cámara Municipal de Lisboua. Cunsultado an 2 de janeiro de 2009|url=
(ajuda). recursos, pensamiento i anfluencia : trabajos de las IX Jornadas Mediebales (an spanhol). 10. México: Ounibersidade Nacional Outónoma de l México. 421 páiginas|url=
(ajuda) (an spanhol). 1 4 eid. Madrid: Eiditorial Besión Libros. 340 páiginas Parâmetro desconhecido |subrenome=
ignorado (ajuda); |nome1=
sem |sobrenome1=
em Authors list (ajuda)Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.