From Wikipedia, the free encyclopedia
Il-piramidi Eġizzjani huma strutturi antiki tal-ġebel f'forma ta' piramida li jinsabu fl-Eġittu. Minn Novembru 2008, is-sorsi jikkwotaw 118 jew 138 bħala n-numru ta' piramidi Eġizzjani identifikati.[1][2] Ħafna nbnew bħala oqbra għall-faragħuni tal-pajjiż u l-konsorti tagħhom matul il-perjodi tar-Renju l-Qadim u Nofsani.[1][3][4]
L-ewwel piramidi Eġizzjani magħrufa jinstabu f'Saqqara, fil-Majjistral ta' Memphis, għalkemm instabet mill-inqas struttura waħda bħal piramida ta' skaluna waħda f'Saqqara, li tmur lura għall-Ewwel Dinastija: Mastaba 3808, li ġiet attribwita lir-renju tal-Faragħun Anedjib, b'iskrizzjonijiet u bi fdalijiet arkeoloġiċi oħra tal-perjodu, li jissuġġerixxu li seta' kien hemm oħrajn.[5] L-iktar piramida sħiħa bikrija hija l-Piramida ta' Djoser mibnija fl-2630-2610 Q.K. matul it-Tielet Dinastija.[6] Din il-piramida u l-kumpless tal-madwar tagħha huma ġeneralment meqjusa bħala l-eqdem strutturi monumentali tad-dinja mibnija minn ġebel maħdum.[2]
L-iktar piramidi Eġizzjani famużi huma dawk li jinstabu f'Giza, fil-periferija tal-Kajr. Bosta mill-piramidi ta' Giza huma magħduda fost l-akbar strutturi li qatt inbnew.[7] Il-Piramida ta' Khufu hija l-akbar piramida Eġizzjana. Hija l-unika waħda mis-Seba' Għeġubijiet tad-Dinja Antika li għadha teżisti.[8]
Id-disinn tal-piramida Eġizzjana jidher li kien progressjoni miż- żiggurat Sumerjan, struttura piramidali mtarrġa b'tempju fuq nett, li tmur lura għall-4000-3500 Q.K.[9]
Minn żmien il-Perjodu Dinastiku Bikri (għall-ħabta tal-3150-2686 Q.K.), l-Eġizzjani b'mezzi suffiċjenti ġew midfuna fi strutturi bħal bank magħrufa bħala mastaba.[10][11] F'Saqqara, il-Mastaba 3808, li tmur lura għall-aħħar parti tal-Ewwel Dinastija, ġiet skoperta li fiha struttura kbira, mibnija b'mod indipendenti, li tixbah il-piramida tat-tarġa magħluqa fil-mastaba tal-faċċata tal-palazz ta' barra. Il-fdalijiet arkeoloġiċi u l-iskrizzjonijiet jissuġġerixxu li seta' kien hemm strutturi oħra simili li jmorru għal dan il-perjodu.[5]
L-ewwel piramida Eġizzjana dokumentata storikament hija attribwita mill-Eġittoloġisti lill-faragħun Djoser tat-Tielet Dinastija. Għalkemm l-Eġittoloġisti spiss jikkreditaw lill-viżier tiegħu Imhotep bħala l-arkitett tiegħu, l-Eġizzjani dinastiċi nfushom, fl-istess ħin jew f'ħafna kitbiet dinastiċi sussegwenti dwar il-karattru, ma akkreditawhx la bid-disinn tal-piramida ta' Djoser u lanqas bl-invenzjoni tal-arkitettura tal-ġebel.[12] Il-Piramida ta' Djoser l-ewwel inbniet bħala struttura kwadra li tixbah mastaba, li bħala regola kienet magħrufa li inkella kienet rettangolari, u ġiet estiża diversi drabi permezz ta' serje ta' saffi ta' akkrezzjoni, biex tipproduċi l-istruttura piramidali mtarrġa li naraw illum.[13] L-Eġittoloġisti jemmnu li dan id-disinn serva bħala taraġ ġgantesk li bih ir-ruħ tal-faragħun mejjet setgħet titla' lejn is-smewwiet.[14]
Għalkemm piramidi oħra ġew ippruvati fit-Tielet Dinastija wara Djoser, kienet ir-Raba' Dinastija, li għamlet tranżizzjoni mill-piramida mtarrġa għal forma vera ta' piramida, li tat lok għall-piramidi l-kbar ta' Meidum, Dahshur u Giza. L-aħħar faragħun tar-Raba' Dinastija, Shepseskaf, ma beniex piramidi. Fil-Ħames Dinastija; għal diversi raġunijiet, l-iskala massiva u l-preċiżjoni tal-kostruzzjoni naqsu b'mod sinifikanti u ħallew il-piramidi ta' wara iżgħar, inqas mibnija tajjeb, u spiss mibnija bl-għaġla. Sa tmiem is-Sitt Dinastija, il-bini tal-piramida kien spiċċa fil-biċċa l-kbira tiegħu u ma kienx qabel ir-Renju Nofsani li reġgħu nbnew piramidi kbar, għalkemm minflok bil-ġebel, il-brikks tat-tajn kienu l-materjal tal-kostruzzjoni ewlieni.[15]
Ħafna wara t-tmiem tal-perjodu tal-bini tal-piramidi tal-Eġittu stess, beda l-bini tal-piramida f'dak li hu s-Sudan tal-lum, wara li ħafna mill-Eġittu ġie taħt it-tmexxija tar-Renju ta' Kux, li dak iż-żmien kien ibbażat f'Napata. Il-ħakma ta' Napatan, magħrufa bħala l-25 Dinastija, damet mis-750 Q.K. sas-664 Q.K., u matul dak iż-żmien il-kultura Eġizzjana ħalliet impressjoni li ma titħassarx fuq il-Kuxiti. Il-perjodu Meroitiku tal-istorja tal-Kuxiti, meta s-saltna kienet iċċentrata fuq Meroë, (bejn wieħed u ieħor fil-perjodu bejn it-300 Q.K. u t-300 Q.K.), esperjenza qawmien mill-ġdid tal-bini tal-piramidi, li wassal għal aktar minn mitejn piramida rjali indiġena ispirata mill-Eġittu.
Al-Aziz Uthman (1171-1198), it-tieni Sultan Ajjubid tal-Eġittu, ipprova jeqred il-kumpless tal-piramida ta' Giza. Huwa ċeda wara li għamel biss ħsara lill-Piramida ta' Menkawre minħabba li l-kompitu kien kbir wisq.[2]
Huwa maħsub li l-forma tal-piramidi Eġizzjani tirrappreżenta l-munzell primordjali li minnu l-Eġizzjani kienu jemmnu li nħolqot l-art. Il-forma tal-piramida hija wkoll maħsuba li hija rappreżentattiva tar-raġġi dixxendenti tax-xemx, u ħafna mill-piramidi kienu miksija b'ġebla tal-franka bajda illostrata, li tirrifletti ħafna, sabiex tagħtihom dehra brillanti meta wieħed iħares lejhom mill-bogħod. Il-piramidi ħafna drabi kienu msemmija wkoll b'modi li jirreferu għal-luminexxenza solari. Pereżempju, l-isem formali tal-Piramida Mgħawġa f'Dahshur kien Il-Piramida li Tiddi f'Nofsinhar, u dik ta' Senusret II f'El Lahun kienet Senusret li Tiddi.
Filwaqt li huwa ġeneralment mifhum li l-piramidi kienu monumenti tad-dfin, hemm nuqqas ta' qbil kontinwu dwar il-prinċipji teoloġiċi partikolari li setgħu wasslu għalihom. Suġġeriment wieħed huwa li kienu ddisinjati bħala tip ta' '"magna tal-irxoxt".[16]
L-Eġizzjani kienu jemmnu li ż-żona mudlama tas-sema tal-lejl li madwarha jidher li jduru l-istilel kienet il-portal fiżiku lejn is-smewwiet. Waħda mix-xaftijiet dojoq li jestendu mill-kamra tad-dfin ewlenija mill-korp kollu tal-Piramida l-Kbira tipponta direttament lejn iċ-ċentru ta' din il-parti tas-sema. Dan jissuġġerixxi li l-piramida setgħet ġiet iddisinjata biex isservi bħala mezz biex titnieda magikament ir-ruħ tal-faragħun mejjet direttament fir-residenza tal-allat.[16]
Il-piramidi Eġizzjani kollha nbnew fuq ix-xatt tal-Punent tax-xmara Nil, li bħala s-sit ta' nżul ix-xemx, kienet assoċjata mal-isfera tal-mejtin fil-mitoloġija Eġizzjana.[17]
Fl-1842, Karl Richard Lepsius ipproduċa l-ewwel lista moderna ta' piramidi, issa magħrufa bħala l-lista tal-piramidi ta' Lepsius, li fiha għadd 67 piramida. Minn dakinhar ġew skoperti ħafna oħrajn. Minn Novembru 2008, ġew identifikati 118-il piramida Eġizzjana. Il-pożizzjoni tal-Piramida 29, li Lepsius sejjaħ il-"Piramida Bla Kap", intilfet għat-tieni darba meta l-istruttura ġiet midfuna mir-ramel tad-deżert wara l-istħarriġ ta' Lepsius. Instabet mill-ġdid biss waqt tħaffir arkeoloġiku li sar fl-2008.
Ħafna piramidi jinsabu fi stat ħażin ta' preservazzjoni jew midfuna mir-ramel tad-deżert. Jekk jidhru fil-livelli kollha, jistgħu jidhru bħala ftit iktar minn munzelli ta' terrapien. B'hekk, l-arkeologi qed ikomplu jidentifikaw u jistudjaw strutturi ta' piramidi kif kienu qabel ma nstabu.
L-iktar piramida reċenti li ġiet skoperta kienet dik ta' Sesheshet f'Saqqara, omm il-faragħun Teti tas-Sitt Dinastija, imħabbra fil-11 ta' Novembru 2008.[1][18]
Il-piramidi kollha tal-Eġittu, minbarra l-piramida żgħira tat-Tielet Dinastija f'Zawyet el-Maiyitin, jinsabu fuq ix-xatt tal-Punent tan-Nil, u l-biċċa l-kbira huma miġbura flimkien f'numru ta' żoni tal-piramidi. L-aktar importanti minn dawn huma elenkati ġeografikament, mit-Tramuntana għan-Nofsinhar, hawn taħt.
Taharqa, ħakkiem Kuxit tal-Ħamsa u Għoxrin Dinastija, bena l-piramida tiegħu f'Nuri. Kien l-ikbar fiż-żona (it-Tramuntana tas-Sudan).
It-tabella li ġejja tistabbilixxi l-kronoloġija tal-kostruzzjoni tal-biċċa l-kbira tal-piramidi ewlenin imsemmija hawn fuq. Kull piramida hija identifikata permezz tal-faragħun li ordnaha tinbena, ir-renju approssimattiv tiegħu, u l-post fejn tinsab.
Piramida / Faragħun | Renju | Qasam | Għoli |
---|---|---|---|
Djoser | Għall-ħabta tal-2670 Q.K. | Saqqara | 62 metru (203 pied). |
Sneferu | Għall-ħabta tal-2612-2589 Q.K. | Dahshur | 104 metri (341 pied). |
Sneferu | Għall-ħabta tal-2612-2589 Q.K. | Meidum | 65 metru (213 pied) (irvinat).
*Kien 91.65 metru (301 pied) jew 175 kubitu Rjali Eġizzjan. |
Kufu | Għall-ħabta tal-2589-2566 Q.K. | Giza | 146.7 metru (481 pied) jew 280 kubitu Rjali Eġizzjan. |
Djedefre | Għall-ħabta tal-2566-2558 Q.K. | Abu Rawash | 60 metru (197 pied). |
Kafre | Għall-ħabta tal-2558-2532 Q.K. | Giza | 136.4 metru (448 pied).
*Oriġinarjament: 143.5 metru jew 471 pied jew 274 kubitu Rjali Eġizzjan. |
Menkawre | Għall-ħabta tal-2532-2504 Q.K. | Giza | 65 metru (213 pied) jew 125 kubitu Rjali Eġizzjan. |
Userkaf | Għall-ħabta tal-2494-2487 Q.K. | Saqqara | 48 metru (161 pied). |
Sahure | Għall-ħabta tal-2487-2477 Q.K. | Abusir | 47 metru (155 pied). |
Neferirkare Kakai | Għall-ħabta tal-2477-2467 Q.K. | Abusir | 72.8 metru (239 pied). |
Nyuserre Ini | Għall-ħabta tal-2416-2392 Q.K. | Abusir | 51.68 metru (169.6 pied) jew 99 kubitu Rjali Eġizzjan. |
Amenemhat I | Għall-ħabta tal-1991-1962 Q.K. | Lisht | 55 metru (181 pied). |
Senusret I | Għall-ħabta tal-1971-1926 Q.K. | Lisht | 61.25 metru (201 pied). |
Senusret II | Għall-ħabta tal-1897-1878 Q.K. | El-Lahun | 48.65 metru (159.6 pied; 93 kubitu Rjali Eġizzjan) jew
47.6 metru (156 pied; 91 kubitu Rjali Eġizzjan). |
Amenemhat III | Għall-ħabta tal-1860-1814 Q.K. | Hawara | 75 metru (246 pied). |
Khendjer | Għall-ħabta tal-1764-1759 Q.K. | Saqqara | 37.35 metru (122.5 pied), issa metru (3.3 piedi). |
Piye | Għall-ħabta tal-721 Q.K. | El-Kurru | 20 metru (66 pied) jew
30 metru (99 pied). |
Taharqa | Għall-ħabta tal-664 Q.K. | Nuri | 40 metru (132 pied) jew
50 metru (164 pied). |
Il-bini tal-piramidi kien jinvolvi ċ-ċaqliq ta' kwantitajiet kbar ta' ġebel. Fl-2013, papiri skoperti fid-deżert Eġizzjan ħdejn il-Baħar l-Aħmar mill-arkeologu Pierre Tallet żvelaw id-Djarju ta' Merer, uffiċjal tal-Eġittu involut fit-trasport tal-ġebla tal-franka max-xmara Nil. Dawn il-papiri jiżvelaw proċessi fil-bini tal-Piramida l-Kbira f'Giza, il-qabar tal-Faragħun Khufu, eżatt barra l-Kajr modern.
Pjuttost milli trasport fuq l-art tal-ġebla tal-franka użata fil-bini tal-piramida, hemm evidenza, fid-Djarju ta' Merer u minn fdalijiet ippreservati ta' kanali antiki u dgħajjes tat-trasport, li blokok tal-franka ġew ittrasportati tul ix-xmara Nil. Huwa possibbli li blokok mill-barrieri mbagħad ġew ittrasportati lejn is-sit tal-kostruzzjoni minn slitti tal-injam, bir-ramel imxarrab quddiem l-islitta biex titnaqqas il-frizzjoni. Il-qtar tal-ilma ħolqu spazji bejn il-ħbub tar-ramel, u dan għenhom jeħlu flimkien.
Memphis u n-Nekropoli tagħha – l-Inħawi tal-Piramidi minn Giza sa Dahshur ġew iddeżinjati bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-1979.[20]
Il-valur universali straordinarju tas-sit ġie rrikonoxxut abbażi ta' tliet kriterji tal-għażla tal-UNESCO: il-kriterju (i) "Rappreżentazzjoni ta' kapulavur frott il-kreattività tal-bniedem"; il-kriterju (iii) "Xhieda unika jew minn tal-inqas eċċezzjonali ta' tradizzjoni kulturali jew ta' ċivilizzazzjoni li għadha ħajja jew li għebet", u l-kriterju (vi) "Assoċjazzjoni diretta jew tanġibbli ma' avvenimenti jew ma' tradizzjonijiet ħajjin, ma' ideat jew ma' twemmin, jew ma' xogħlijiet artistiċi jew letterarji ta' valur universali straordinarju".[20]
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.