![cover image](https://wikiwandv2-19431.kxcdn.com/_next/image?url=https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bf/Dharma_Wheel_%25282%2529.svg/langmr-640px-Dharma_Wheel_%25282%2529.svg.png&w=640&q=50)
बौद्ध साहित्य
From Wikipedia, the free encyclopedia
बौद्ध साहित्य किंवा बौद्ध वाङमय हे बौद्ध धर्माशी संबंधित ग्रंथ साहित्यकृती आहे. बौद्ध साहित्य मुख्यतः पाली, संस्कृत व प्राकृत भाषेसह विविध देशांतील प्रादेशिक भाषेत निर्माण झाले आहे. बौद्ध साहित्य इतके विशाल आहे की, कोणताही एक व्यक्ती आयुष्यभरही संपूर्ण बौद्ध साहित्य वाचू शकत नाही. थेरवादी बौद्धांनी पाली भाषेत बुद्धांची शिकवण जतन करून याच भाषेत बौद्ध धर्माचा प्रचार व प्रसार केला तर महायानी बौद्धांनी भक्कमपणे संस्कृत भाषेत बुद्ध शिकवण जतन करून संस्कृत मधूनच त्याचा प्रचार-प्रसार केला. बुद्धांनी भिक्खुंना आदेश दिला होता की, त्यांनी आपली वचने आपापल्या भाषेत परावर्तीत करावीत. वैदिक (संस्कृत) भाषेत आपला उपदेश परावर्तीत करायला मात्र त्यांचा विरोध होता. कारण ही भाषा सर्वजनांची लोकभाषा नव्हती, म्हणून बौद्ध धर्माचे ग्रंथ प्राकृत व पाली भाषेत आढळतात.[1]
इ.स.च्या दुसऱ्या तिसऱ्या शतकापासून संस्कृत भाषेची प्रतिष्ठा वाढल्याने संस्कृत, तिबेटी आणि चीनी या भाषेतही बौद्ध साहित्य पुष्कळच निर्माण झाले.
बौद्ध साहित्याचा भांडारात पाली त्रिपिटक हा सर्वात प्राचीन व संपूर्ण उपलब्ध असा ग्रंथ आले. त्याची तीन भागात व्यवस्थित विभागणी केली आहे. मिलिंदपन्ह, नेत्तिपकरण, बुद्धदत्त लिखित भाष्ये, दिपवंस, महावंस, चूलवंस, जातक कथा यांचा समावेश बौद्ध साहित्यात होतो. विसुद्धीमग्ग हा बुद्धघोषाचा ग्रंथ तर प्रारंभिक बौद्ध धर्माचा विश्वकोशच मानला जातो.