stat sovran fl-Asja tal-Punent From Wikipedia, the free encyclopedia
L-Iran (
ɪˈrɑːn (għajnuna·info)[4] jew il-Persja,[5] uffiċjalment ir-Repubblika Iżlamika tal-Iran, hu pajjiż fl-Asja tal-Punent.[6][7][8] Il-pajjiż huwa mdawwar fit-Tramuntana mill-Armenja, Ażerbajġan u t-Turkmenistan. L-Iran huwa stat littorali tal-Baħar Kaspju, li huwa baħar intern, il-Każakistan u r-Russja huma wkoll ġirien diretti tal-Iran lejn it-Tramuntana. L-Iran hija mdawwra mill-Afganistan u l-Pakistan fil-Lvant, fin-Nofsinhar mill-Golf Persjan u l-Gulf tal-Oman, l-Iraq mill-Punent u t-Turkija mill-Majjistral.
| Repubblika Iżlamika tal-Iran جمهوری اسلامی ایران Jomhuri-ye Eslāmi-ye Irān |
||||||
|---|---|---|---|---|---|---|
|
||||||
| Mottu: استقلال. آزادی. جمهوری اسلامی "Indipendenza, Libertà, Repubblika Islamika" |
||||||
| Innu nazzjonali: جمهوری اسلامی ایران Innu Nazzjonali tar-Repubblika Iżlamika tal-Iran |
||||||
.svg) |
||||||
| Belt kapitali (u l-ikbar belt) | Teheran 35°41′N 51°25′E | |||||
| Lingwi uffiċjali | Persjan | |||||
| Gvern | Repubblika islamika unitarja | |||||
| - | Supreme Leader | Ali Khamenei | ||||
| - | President | Mahmoud Ahmadinejad | ||||
| - | L-Ewwel Viċi President | Mohammad-Reza Rahimi | ||||
| - | Kelliem tal-Parlament | Ali Larijani | ||||
| - | Prim Imħallef | Sadeq Larijani | ||||
| Unifikazzjoni | ||||||
| - | Imperu Medjan | 625 QK | ||||
| - | Imperu Achaemenid | 550 QK | ||||
| - | Imperu Sassanid | 224 | ||||
| - | Imperu Safavid | 1501 | ||||
| - | Repubblika Islamika | 1 ta' April 1979 | ||||
| - | Kostituzzjoni attwali | 24 ta' Ottubru 1979 | ||||
| Erja | ||||||
| - | Total | 1,648,195 km2 (18) 636,372 mil kwadru |
||||
| - | Ilma (%) | 0.7 | ||||
| Popolazzjoni | ||||||
| - | stima tal-82,021,564 | 2017 (17) | ||||
| - | ċensiment tal-2013 | 77,356,669[1] | ||||
| - | Densità | 48/km2 (162) 124/mili kwadri |
||||
| PGD (PSX) | stima tal-2012 | |||||
| - | Total | $1006.540 biljun[2] | ||||
| - | Per capita | $13,072[2] | ||||
| PGD (nominali) | stima tal-2012 | |||||
| - | Total | $496.243 biljun[2] | ||||
| - | Per capita | $6,445[2] | ||||
| IŻU (2012) |  0.629[3] (medju) (121) |
|||||
| Valuta | Rial (﷼) (IRR) |
|||||
| Żona tal-ħin | IRST (UTC+3:30) | |||||
| Kodiċi telefoniku | +98 | |||||
| TLD tal-internet | .ir · ایران. | |||||
L-ogħla punt ta' temperatura fl-Asja kien irreġistrat fid-deżert ta' Lut fejn it-temperatura ta' 54 grad Celsius ġiet irreġistrata darbtejn u huwa t-tielet post bl-ogħla temperatura rreġistrata fid-dinja..
L-inkwiet ċivili u l-protesti kontra l-gvern tar-Repubblika Iżlamika tal-Iran assoċjati mal-mewt fil-kustodja tal-pulizija ta’ Mahsa Amini (Persjan: مهسا امینی) bdew fis-16 ta’ Settembru, 2022 u komplew sal-aħħar tal-2023. Il-protesti ġew deskritti bħala l-akbar sfida biex il-gvern Iranjan.
Fit-13 ta' Settembru 2022, Guide Patrol żammet lil Mahsa Amini talli allegatament kisret il-liġi obbligatorja tal-hijab tal-Iran billi tilbesha "b'mod mhux xieraq" waqt li kienet iżżur Tehran minn Saqqez. Skont xhieda fl-għajnejn, l-uffiċjali tal-Għassa tal-Gwida sawtuha brutalment (l-awtoritajiet Iranjani ċaħdu dan). Sussegwentement waqgħet, iddaħħlet l-isptar u mietet tlett ijiem wara. Hekk kif il-protesti nfirxu mill-belt twelid ta' Amini ta' Saqqez għal bliet oħra fil-Kurdistan Iranjan u madwar l-Iran, il-gvern wieġeb b'qtugħ mifrux fuq l-internet, restrizzjonijiet fuq l-użu tal-midja soċjali madwar il-pajjiż, gass tad-dmugħ u tiri.
Għalkemm il-protesti ma' kinux letali bħal dawk tal-2019 (meta mietu aktar minn 1,500 persuna), kienu ta' ambitu nazzjonali, mifruxa fi klassijiet soċjali, universitajiet, toroq u skejjel. Mill-inqas 551 persuna, inklużi 68 minorenni, kienu mietu bħala riżultat tal-intervent tal-gvern fil-protesti, sal-15 ta' Settembru, 2023. Qabel Frar 2023, meta' l-biċċa l-kbira ġew maħfra, huwa stmat li 19,262 persuna kienu miżmuma f’mill-inqas 134 belt u bliet u 132 università.
Id-dimostranti nisa, inklużi bniet tal-iskola, kellhom rwol ewlieni fid-dimostrazzjonijiet. Minbarra t-talbiet għal drittijiet akbar għan-nisa, il-protesti talbu t-twaqqigħ tar-Repubblika Iżlamika, li jiddistingwuhom minn movimenti ta' protesta maġġuri preċedenti fl-Iran, li ffukaw fuq riżultati elettorali jew problemi ekonomiċi. Ir-rispons tal-gvern għall-protesti u l-użu brutali u sproporzjonat tiegħu tal-forza kontra d-dimostranti paċifiċi u t-tfal kien ikkundannat b'mod wiesa', iżda l-Kap Suprem tal-Iran l-Ayatollah Ali Khamenei ċaħad l-inkwiet bħala “irvellijiet” u parti minn “gwerra ibrida “kontra l-Iran maħluqa”. minn stati ghadu barranin u dissidenti barra.
Fis-6 ta' Marzu, 2024, in-NU akkużat lill-Iran li kkoordina reati kontra l-umanità.
.jpg)
.jpg)
.jpg)
Il-protesti Iranjani tal-2021-2022 faqqgħu fil-15 ta' Lulju, 2021 biex jipprotestaw kontra n-nuqqas tal-ilma u l-kriżijiet, iżda malajr intlaqgħu bi vjolenza u brutalità tal-pulizija. F'Novembru 2021, seħħew aktar protesti minħabba nuqqas ta' ilma, iżda seħħew ukoll protesti u strajks oħra minħabba s-sitwazzjoni ekonomika li sejra għall-agħar. F'Awwissu 2021, Amnesty International innotat li l-forzi tas-sigurtà kienu użaw forza brutali biex irażżnu lid-dimostranti.
Il-protesti Iranjani tal-2019–2020, xi drabi magħrufa bħala Bloody November jew (bl-użu tal-kalendarju Iranjan) Bloody Aban (Persjan: آبان خونین), kienu sensiela ta' protesti ċivili fil-pajjiż kollu fl-Iran li seħħew fl-2019 u l-2020. Inizjalment ikkawżati minn 50 Żieda ta' -200% fil-prezzijiet tal-fjuwil, seħħet bħala parti mill-Moviment Demokratiku Iranjan usat', li wasslet għal sejħiet għat-twaqqigħ tal-gvern fl-Iran u tal-Kap Suprem Ali Khamenei. Il-protesti bdew bħala laqgħat paċifiċi wara nofsinhar tal-15 ta' Novembru, iżda nfirxu għal 21 belt fi ftit sigħat, hekk kif vidjows tal-protesta ċċirkolaw onlajn, u eventwalment saru l-aktar rewwixta vjolenti u severa kontra l-gvern mill-1979.
Biex jimblokka l-kondiviżjoni tal-informazzjoni dwar il-protesti u l-imwiet ta' mijiet ta' dimostranti fuq pjattaformi tal-midja soċjali, il-gvern għalaq l-internet madwar il-pajjiż kollu, u rriżulta fi qtugħ kważi totali tal-internet ta' madwar sitt ijiem. Fi sforz biex ifarrak il-protesti, il-gvern Iranjan (skont Amnesty International) spara u qatel lil dimostranti minn fuq is-soqfa, ħelikopters, u b'mod vojt b’mitralji. Fi sforz biex jaħbi l-iskala u l-għadd tal-kadavri tal-protesti, huwa neħħa għadd kbir ta' katavri ta' dimostranti mejta, u hedded lill-familji ta' dimostranti maqtula biex ma' jitkellmux mal-midja jew ma' jagħmlux funerali.
Fl-Iran, mietu sa 1,500 dimostrant. Ir-ripressjoni u l-protesti tal-gvern irriżultaw fil-qerda ta' 731 bank tal-gvern, inkluż il-bank ċentrali tal-Iran, disa’ ċentri reliġjużi Iżlamiċi, dimostranti li qatgħu billboards kontra l-Amerika, u posters u statwi tal-Kap Suprem Ali Khamenei, kif ukoll tal-eks mexxej Ruhollah Khomeini. Id-dimostranti attakkaw ukoll ħamsin bażi militari tal-gvern. Ir-reġim Iranjan impjega wkoll qtugħ ta' qtugħ tal-Internet nazzjonali għal ġimgħa, li jagħmilha l-itwal qtugħ totali tal-Internet f'pajjiż kbir. Kien ukoll l-ewwel blackout li iżola b’mod effettiv nazzjon kollu.
Ir-rewwixta, kif ukoll il-Moviment Demokratiku Iranjan b'mod ġenerali, kienu differenti minn protesti preċedenti fl-2009 peress li ma kienx limitat għal studenti u bliet kbar, u fil-veloċità, is-severità u l-għadd ogħla ta' mwiet tar-repressjoni tal-gvern, li b'mod ripressiv u vjolenti. għaffeġ ir-rewwixta fi tlett ijiem, għalkemm perjodikament faqqgħu protesti fix-xhur ta' wara.
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
