Бүгд Найрамдах Ардчилсан Конго Улс

Бүгд Найрамдах Ардчилсан Конго Улс (Франц: République démocratique du Congo) буюу хуучнаар Заир (Франц: Zaïre) нь газар нутгаараа гуравт жагсдаг Африкийн орон юм. Хэдийгээр Төв Африкийн дэд бүсэд хамаарагддаг боловч Өмнөд Африкийн Хөгжлийн Нэгдлийн гишүүн орны хувьд эдийн засаг, нутгийн хувьд Өмнөд Африктай нарийн холбоотой. Хойд талаараа Төв Африкийн Бүгд Найрамдах Улс, Судан орнуудтай, Зүүн талаахаа Уганда, Руанда, Бурунди орнуудтай, Өмнөд талаараа Замби, Ангол, Баруун талаараа Бүгд Найрамдах Конго Улсуудтай тус тус хиллэнэ. Зүүн талдаа Танзани улсаас Танганьика нуураар тусгаарлагддаг. Конго гэсэн нэр нь "агнагч" гэсэн утгатай, Конго мөрний сав газарт амьдардаг Баконго аймгийг төлөөлсөн нэр юм.

Бүгд Найрамдах Ардчилсан Конго Улс République démocratique du Congo (Франц)
Далбаа Сүлд
Уриа: "Justice – Paix – Travail" (Франц) "Шударга ёс – Энх тайван – Ажил"
Төрийн дуулал: Debout Congolais (Франц) "Конгочууд‎, босоцгоо" Файл:National anthem of the Democratic Republic of the Congo.ogg
Дэлхийн бөмбөрцөг Африкын газрын зураг
Нийслэл ба томоохон хот	Киншаса 4°19′S 15°19′E
Албан ёсны хэл	Франц хэл
Хүлээн зөвшөөрөгдсөн үндэсний хэл	Киконго ялета[a] Лингала хэл Свахили хэл Чилуба хэл
Шашин (2021)[1]	95.4% Христийн шашин 2.6% Уламжлалт шашин 1.5% Ислам 0.5% Бусад / Байхгүй
Ард түмний нэршил	Конгочууд‎
Төр засаг	Нэгдмэл хагас-ерөнхийлөгчийн бүгд найрамдах улс
• Ерөнхийлөгч	Феликс Чисекеди
• Ерөнхий Сайд	Сама Луконде
Хууль тогтоох байгууллага	Парламент
• Дээд танхим	Сенат
• Доод танхим	Үндэсний Ассамблей
Түүх
• Колоничлогдсон	11 сарын 17, 1879 он
• Конгогийн Чөлөөт Улс	7 сарын 1, 1885 он
• Бельгийн Конго	11 сарын 15, 1908 он
• Бельгиэс тусгаар тогтнов	6 сарын 30, 1960 он[2]
• НҮБ-д элсэв	9 сарын 20, 1960 он
• Бүгд Найрамдах Ардчилсан Конго Улс нэртэй болов	8 сарын 1, 1964 он
• Бүгд Найрамдах Заир Улс	10 сарын 27, 1971 он
• Конгогийн нэгдүгээр дайн	5 сарын 17, 1997 он
• Одоогийн үндсэн хууль	2 сарын 18, 2006 он
Газар нутаг
• Нийт	2,345,409 км2 (11)
• Усны эзлэх талбай (%)	3.32
Хүн ам
• 2023 тооцоо	111,859,928[3] (14)
• Нягтаршил	46.3/км2
ДНБ (ХАЧП)	2022 тооцоо
• Нийт	▲ $128 тэрбум[4] (90)
• Нэг хүнд ноогдох	▲ $1,327[4] (188)
ДНБ (нэрлэсэн)	2022 тооцоо
• Нийт	▲ $64 тэрбум[4] (86)
• Нэг хүнд ноогдох	▲ $660[4] (190)
ОТББИ (2012)	▼ 42.1[5] дундаж
ХХИ (2021)	▲ 0.479[6] бага · 179
Мөнгөний нэгж	Конго франк (CDF)
Цагийн бүс	UTC+1 - +2 (БАЦ болон ТАЦ)
Огнооны формат	өө/сс/жжжж
Жолооны тал	баруун
Утасны томьёо	+243
ISO 3166 код	CD
Домэйн нэр	.cd

Конго гэсэн салаа утгатай үгний хуудсуудыг мөн үзнэ үү.

Ардчилсан Конго улс нь хуучнаар Бельгийн колони байсан бөгөөд тусгаар тогносныхаа дараа, 1964 оны 8 сарын 1 хүртэл Бүгд Найрамдах Конго Улс нэртэй болжээ. Үүний дараагаар хажуудаа хиллэдэг адил нэртэй улсаас ялгагдах зорилгоор одоогийн нэр болох Бүгд Найрамдах Ардчилсан Конго Улс нэрийг сонгосон байна. 1971 оны 10 сарын 27-нд тухайн үеийн Ерөнхийлөгч Мобуту нь улсынхаа нэрийг Заир нэрээр сольсон бөгөөд энэ нь "гол бүхнийг зальгидаг гол" гэсэн утгатай nzere эсвэл nzadi үгийн Португал дуудлага байв. Мобутугийн засаглалыг унагаасан, 1997 оны Конгогийн нэгдүгээр дайны дараа хуучин нэрдээ эргэн оржээ. Ардчилсан Конго улс нь 1998-с 2003 оны хооронд үргэлжилсэн, Дэлхийн хоёрдугаар дайны дараах хамгийн хор хөнөөлтэй дайн болох Конгогийн хоёрдугаар дайнаар (мөн Африкийн дэлхийн дайн гэдэг) ихэд зовлон амсжээ. Гэвч одоо ч гэсэн улсын зүүн хэсгээр байлдаан үргэлжилсээр байна.

Тэмдэглэл

1. Үндсэн хуульд заасан "Киконго" гэсэн нэр томъёо нь үнэн хэрэгтээ Конго хэл биш Китуба хэлийг хэлж байгаа бөгөөд үүнийг ярьдаг хүмүүс нь "Киконго ялета" гэж нэрлэдэг. БНАКУ-ын засгийн газар тус хэлийг албан ёсоор хүлээн зөвшөөрч, "киконго" гэж нэрлэснээс болж төөрөгдөл үүссэн..

Эшлэл

1. "Democratic Republic of the Congo". United States Department of State. 2022-06-02. Татаж авсан: 2023-03-23.
2. Central Intelligence Agency (2014). "Democratic Republic of the Congo". The World Factbook. Langley, Virginia: Central Intelligence Agency. Архивласан огноо 22 February 2021. Татаж авсан: 29 April 2014.
3. "Congo, Democratic Republic of the". The World Factbook (2024 ed.). АНУ-ын Тагнуулын төв газар. Татаж авсан: 24 September 2022. (Archived 2022 edition)
4. "World Economic Outlook Database, October 2022". IMF.org. International Monetary Fund. October 2022. Татаж авсан: December 14, 2022.
5. "GINI index coefficient". CIA Factbook. Архивласан огноо 7 July 2021. Татаж авсан: 16 July 2021.
6. "Human Development Report 2021/2022" (PDF) (англи хэлээр). United Nations Development Programme. 8 September 2022. Татаж авсан: 30 September 2022.
7. • "DR Congo: Rampant Intercommunal Violence in West". Human Rights Watch. 2023. Татаж авсан: 28 April 2023.
   • "DR Congo country profile". BBC News. 14 April 2023. Татаж авсан: 28 April 2023.
   • "DR Congo: Children's access to education under threat from ongoing violence in Kasai region". UNICEF. 15 September 2017. Татаж авсан: 28 April 2023.
8. • Weigert, Stephen L. (2011). Angola: A Modern Military History, 1961–2002 (electronic ed.). Palgrave Macmillan. pp. PT122, PT157. ISBN 9780230337831. Архивласан огноо 15 March 2021. Татаж авсан: 22 July 2020.
   • Worldmark Yearbook 2000. Vol. 1. Gale Group. 2000. pp. 79, 645. ISBN 9780787649333. Архивласан огноо 11 August 2020. Татаж авсан: 22 July 2020.
   • Thom, William G. (Fall 1999). "Congo-Zaire's 1996-97 civil war in the context of evolving patterns of military conflict in Africa in the era of independence". Journal of Conflict Studies. XIX (2). Архивласан огноо 26 January 2021. Татаж авсан: 22 July 2020.
   • Ballinger, Benjamin; Stringer, Martin; Schmeda-Lopez, Diego R. (December 1, 2019). "The vulnerability of electric vehicle deployment to critical mineral supply". Applied Energy. 255: 113844. doi:10.1016/j.apenergy.2019.113844. S2CID 203130461. Архивласан огноо 3 January 2021. Татаж авсан: 22 July 2020.
   • Starbird, Caroline; Deboer, Dale; Pettit, Jenny (2004). Teaching International Economics and Trade. Center for Teaching International Relations, University of Denver. p. 78. ISBN 978-0-943804-92-7. Архивласан огноо 19 March 2015. Татаж авсан: 14 October 2015. Aid Applicant: The Democratic Republic of the Congo (DROC).
   • Office of the United States Trade Representative (2003). United States House of Representatives Committee on Ways and Means (ed.). Comprehensive Report on U.S. Trade and Investment Policy Toward Sub-Saharan Africa. Message from the President of the United States. United States Government Printing Office. p. 87. ISBN 978-1-4289-5014-6. Архивласан огноо 20 July 2018. Татаж авсан: 14 October 2015. Democratic Republic of the Congo (DROC) will become eligible for AGOA trade benefits upon formation of a transitional government.

Эх сурвалж

• Young, M. Crawford; Turner, Thomas Edwin (2013). The Rise and Decline of the Zairian State (illustrated, reprint ed.). University of Wisconsin Press. ISBN 978-0-299-10113-8. Архивласан огноо 15 April 2021. Татаж авсан: 7 February 2018.

Цахим холбоос

•  Commons: Бүгд Найрамдах Ардчилсан Конго Улс – Викимедиа дуу дүрсний сан