Улаан-Үд

Улаан-Үд («улаан»+«үд», Үд гэсэн нь Үд голын нэрээс өгөгдсөн; Монголд Улаан-Үүд гэж андуурч бичих нь түгээмэл таардаг; Орост буриадаар Улаан-Үдэ; монгол бичгээр ᠣᠯᠠᠭᠠᠨ ᠦᠳ ᠡ; 1934 оноос урьдахыг кирилл монголд Дээд-Үд; кирилл буриадаар Дээдэ-Үдэ; оросоор 1775—1934 онд Верхнеудинск) — ОХУ-ын Бүгд Найрамдах Буриад Улс (БНБурУ)-ын нийслэл, дөрвөн бумаас олон хүнтэй хот юм. Байгал нуурын зүүн урагш 130 км зайнд Сэлэнгэ - Үд хоёрын бэлчирт байрладаг. Хотын эзлэх талбай — 347.6 км². 2011 оны байдлаар 404 мянган хүн оршин сууж байна. Орос улсын хэмжээнд харьцуулвал 45-рт орох хүн амтай хот юм.

Улаан-Үд Улан-Удэ
Хот
Бусад галиглал
• Буриад	Улаан-Үдэ
Улаан-Үдийн хотын төв
Далбаа Сүлд
Байршил: Улаан-Үд
Улаан-Үд Байршил: Улаан-Үд Орос дахь байршил Улаан-Үд Улаан-Үд (Буриад) Буриад дахь байршил
Солбицол: 51°50′N 107°36′E
Улс	Орос
Холбооны субъект	Буриад
Байгуулагдсан	1666
Одоогийн статус	1775
Засаг захиргаа
• Биет	Хотын төлөөлөгчдийн зөвлөл[1]
• Хотын дарга[1]	Игорь Шутенков[1]
Газар нутаг
• Нийт	347.6 км2 (134.2 бээр2)
Өндөр	500 м (1,600 фут)
Хүн ам  (2010 оны тооллого)[2]
• Нийт	404,426
• Тооцоо  (2018)[3]	434,869 (+7.5%)
• Байр	45-д (2010 онд)
• Нягтрал	1,200/км2 (3,000/бээр2)
Засаг захиргааны статус
• Харьяалагдах нэгж	Улаан-Үд бүгд найрамдах улсын ач холбогдолтой хот[4]
• Нийслэл нь	Бүгд Найрамдах Буриад Улс
• Нийслэл нь	Улаан-Үд бүгд найрамдах улсын ач холбогдолтой хот[4]
Хотын захиргааны статус
• Хотын тойрог	Улаан-Үд хотын тойрог[5]
• Нийслэл нь	Улаан-Үд хотын тойрог[5]
Цагийн бүс	UTC+8 (Эрхүүгийн цаг [6])
Шуудангийн код[7]	6700xx
Залгах код(ууд)	+7 3012
OKTMO ID	81701000001
Баярын өдөр	9 сарын эхний бямба гараг
Вэб сайт	ulan-ude-eg.ru

Түүх

Эртнээс нааш Монгол угсааны нүүдэлчид оршин сууж ирсэн тус нутаг 1206 онд байгуулагдсан Их Монгол Улсын бүрэлдэхүүнд багтаж байв.

1648 онд оросууд Баргажинд анхны шивээгээ барин нутгаа тэлэх бодлого явуулсаны үр дүнд Буриад Монголыг эзэлжээ. 1666 онд Үд голын хөндийд оросууд анхныхаа цайзыг барьж босгон “Дээд Үд“ буюу Верхне-Удинск хэмээн нэрлэсэн нь хожмын Улаан-Үд хот бөгөөд тэр үеэс тус бүс нутгийн төв болсон юм. 1689 онд Манж Чин гүрэн, Хаант Оросын хооронд байгуулсан Нерчинскийн гэрээ ёсоор албан ёсоор Оросын мэдэлд шилжсэн байна.

Засаг захиргааны хуваарь

Улаан-Үд хот дотроо 3 дүүрэг (оросоор городской район) болж хуваагдана.

• Зөвлөлт дүүрэг (оросоор Советский район)
• Төмөрзамын дүүрэг (оросоор Железнодорожный район)
• Октябрын дүүрэг (оросоор Октябрьский район)

Хүн ам

Он	Оршин суугч
1897	8.086
1926	33.713
1939	125.690
1959	175.172
1970	253.569
1979	300.370
1989	352.530
2002	359.391
2010	404.426

Тайлбар: Хүн амын тооллогын мэдээ

Газар зүй

Уур амьсгал

Улаан-Үд
Уур амьсгалын диаграмм
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12     5   -18 -29     3   -13 -26     2   -1 -15     7   9 -5     13   18 3     40   24 9     72   26 13     59   23 11     27   16 4     8   6 -5     10   -6 -16     12   -15 -24 Температур °C,  Тунадас мм Эх сурвалж: Roshydromet

Сарын дундаж температур болон хур тунадасны хэмжээ: Улаан-Үд 1-р сар 2-р сар 3-р сар 4-р сар 5-р сар 6-р сар 7-р сар 8-р сар 9-р сар 10-р сар 11-р сар 12-р сар Маx. Температур (°C) −18.3 −12.9 −1.2 8.7 18.0 24.0 25.7 23.2 16.2 6.2 −5.8 −14.7 Ø 5.8 Мин. Температур (°C) −28.6 −26.1 −15.1 −4.6 2.5 9.4 13.3 11.1 3.7 −4.9 −15.6 −23.9 Ø −6.5 Тунадас (мм) 5 3 2 7 13 40 72 59 27 8 10 12 Σ 258 Бороотой өдөр (d) 1 1 1 2 3 6 9 7 5 2 3 3 Σ 43 Т е м п е р а т у р −18.3 −28.6 −12.9 −26.1 −1.2 −15.1 8.7 −4.6 18.0 2.5 24.0 9.4 25.7 13.3 23.2 11.1 16.2 3.7 6.2 −4.9 −5.8 −15.6 −14.7 −23.9 1-р сар 2-р сар 3-р сар 4-р сар 5-р сар 6-р сар 7-р сар 8-р сар 9-р сар 10-р сар 11-р сар 12-р сар Хур тунадас Х у р т у н а д а с 5 3 2 7 13 40 72 59 27 8 10 12   1-р сар 2-р сар 3-р сар 4-р сар 5-р сар 6-р сар 7-р сар 8-р сар 9-р сар 10-р сар 11-р сар 12-р сар Эх сурвалж: Roshydromet

Зургийн цомог

• 
  Хотын захиргааны байр
• 
  Хамбын хүрээ
• 
  Лениний гудамж

Цахим холбоос

 Commons: Улаан-Үд – Викимедиа зураг, бичлэг, дууны сан

Wiktionary

Wiktionary: Улаан-Үд – Энэ үгийг тайлбар толиос харна уу

• Хотын албан ёсны цахим хуудас