![cover image](https://wikiwandv2-19431.kxcdn.com/_next/image?url=https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/17/Balarama_Mural.jpg/640px-Balarama_Mural.jpg&w=640&q=50)
बलराम
From Wikipedia, the free encyclopedia
बलराम (संस्कृत: बलराम, IAST: Balarāma) एक हिंदू देव आहे. वासुदेव-कृष्णाचा मोठा भाऊ[3] त्याचे वर्णन भागवत पुराणात विष्णू आणि सृष्टीमध्ये विस्तारलेल्या देवत्वाचे सर्वोच्च स्वरूप म्हणून केले आहे.[4] जगन्नाथ परंपरेत त्रयी देवतांपैकी एक म्हणून त्यांचा विशेष महत्त्व आहे.[5] त्याला हलधरा, हलायुध, बलदेव, बलभद्र आणि संकर्षण असेही म्हणतात.
हा लेख/विभाग स्वत:च्या शब्दात विस्तार करण्यास मदत करा. |
बलराम | |
![]() | |
मराठी | बलराम |
निवासस्थान | वैकुंठ,पाताल आणि वृंदावन |
शस्त्र | नांगर आणि गदा |
वडील | वासुदेव(वडील) |
आई | देवकी(आई) आणि रोहिणी[1] |
पत्नी | रेवती |
या अवताराची मुख्य देवता | भागवत वैष्णव धर्मातील शेषाचा अवतार; काही वैष्णव परंपरांमध्ये विष्णूचा आठवा अवतार.[2] |
पहिले दोन विशेषण त्याला हलाशी (लंगाळा, "नांगर")[6] शेती आणि शेतकरी यांच्याशी मजबूत संबंध जोडतात, ज्याने शेती उपकरणे आवश्यकतेनुसार शस्त्रे म्हणून वापरली, आणि पुढील दोन त्याच्या सामर्थ्याचा संदर्भ देतात. [7] मूलतः एक कृषी-सांस्कृतिक देवता, बलरामाचे वर्णन मुख्यतः आदि शेषाचा अवतार , विष्णू या देवताशी संबंधित सर्प म्हणून केले जाते.[8] तर काही वैष्णव परंपरा त्याला विष्णूचा आठवा अवतार मानतात,[9] जयदेवाच्या गीतगोविंदासह (c.१२००) विष्णूच्या १० प्रमुख अवतारांपैकी आठवा म्हणून "बलरामाला मंदिरात समाविष्ट करणे".[10]
भारतीय संस्कृतीत बलरामाचे महत्त्व प्राचीन आहे. कलाकृतीतील त्यांची प्रतिमा सामान्य युगाच्या सुरुवातीच्या आसपासची आहे आणि दुसऱ्या शतकातील बीसीईच्या नाण्यांमध्ये आहे.[11] जैन धर्मात, त्याला बलदेव म्हणून ओळखले जाते, आणि ते ऐतिहासिकदृष्ट्या महत्त्वपूर्ण शेतकरी-संबंधित देवता आहेत.[12]
बलराम हा वसुदेव व रोहिणी या दांपत्याचा मुलगा श्रीकृष्णाचा सावत्र भाऊ होता, सुभद्रा त्याची सख्खी बहीण. बलरामाला बलभद्र, हलधर, हलायुध, इत्यादी अनेक नावे आहेत संकर्षण आदी नावे असून, अनंतशेषाचा अवतार आहे पांचरात्र शास्त्रानुसार बलराम (बलभद्र) वासुदेवाचे स्वरूप आहे; ‘नारायणीयोपाख्यात’ मध्ये वर्णन केलेल्या तत्त्वज्ञानानुसार , विष्णूचे चार रूपांतील 'चतुर्व्यूह' दुसरे रूप म्हणजे ‘संकर्षण ’[13]
उत्तरभारत हिंदी भाषेत 'बलदाऊ' म्हणतात. नांगर हे बलरामाचे हत्यार असून ते खांद्यावर घेऊन तो हिंडत असतो.