द्वारपाल
From Wikipedia, the free encyclopedia
दारात उभे राहून वास्तूचे रक्षण करणारे ते द्वारपाल होत. हे देव सदृश्य योनीतील मानले जातात. मोठ्या देवळांमध्ये आणि प्राचीन लेण्यांमध्येही असे द्वारपाल आढळतात. चंड-प्रचंड, जय-विजय, हराभद्र-सुभद्र, पद्मपाणी-वज्रपाणी अशी त्यांची नावे आहेत. शिल्पसंग्रह या ग्रंथात यांचे वर्णन दिलेले आढळते. द्वारपाल हे दोन हातांचे, गदाधारी, असतात. त्यांचे दात पुढे आलेले असतात. चेहरा कुरूप असतो. कमरेचा खालचा भाग किंचित वाकलेला असतो. शंकर किंवा विष्णू यांच्या मंदिराचे जे द्वारपाल असतात त्यांच्या हातात त्या देवतांची आयुधेही दिसतात. कर्नाटकातील हळेबीड, बेलूर येथील मंदिरांचे द्वारपाल वैशिष्ट्य पूर्ण आहेत.[1]