From Wikipedia, the free encyclopedia
L Ido ye ua lhéngua auxeliar, possiblemente la segunda lhéngua custruída mais ousada de l mundo atrás de l Speranto, cul qual ten ua grande defrença ne l númaro de falantes. Ye ua berson restourada de l Speranto (lhéngua criado por L. L. Zamenhof) qu'an 1907 fui ouficialmente scolhida pula Délégation pour l'Adoption d'une Langue Auxiliaire Internationale (Delegaçon pa la Adoçon dua Lhéngua Auxeliar Anternacional) cumo l melhor porjeto de lhéngua anternacional de todos ls propostos até meados de l seclo XX.
Esta páigina ó cacho fui traduzida outomaticamente i percisa de ser rebista por un falante natibo de mirandés. Se sabes bien mirandés ajuda la Biquipédia rebendo este artigo. Apuis de la rebison apaga esta marca. Oubrigado! |
Ido | ||
---|---|---|
Criado por: | Louis Couturat i Louis de Beaufront | 1907 |
Amprego i outelizaçon: | Lhenguaige auxeliar anternacional | |
Total de falantes: | 100 a 200[1] | |
Catadorie (perpósito): | Lhéngua artificial Lhénguas románicas i germánicas Ido | |
Scrita: | Alfabeto latino | |
Statuto oufecial | ||
Lhéngua oufecial de: | Nanhun paíç. | |
Regulaçon por: | Uniono por la Linguo Internaciona Ido (ULI) [idolinguo.com/] | |
Códigos de lhéngua | ||
ISO 639-1: | -- | |
ISO 639-2: | art | |
ISO 639-3: | ido
|
Fui cunsidrada ua lhéngua muorta por uns anhos, até que, pul adbento de la Anterneta, la lhéngua ampeçou a renacer.
Dibersas obras literárias fúrun publicadas i traduzidas para Ido, ancluindo L Pequeinho Príncepe i l Eibangelho Segundo San Lucas. A partir de l'anho 2000, stima-se qu'habie aprossimadamente de 100 a 200 falantes de Ido ne l mundo.
L Ido apareciu pula purmeira beç an 1907 cumo resultado dun zeio de reformar las falhas custatadas ne l Speranto, que sous defensores acraditában ser un oustaclo na sue propagaçon cumo ua lhéngua fácele de daprender. Muitos outros porjetos de reforma apareciu depuis de l Ido, cumo por eisemplo, l Anterlingue i l Nobial mas caíran ne l squecimiento. Atualmente, l Ido, junto cul Speranto i Anterlingua, son las únicas lhénguas auxeliares cun algun peso na literatura i cun ua base relatibamente grande de falantes. L nome de l lhéngua ten sue ourige an I.D.O., acrónimo de Idiomo di Omni (lhéngua de todos) ó ne l sufixo '-ido' de la palabra esperantido (sperantido), que literalmente senefica “çcendente de l speranto”.
L Ido usa las binte i seis letras latinas outelizadas ne l alfabeto latino, sin senhales diacríticos. Sin deixar de ser simples i regular gramaticalmente falando, Ido assemelha-se las lhénguas románicas na aparéncia i a la purmeira bista. Ye, por bezes, cunfundido cul eitaliano ó spanhol. L Ido ye amplamente acessible als falantes de speranto, ambora haba alguas defrenças na formaçon de gramática, bocabulairo i alguas palabras de funçon gramatical defrente, Ido ye mais de l qu'un porjeto de reforma, ye ua lhéngua andependiente. Passado l'ampeço, ganhou amplo apoio de la quemunidade sperantista que querie reformas ne l speranto (estimatibas falan de cerca de 20%). Mas zde anton, cula muorte repentina dun de ls sous outores (Louis Couturat an 1914) l'aparecimiento de dissidéncias cun outras reformas, bien cumo la nun sapiéncia de l Ido, era un candidato la lhéngua anternacional anfraquecido. L mobimiento idista nun fui atibo até l'aparecimiento de la Anterneta, quando ampeçou a recuperar la sue dinámica anterior.
L'eideia dua segunda lhéngua ounibersal nun ye nuoba, i lhénguas artificiales nun son un fenómeno recente. La purmeira lhéngua custruída coincida fui la Lingua Ignota, criada ne l seclo XII. Mas l'eideia nun catibou até l lhéngua Volapük tener sido criado an 1879. L Volapük fui mui popular durante algun tiempo i aparentemente houbo alguns miles d'usuairos, mas fui mais tarde eclipsado pula popularidade de l Speranto, qu'apareciu an 1887. Bárias outras lhénguas, cumo Latino sine Flexione i Idiom Neutral tamien habien sido apersentadas. Fui nessa época que l matemático francés Louis Couturat formou la Delegaçon pa la Adoçon dua Lhéngua Auxeliar Anternacional.
Esta delegaçon fizo un pedido formal a la International Association of Academies (Associaçon Anternacional de las Academies) an Biena para selecionar i aprobar ua lhéngua anternacional; l pedido fui rejeitado an maio de 1907. De la Delegaçon reuniu-se anton cumo un comité an Paris an outubre de 1907 para çcutir l'adoçon dua lhéngua padron anternacional. L comité cuncluiu que nun habie nanhue lhéngua qu'atendia las spetatibas, mas que l Speranto podie ser l mais aceito, debido a a ua série d'eilemientos que fazien del ua lhéngua aceitable, cun alguas cundiçones
La grande maiorie de ls falantes de Ido conheciu l Speranto purmeiro, anton l percentual d'idistas que saben Speranto ye mui maior de l que l cuntrairo. L maior númaro de cuncentraçon de falantes stan na Almanha, Fráncia i Spanha, mas na berdade puode-se ancontrar ls fanas desta lhéngua an quaije 30 países de ls cinco cuntinentes, segundo la lista de pessonas que repersentan las ourganizaçones de Ido an sous países qu'aparece atualizada an cada eidiçon de l'uorgon oufecial de l'ourganizaçon mundial idista.
Por se tratar dua lhéngua artificial, ye stremamente defícel saber l númaro sato de falantes. Mas, stima-se que puoda haber de 100 a 200 i la Anterneta hai permitido un renobado antresse ne ls radadeiros anhos. An cumparaçon, l Speranto ten, pul menos, cientos de miles. L psicólogo aposentado Sidney S. Culbert, que liderou un studo global, estimou que l númaro de falantes chega als 2 milhones, mas muitos sperantistas nun acraditan qu'este númaro seia rial i ye un pouco sagerado.
Agora, ye amprescindible çtinguir l númaros de falantes de Ido, cul númaro de seguidores ó simpatizantes de l lhéngua. Muitos sperantistas percuran daprender l Ido mais cumo curjidade, preferindo apoiar l mobimiento sperantista, por ser mais coincido. Ye possible ancontrar pula Anterneta fóruns trelingues Ido-Speranto-Lhéngua Mai, an que defrentes anterlocutores se quemunican quaije sin porblemas.
L bocabulairo de l Ido baseia-se an lhénguas ando-ouropeias. Durante la sue criaçon, las purmeiras cinco mil raízes de l Ido fúrun analisadas i cumparadas cul bocabulairo anglés, francés, spanhol, alman, russo i eitaliano i ls resultados fúrun ls seguintes:
Para alhá desso, ua cumparaçon de l bocabulairo de las seis lhénguas de l Ido arriba mostra ls seguintes percentuales de similaridade :
Esso faç cun que l Ido alguas bezes seia cunfundido a la purmeira bista cul francés, l'eitaliano ó l spanhol.
La tabela seguinte cumpara alguas palabras de Ido culas lhénguas an que se fizo refréncia arriba. Puode-se notar la grande semelhança an alguns causos:
Ido | Eitaliano | Anglés | Francés | Alman | Russo | Castelhano | Pertués | Mirandés | Speranto |
bona | buono | good ("bonus") | bon | gut ("bonus") | dobriy | bueno | bom/boa | buono | bona |
donar | dare ("donare") | give ("donor") | donner | geben | darit | dar / donar | doar | doar | doni |
filtrar | filtrare | filter | filtrer | filtern | filtrovat | filtrar | filtrar | filtrar | filtri |
gardeno | giardino | garden | jardín | Garten | ogorod | jardín | jardim | jardin | ĝardeno |
kavalo | cavallo | horse ("cavalry") | cheval | Pferd ("kavallerie") | kon | caballo | cavalo | cabalho | ĉevalo |
maro | mare | sea ("marine") | mer | Meer | more | mar | mar | mar | maro |
naciono | nazione | nation | nation | Nation | narod | nación | nação | nacion | nacio |
studiar | studiare | study | étudier | studieren | shtudirovat | estudiar | estudar | studar | studi |
yuna | giovane ("junior") | young | jeune | jung | yuniy | joven | jovem | moço | juna |
L bocabulairo de l Ido ye spandido cul acréscimo de prefixos i sufixos nas palabras eisistentes. Esto puode assumir i modificar palabras eisistentes para criar un neologismo i ye antendido por to la quemunidade, sin que seia prebiamente splicado pul sou criador.
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.