प्लूटो (बटु ग्रह)
प्लूटो - बटु ग्रह (Dwarf Planet) / From Wikipedia, the free encyclopedia
प्लूटो (चिन्ह: [1] आणि [2]) हा सूर्यमालेतील वस्तुमानाने दुसरा आणि आकाराने सर्वात मोठा बटु ग्रह आहे. तसेच प्लूटो सूर्याला प्रदक्षीणा मारणारी आकाराने नववी सर्वात मोठी आणि वस्तुमानाने (एरिस नंतर) दहावी सर्वात मोठी वस्तू आहे. सुरुवातीला प्लूटोला ग्रह मानण्यात येत असे पण आता तो कायपरच्या पट्ट्यातील सर्वांत मोठी खगोलीय वस्तू म्हणून वर्गीकृत होतो.[3] प्लूटोचे अधिकृत नाव १३४३४० प्लूटो असे आहे.
शोधक: | क्लाईड टॉमबॉघ | ||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|
शोधाचा दिनांक: | फेब्रुवारी १८, १९३० | ||||||
कक्षीय गुणधर्म | |||||||
इपॉक J2000 | |||||||
अपसूर्य बिंदू | ७,३७,५९,२७,९३१ कि.मी. ४९.३०५०३२८७ खगोलीय एकक | ||||||
उपसूर्य बिंदू: | ४,४३,६८,२४,६१३ कि.मी. २९.६५८३४०६७ खगोलीय एकक | ||||||
अर्धदीर्घ अक्ष: | ५,९०,६३,७६,२७२ कि.मी. ३९.४८१६८६७७ खगोलीय एकक | ||||||
वक्रता निर्देशांक: | ०.२४८८०७६६ | ||||||
परिभ्रमण काळ: | ९०,६१३.३०५ दिवस २४८.०९ वर्ष | ||||||
सिनॉडिक परिभ्रमण काळ: | ३६६.७३ दिवस | ||||||
सरासरी कक्षीय वेग: | ४.६६६ कि.मी./से. | ||||||
कक्षेचा कल: | १७.१४१७५° ११.८८° सूर्याच्या विषुववृत्ताशी | ||||||
कोणाचा उपग्रह: | सूर्य | ||||||
उपग्रह: | ३ | ||||||
भौतिक गुणधर्म | |||||||
सरासरी त्रिज्या: | १,१९५ कि.मी. पृथ्वीच्या ०.१९ पट | ||||||
पृष्ठभागाचे क्षेत्रफळ: | १.७९५ × १०७ कि.मी.² पृथ्वीच्या ०.०३३ पट | ||||||
घनफळ: | ७.१५ × १०९ कि.मी.³ पॄथ्वीच्या ०.००६६ पट | ||||||
वस्तुमान: | (१.३०५ ± ०.००७) × १०२३ किलोग्रॅम पृथ्वीच्या ०.००२१ पट | ||||||
सरासरी घनता: | २.०३ ± ०.०६ ग्रॅ./सें.मी.³ | ||||||
पृष्ठभागावरील गुरुत्वाकर्षण (विषुववृत्ताजवळ): | ०.५८ मी./से.² ०.०५९ g | ||||||
मुक्तिवेग: | १.२ कि.मी./से. | ||||||
विषुववृत्तावरील परिवलनवेग: | ४७.१८ कि.मी./तास | ||||||
परावर्तनीयता: | ०.११९ | ||||||
पृष्ठभागाचे तापमान: केल्व्हिन |
| ||||||
वातावरण | |||||||
पृष्ठभागावरील दाब: | ०.३० पास्कल | ||||||
संरचना: | नायट्रोजन मिथेन |
कायपरच्या पट्ट्यातील इतर सदस्यांप्रमाणे प्लूटो हा मुख्यत्वे दगड व बर्फ यांच्यापासून बनला आहे तसेच तुलनेने छोटा आहे (वस्तुमानात पृथ्वीच्या चंद्राच्या अंदाजे एक पंचमांश व आकारमानात त्याच्या अंदाजे एक तृतीयांश). याची भ्रमणकक्षा अती-लंबवर्तुळाकार असून त्यामुळे काही वेळा हा ग्रह सूर्यापासून नेपच्यूनपेक्षा जवळ येतो.
प्लूटो व त्याचा सर्वांत मोठा उपग्रह खारॉन यांना अनेकदा जुळे ग्रह मानण्यात येते
२०१५ सालच्या जुलै महिन्यात प्लूटोजवळून गेलेल्या NASAच्या न्यू होरायझन्स् (New Horizons) संशोधन यानाच्या निरीक्षणांवरून प्लूटोला पुन्हा एकदा ग्रहाच्या यादीत स्थान मिळण्याची शक्यता आहे.
.[4] प्लूटोला अजून दोन छोटे उपग्रह आहेत - निक्स व हायड्रा - ज्यांचा शोध २००५ मध्ये लागला.[5]
प्लूटोचा शोध १९३० साली लागला व तेव्हापासून २००६ पर्यंत प्लूटोला सूर्यमालेतील नववा ग्रह समजण्यात येत असे. पण २०व्या शतकाच्या शेवटीशेवटी तसेच २१व्या शतकाच्या सुरुवातीला प्लूटोसारख्या अनेक खगोलीय वस्तूंचा शोध लागला. यातील नोंद घेण्याप्रत वस्तू म्हणजे विखुरलेल्या चकतीमधील एरिस, ज्याचे वस्तुमान प्लूटोपेक्षा २७% जास्त आहे.[6] ऑगस्ट २४, २००६ मध्ये आंतरराष्ट्रीय खगोलीय संघटना (आय.ए.यू.)ने सर्वप्रथम ग्रहाची व्याख्या केली. या व्याख्येनुसार प्लूटोला ग्रहांच्या यादीतून वगळण्यात आले व त्याचे वर्गीकरण एरिस व सेरेससोबत बटु ग्रह या नवीन वर्गात करण्यात आले.[7] या वर्गीकरणानंतर प्लूटोला लघुग्रहांच्या यादीत टाकण्यात आले व त्याला १३४३४० हा क्रमांक देण्यात आला.[8][9] मात्र अनेक शास्त्रज्ञांच्या मते प्लूटोला परत ग्रहांच्या वर्गात टाकण्यात यावे.[10]