लेझीम

लेझीम हे महाराष्ट्रातील एक लोकनृत्य आहे.^[1] अलीकडच्या काळात हे विशेषतः गणेश चतुर्थीला मोठ्या प्रमाणात खेळले जाते. महाराष्ट्रात याचा उगम असला तरी जगभरात विविध ठिकाणी बऱ्याच वेळा लेझीम खेळली जाते.^[2][3][4]

लेझीम वादन करणारे पथक

२०१४ मध्ये सांगलीतील तब्बल ७,३३८ लोकांनी एकाच वेळी लेझीमचे सादरीकरण केले होते. याची नोंद गिनीज बुकात केली गेली.^[5][6]

माहिती

काहीवेळा "लेझियम" म्हणून देखील याचे शब्दलेखन केले जाते. लेझिम नर्तक एक लहान वाद्य वाजवतात ज्याला झिंगल असते, त्याला लेझिम किंवा लेझियम म्हणतात. याच्याच नावावरून या नृत्य प्रकाराला हे नाव दिले गेले. लेझिममध्ये किमान २० नर्तक असतात. या नृत्याला लाकडी वाद्याचे नाव देण्यात आले आहे ज्यामध्ये पातळ धातूच्या चकती बसविल्या जातात. नर्तक नृत्य करताना याचा वापर करतात.

लहान मुले लेझीमचे सादरीकरण करताना

यामध्ये ढोलकी हे मुख्य तालवाद्य म्हणून वापरले जाते. तसेच रंगीबेरंगी पोशाख परिधान केला जातो.^[7] महाराष्ट्रातील शाळा आणि इतर संस्थांद्वारे नृत्याचा वारंवार वापर केला जातो, कारण त्यात अनेक हालचालींचा समावेश असतो आणि तो खूप कठीण देखील असू शकतो.^[8]

पद्धती

लेझिम हा नृत्यापेक्षा एक जोरदार शारीरिक व्यायाम आणि ड्रिल आहे; रचना ही दोन, चौकार आणि वर्तुळात देखील असू शकतात. ऐतिहासिकदृष्ट्या, महाराष्ट्रातील आणि गुजरातच्या काही भागांमध्ये लेझीमचे काही प्रकार प्रचलित होते, परंतु आज ते क्वचितच वापरले जातात. एका प्रकारात लोखंडी साखळी (धनुष्यसारखी) असलेला 2.5 फूट लांब बांबूचा खांब (रेध) वापरला गेला. लेझिम जड असल्याने नृत्यापेक्षा हा व्यायाम प्रकार म्हणून जास्त वापरला जात असे. अशा लेझीम नेहमी हाताने बनवल्या जात होत्या.^[9]

तमिळनाडूतील विद्यार्थी लेझीमचे सादरीकरण करताना

लेझिमच्या दुसऱ्या प्रकारात (ज्याला कोयंडे म्हणतात) लाकडी खांबाचा वापर केला, 15 ते 18 इंच लांब, दोन्ही टोके पंक्चर केली गेली आणि सुमारे 1 किलो वजनाची लोखंडी जोडलेली साखळी स्केल लोखंडी साखळी लिंक साखळीतून चालली. त्यांच्यामध्ये 6 इंच लांब हाताची साखळी (सळईसाखळी) देखील होती, ज्याद्वारे चार बोटे चोखपणे बसतात.^[9]

नृत्याच्या ग्रामीण स्वरूपामध्ये सामान्यत: दोन ओळींमध्ये लेझिम नर्तक असतात, चरणांचा क्रम पुनरावृत्ती करतात, प्रत्येक काही ठोके बदलत असतात. अशाप्रकारे, 5 मिनिटांच्या लेझिम सादरीकरणांत 25 वेगवेगळ्या स्टेप्सचा समावेश असू शकतो.

साहित्य

या नृत्यामध्ये वापरल्या जाणाऱ्या वस्तू:

1. लेझीम - अंदाजे एक ते दीड इंच व्यासाच्या लाकडाच्या दांडीच्या दोन्ही तोंडांना एक साखळी बांधलेली असते. साखळीच्या कड्यांमध्ये लोखंडाच्या चिपळ्या अडकवलेल्या असतात. साखळीच्या मधोमध लेझीम पकडण्यासाठी जागा ठेवलेली असते. ही साखळी ओढली असता चिपळ्या एकमेकांवर आपटून आवाज येतो.
2. हलगी - एक चर्मवाद्य
3. ढोल - एक अरुंद ढोल.
4. झांज - टाळासारखे पण मोठ्या आकाराचे आणि पसरट तोंड असणारे वाद्य.

संदर्भ

1. "मराठमोळ्या लेझीमची गिनीज बुकमध्ये नोंद". Maharashtra Times. 2022-02-28 रोजी पाहिले.
2. English, Lokmattimes (2021). "Flamboyant celebrations to mark Ganesh festival in Germany".
3. Marathi, Divya (2020). "China students enjoys lezim".
4. गोमन्तक, दैनिक. "Ganesh Visarjan 2021: जर्मनीत लेझीम, ढोलताश्याच्या गजरात लाडक्या बाप्पांला निरोप". Dainik Gomantak | दैनिक गोमन्तक. 2022-02-28 रोजी पाहिले.
5. "Largest Lezim dance". Guinness World Records (इंग्रजी भाषेत). 2022-02-28 रोजी पाहिले.
6. "Maharashtra students create record for largest lezim dance" (इंग्रजी भाषेत). 2014-01-27. ISSN 0971-751X.
7. "संग्रहित प्रत". rangashree.org. 2009-08-25 रोजी मूळ पान पासून संग्रहित. 2022-02-28 रोजी पाहिले.
8. Vatsyayan, Kapila (1987). Traditions of Indian Folk Dance (इंग्रजी भाषेत). Clarion Books associated with Hind Pocket Books. ISBN 978-81-85120-22-5.
9. Agarkar A. J. (1950). Folk Dance Of Maharashtra.