Малайз

Малайз (Малай: Malaysia) нь 13 муж, 3 холбооны нутгаас бүрдэх Зүүн Өмнөд Азийн орон юм. Нийт газар нутгийн хэмжээ нь 330,803 кв.км.^[14][15] Нийслэл хот нь Куала Лумпур, Холбооны Засгийн газар Путражаяа хотод байрлана. 2018 оны байдлаар улсын нийт хүн ам 31 сая 890 мянга бөгөөд 70 % орчим нь хотод амьдардаг. Албан ёсны хэл-малай.

Малайз Malaysia (Малай)
Төрийн далбаа Сүлд
Уриа: Bersekutu Bertambah Mutu[1] برسکوتو برتمبه موتو (Жави) "Эв нэгдэл хүч болно"
Төрийн дуулал: Negaraku "Миний эх орон"
Дэлхийн бөмбөрцөг Зүүн өмнөд Азийн газрын зураг  Малайз улсын байршил (хар ногоон) – Ази (хар саарал & цагаан) – АСЕАН (хар саарал)
Нийслэл ба томоохон хот	Куала Лумпур[fn 1] 3°8′N 101°41′E
Засаг захиргааны төв	Путражая[fn 2] 2°56′N 101°42′E
Албан ёсны хэл	Малай хэл[lower-alpha 1][lower-alpha 2][lower-alpha 3]
Зөвшөөрөгдсөн хэл	Англи хэл[lower-alpha 3]
Угсаатны бүлгүүд (2021)[2] [3]	69.7% Бумипутра 57.3% Малайчууд 12.4% Саба, Саравак болон Оранг Аслийн уугуул иргэд 22.9% Хятадууд 6.6% Энэтхэгчүүд‎ 0.8% бусад
Шашин (2020)[4]	63.5% Суннит Ислам (албан ёсны)[5] 18.7% Буддизм 9.1% Христ 6.1% Хиндүизм 0.9% бусад 1.8% мэдэгдээгүй
Ард түмний нэршил	Малайзчууд
Төр засаг	Холбооны парламентын үндсэн хуульт сонгомол хаант засаглал
• Хаан	Абдуллах ал-Хадж
• Ерөнхий Сайд	Анвар Ибрахим
Хууль тогтоох байгууллага	Парламент
• Дээд танхим	Деван Негара (Сенат)
• Доод танхим	Деван Ракят (Төлөөлөгчдийн танхим)
Тусгаар тогтнол  (Их Британиас)
• Малайн холбоо	8 сарын 31, 1957 он[6]
• Саравакийн бие даасан засаглал	7 сарын 22, 1963 он
• Хойд Борнеогийн бие даасан засаглал	8 сарын 31, 1963 он[7]
• Малайзын тунхаглал	9 сарын 16, 1963 он
Газар нутаг
• Нийт	329,847[8] км2 (67)
• Усны эзлэх талбай (%)	0.3
Хүн ам
• 2023 тооцоо	33,200,000[9] (45)
• 2023 тооллого	32,447,385[10]
• Нягтаршил	101/км2 (116)
ДНБ (ХАЧТ)	2023 тооцоо
• Нийт	▲ $1.230 их наяд [11] (31)
• Нэг хүнд ноогдох	▲ $36,847[11] (54)
ДНБ (нэрлэсэн)	2023 тооцоо
• Нийт	▲ $447,026 тэрбум[11] (35)
• Нэг хүнд ноогдох	▲ $13,382[11] (66)
ОТББИ (2018)	▲ 41.2[12] дундаж
ХХИ (2021)	▼ 0.803[13] маш өндөр · 62
Мөнгөний нэгж	Ринггит (RM) (MYR)
Цагийн бүс	UTC+8 (МСЦ)
Огнооны формат	өө-сс-жжжж
Жолооны тал	зүүн
Утасны томьёо	+60
Домэйн нэр	.my

Улсын газар нутаг нь Өмнөд Хятадын тэнгисээр зааглагдсан хоёр салангид, тодруулбал Энэтхэг-Хятадын хойг дахь Баруун Малайз, Калимантан арал дахь Зүүн Малайзаас бүтнэ. Малайз нь Тайланд, Индонез, Сингапур, Бруней, Филиппинтэй хиллэнэ.^[15] Тус улс нь экваторт ойрхон учраас халуун орны уур амьсгалтай.

Гадаад харилцаа

НҮБ болон Зүүн өмнөд азийн олон улсын байгууллага болох АСЕАН-ны гишүүн. Мөн Исламын орнуудын хамтын ажиллагааны байгууллага, АПЕК-ын гишүүн орон.

Монгол-Малайзын харилцаа

Монгол Улс Малайз Улстай 1971 оны 9 дүгээр сарын 8-нд дипломат харилцаа тогтоосон. Монгол Улс Малайз Улсыг Бангкок дахь ЭСЯ-наас хавсран хариуцдаг. 1994 оны 4 дүгээр сараас монголчууд 30 хүртэл хоног Малайз Улсад визгүй зорчих эрхтэй болсон. Малайзад 2017 оны байдлаар 350 орчим монгол иргэн оршин сууж байгаа бөгөөд тэдний 250 нь Малайзын их, дээд сургууль, коллеж, хэлний дамжаанд суралцаж байна.

Газар зүй

Олон арлын нэг Редан арал

Калимантан арлын газар зүйн зураг

Малайз орон 329,847 км² газар нутаг эзлэсэн дэлхийн 67-р том орон. хойгийн Өрнө Малайз нь Тайландтай, арлын Дорно Малайз нь Индонез, Брунейтэй газраар хиллэдэг. Сингапуртай багахан хоолой дээгүүрх гүүрээр холбогддог. Тэнгисийн хянах мужаар Вьетнам, Филиппинд тулна. Малайзын хоёр хэсгийг Хятадын өмнөд тэнгис заагласан.

Энэтхэг-хятадын хойг дахь Өрнө Малайз 740 км урт, 322 км өргөн. Хоёр талын нам доор газрыг зааглан голоор нь Титиванса нуруу тогтжээ. Уул нурууд ширэнгэн ойтой, боржин гэх мэт магмын гаралт чулуулагтай. Жохор мужийн өмнөд үзүүрийн Пиай хошуу Евразийн эх газрын өмнөд цэг юм. Малаккын хоолойгоор Суматра арлаас зааглагдана. Эргийн урт 1931 км.

Калимантан арал дээрх Дорно Малайз арлын төв рүү, Индонез-Малайзын хил дагуу уул нуруудтай. Крокер нуруу Саравак, Сабах хоёр мужийг тусгаарлана. Энд Малайзын хамгийн өндөр Кинабалу уул (4095 м) бий. Саравакт Мулу агуй гэх онцгой тогтоцтой газар байдаг.

Малайз эрэг дагуу олон аралтайгаас Банги арал хамгийн том. Малайз экваторын уур амьсгалтай, их чийгшдэг, дотроо уулын, нам доор газрын, эргийн, мөн муссон салхины нөлөөгөөр гээд газар газарт өөр байдаг. Жилд дунджаар 250 см хур тунадас унадаг.

Тэмдэглэл

1. Үндсэн хуулийн болон ёслолын нийслэл болон хууль тогтоох засаглал байрладаг
2. захиргааны болон шүүх засаглал байрладаг

1. 1963/67 оны Үндэсний хэлний тухай хуулийн 9-р хэсэгт "Үндэсний хэлний бичиг нь Руми бичиг байх ёстой: энэ нь үндэсний хэлэнд ихэвчлэн жави бичиг гэгддэг малай бичгийг ашиглахыг хориглохгүй" гэж заасан байдаг.
2. 1963/67 оны Үндэсний хэлний тухай хуулийн 2-р хэсэгт "Энэ хуулинд зааснаас бусад бусад хэл болон бусад нийгэмлэгийн хэлтэй холбоотой Үндсэн хуулийн 152 дугаар зүйлийн 1 дэх хэсэгт заасан хамгаалалтыг харгалзан Малайзын үндэсний хэлийг албан ёсны зорилгоор ашиглана" гэж заасан.
3. Малайзын Холбооны Үндсэн хууль болон 1963/67 оны Үндэсний хэлний тухай хуулийн 152 дугаар зүйлийг үзнэ үү.

Эшлэл

1. "Malaysian Flag and Coat of Arms". Malaysian Government. Archived from the original on 22 October 2013. Retrieved 9 September 2013.
2. "Minister: Census shows Malaysia's oldest man and woman aged 120 and 118; preliminary census findings to be released in Feb 2022". Malaymail. 17 January 2022. Retrieved 17 January 2022.
3. Department of Statistics Malaysia 2021.
4. "Distribution and Basic Demographic Characteristic Report 2020". Department of Statistics, Malaysia. 14 February 2020.
5. "The States, Religion and Law of the Federation" (PDF). Constitution of Malaysia. Judicial Appointments Commission. Archived from the original (PDF) on 14 June 2017. Retrieved 29 October 2017. Islam is the religion of the Federation; but other religions may be practised in peace and harmony in any part of the Federation.
6. Mackay, Derek (2005). Eastern Customs: The Customs Service in British Malaya and the Opium Trade. The Radcliffe Press. pp. 240–. ISBN 978-1-85043-844-1.
7. "31 Ogos 1963, Hari kemerdekaan Sabah yang rasmi". AWANI. 14 May 2021. Retrieved 1 September 2021.
8. https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/malaysia/
9. "Malaysia". The World Factbook (2024 ed.). АНУ-ын Тагнуулын төв газар. Retrieved 24 September 2022. (Archived 2022 edition)
10. "Population and Housing Census of Malaysia 2020". Department of Statistics, Malaysia. p. 48. Archived from the original on 28 February 2022. Retrieved 23 March 2022.
11. "World Economic Outlook Database, April 2022". IMF.org. International Monetary Fund. April 2022. Retrieved 19 April 2022.
12. "Gini Index". World Bank. Retrieved 20 December 2018.
13. "Human Development Report 2021/2022" (PDF) (in англи). United Nations Development Programme. 8 September 2022. Retrieved 8 September 2022.
14. Article 1. Constitution of Malaysia.
15. CIA. The World Fact Book. Malaysia (Memento 9. Тавдугаар сар 2007 цахим архивт). Retrieved December 9 2006.

Цахим холбоос

• Malaysia Department of Statistics
• myGovernment Portal - Malaysia Government Portal
• Bernama - Malaysia national news agency
• Tourism Malaysia - Malaysia tourism portal
• Virtual Malaysia - The Official Portal of the Ministry of Tourism, Malaysia
• Office of the Prime Minister of Malaysia
• Radio Televisyen Malaysia - Government-owned television network
• Malaysia External Trade Development Corporation
• Small Medium Industries Development Corporation
• Malaysia at Encyclopedia Britannica
• Malaysia at The World Factbook
• Malaysia Travel Guide at Lonely Planet