पाली भाषा

पाली (/ˈpɑːli/) ही भारतीय उपखंडातील इंडो-युरोपियन भाषासमुहातील भाषा आहे. धम्म साहित्यामध्ये पाली विषयी सखोल माहिती मिळते. यात पाली भाषेचा उगम मागधी भाषेपासुन झाला असुन वेदभासा(संस्कृत) भाषा ऐवजी बहुजन समाजाच्या पाली(तत्कालीन कपिलवस्तु नेपाल मधील नेपाली) भाषेत भगवान बुद्धांनी धम्मचक्रप्रवर्तन केले. पाली भाषेतील धार्मिक साहित्य किंवा टिपिटाकची तसेच थेरवाद बौद्ध धर्माची भाषा आहे. याकारणांमुळे भाषेचा मोठ्या प्रमाणावर अभ्यास केला जातो.^[१] सुरुवातीच्या काळात ती ब्राह्मी लिपीत लिहिले जात असे.

'बर्मीज' लिपीत पाली भाषेत लिहिलेली बर्मी कामवाच हस्तलिखित.

मूळ आणि विकास

व्युत्पत्ती

'पाली' हा शब्द थेरवादाच्या भाषेसाठी नाव म्हणून वापरला जातो. या शब्दाची उत्पत्ती भाष्यपरंपरेत झाली आहे असे दिसते, ज्यामध्ये पाली (मूळ मजकूराच्या ओळीच्या अर्थाने) हा हस्तलिखितामध्ये आलेल्या भाष्य किंवा स्थानिक भाषेतील भाषांतरापासून वेगळा होता.^[२] के.आर. नॉर्मन असे सुचवतात की त्याचा उदय हा पाली-भाषा हा भाषांचा समूह असल्याची असमजूत होती, ज्यामध्ये पाली हे एका विशिष्ट भाषेचे नाव आहे.^[२] : १ 

विहित साहित्यात पाली हे नाव आढळत नाही आणि भाष्य साहित्यात काहीवेळा 'तन्ती' बदलले जाते, म्हणजे मधला दुवा किंवा वंश.^[२] : १ अकराव्या शतकाच्या आरंभी काळात श्रीलंकेत दरबारी आणि साहित्यिक भाषा म्हणून पाली भाषेच्या वापर केला गेला तसेच पाली भाषेचे पुनरुत्थान केले गेले. सदर भाषेचा"पाली' असा उल्लेख केला गेला.^{[३] [२]} : १ 

भाषेच्या नावामुळे सर्वच वेगवेगळ्या काळातील विद्वानांच्या गटांमध्ये काही मतभेद झाले आहेत; नावाचे स्पेलिंग देखील बदलते, दीर्घ "ā" [ɑː] आणि ऱ्हस्व "a" [a] आणि रेट्रोफ्लेक्स [ɭ] किंवा नॉन-रेट्रोफ्लेक्स [l] "l" या दोन्हीसह आढळते. दिर्घ ā आणि retroflex ḷ दोन्ही ISO 15919 / ALA-LC रेंडरिंग, Pāḷi ; मात्र, आजपर्यंत या शब्दाचे कोणतेही एकल, प्रमाणित स्पेलिंग नाही आणि सर्व चार शक्य स्पेलिंग पाठ्यपुस्तकांमध्ये आढळू शकतात. आर. सी. चाइल्डर्स यांनी या शब्दाचे भाषांतर "मालिका" म्हणून करतात आणि म्हणतात की "भाषा तिच्या व्याकरणाच्या संरचनेच्या परिपूर्णतेच्या परिणामस्वरूप हे विशेषण धारण करते". ^[४]