सरोवर (किंवा तलाव) म्हणजे पृथ्वीवरील गोड्या अथवा खाऱ्या पाण्याचा मोठ्या आकाराचा साठा. सरोवरे पूर्णपणे जमिनीने वेढलेली असतात व कोणत्याही समुद्राचा भाग नसतात. आकाराने सरोवरे तळ्यांपेक्षा बरीच मोठी असतात व त्यांमधील पाणी साधारणपणे संथ असते.[1][2]
सरोवर हा शब्द बहुसंख्य मराठी भाषक लोक वापरात नाहीत तळी किंवा तलाव हा शब्द लोकप्रिय आहे
कोल्हापूर हा शब्द मूळ कोल्लापूर या कानडी शब्दावरून बनला आले. यातील कोल्ल या शब्दाचा अर्थ आहे तळं अर्थात तळ्यांचं शहर. रंकाळा, कोटीतीर्थ, कळंबा, पद्माळा अशी अनेक तळी आहेत.
निर्मिती:-
तलावाची निर्मिती ही विविध प्रकारच्या नैसर्गिक प्रक्रियेतून होऊ शकते. जमिनीत होणारी कोणतीही किंवा जी पर्जन्यवृष्टी एकत्रित करते आणि राखून ठेवते. त्याला तलाव असे म्हणतात. अशा प्रकारचे निराशा वेगवेगळ्या भौगोलिक आणि पर्यावरणीय घटनेद्वारे तयार केली जाऊ शकते. वसंत ऋतु मधील पूरानंतर नद्या नैसर्गिक तलावाच्या मागे तलावांच्या मागे सोडतात आणि माशांच्या प्रजननासाठी विशेषतः अमेझॉनसारख्या मोठ्या नद्यांच्या प्रणालींमध्ये हे फार महत्त्वाचे आहे.हिमनग मागे घेण्यामुळे लहान डिप्रेशनने भरलेल्या लँडस्केप मागे राहू शकतात.प्रत्येकजण स्वतःचा तलाव विकसित करतो; उत्तर अमेरिकेचा प्रेयरी प्रदेश हे त्याचे एक उदाहरण आहे. लँडस्केपच्या बऱ्याच भागात लहान भाग असते. ज्यामध्ये, वसंत ऋतु हिम वितळल्यानंतर किंवा पावसाळ्यात हंगामी तलाव तयार करतात; यास व्हेर्नल तलाव म्हणतात आणि उभयचर प्रजननासाठी महत्त्वपूर्ण साइट असू शकतात.काही तलाव प्राणी तयार करतात. बीव्हर तलाव हे एक सुप्रसिद्ध उदाहरण आहे, परंतु अ‍ॅलिगेटर देखील तलावाचे उत्खनन करतात. सेंद्रिय माती असलेल्या लँडस्केप्समध्ये, दुष्काळाच्या काळात भीषण आग निर्माण होऊ शकते; जेव्हा सामान्य पाण्याची पातळी परत येते तेव्हा हे ओपन वॉटर बनतात.
उल्लेखनीय सरोवरे
- मिशिगन-ह्युरॉन सरोवर हे एकत्रित सरोवर जगातील क्षेत्रफळाच्या दृष्टीने सर्वात मोठे गोड्या पाण्याचे सरोवर आहे: १,१७,३५० वर्ग किमी. जर ही सरोवरे वेगळी धरली तर सुपिरियर सरोवर ( ८२,४१४ चौरस किमी) हे सर्वात मोठे सरोवर आहे. ३,९४,२९९ वर्ग किमी क्षेत्रफळ असलेला कॅस्पियन समुद्र हे बऱ्याच वेळा जगातील सर्वात मोठे सरोवर मानले जाते.
- सायबेरियामधील बैकाल सरोवर हे जगातील सर्वात खोल सरोवर आहे. ह्याची कमाल खोली १,६३७ मी इतकी तर सरासरी खोली ७४९ मी आहे. तसेच हे घनफळाच्या दृष्टीने सर्वात मोठे (२३,६०० किमी३, परंतु कॅस्पियन समुद्रापेक्षा (७८,२०० किमी३) लहान आहे.
- ६६० किमी लांबी असलेले टांजानिका सरोवर हे जगातील सर्वात लांब सरोवर आहे.
- बैकाल सरोवर हे जगातील सर्वात जुने सरोवर आहे.
- ओजोस देल सालादो हे आन्देसमधील ज्वालामुखी सरोवर हे कोणत्याही प्रकारचे जगातील सर्वात उंच सरोवर आहे (उंची: ६,३९० मीटर (२०,९६५ फूट)).[3]
- तिबेटमधील मानसरोवर हे जगातील सर्वात उंच गोड्या पाण्याचे सरोवर आहे.
- ३,८१२ मी (१२,५०७ फूट) उंचीवर असलेले टिटिकाका सरोवर हे आन्देसमधील पेरू व बोलिव्हियाच्या सीमेवरील सरोवर जगातील सर्वात उंच जलवाहतूकयोग्य सरोवर मानले जाते. तसेच हे दक्षिण अमेरिका खंडातील सर्वात मोठे सरोवर आहे.
- इस्रायल व जॉर्डन देशांच्या सीमेवरील मृत समुद्र हे जगातील सर्वात कमी उंचीवरील सरोवर आहे. हे सरोवर समुद्रसपाटीच्या ४१८ मी (१,३७१ फूट) खाली आहे.
- ह्युरॉन सरोवराला जगातील सर्वात लांब किनारा (२,९८० किमी) लाभला आहे.
खंडांनुसार मोठी सरोवरे
सर्व खंडांमधील मोठी सरोवरे (क्षेत्रफळाच्या दृष्टीने):
- आफ्रिका - व्हिक्टोरिया सरोवर
- अँटार्क्टिका - वोस्तोक सरोवर (गोठलेले)
- आशिया - बैकाल सरोवर (कॅस्पियन समुद्राला सरोवर मानले तर ते युरेशियामधील सर्वात मोठे सरोवर असेल.)
- ऑस्ट्रेलिया - एर सरोवर
- युरोप - लदोगा सरोवर
- उत्तर अमेरिका - सुपिरियर सरोवर.
- दक्षिण अमेरिका - टिटिकाका सरोवर
पवित्र सरोवरे
भारतातले हिंदू पाच सरोवरे पवित्र असल्याचे मानतात. (याचा आधार काय ?) त्यामुळे या सरॊवरांना भेट देणे ह्या धार्मिक यात्रा समजल्या जातात. ती पवित्र सरोवरे अशी :-
- कच्छमधील नारायण सरोवर
- कर्नाटकातील पंपा सरोवर
- राजस्थानातील पु़्ष्कर सरोवर
- ओरिसामधील बिंदुसागर सरोवर, आणि
* तिबेटमधील मानस सरोवर
भारतभरातील तलावांची परंपरा
बाह्य दुवे
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
