Феникиска азбука

Феникиска азбука, феникиско писмо или пракананско писмо — систем на пишување на феникискиот јазик. Азбуката или писмото е согласно писмо (абџад), за што карактеристично е пишувањето само на согласките. Писмото е најстарата азбука која е документирана и е постара од 1050 година п.н.е. Писмото, како абџад,^[3] има 22 букви што претставуваат 22 согласки. Првично јазикот не користел никакви букви или симболи за забележување на самогласките, но во подоцнежниот стадиум се развиле знаците за обележување на одредени самогласки, денес познати како „матрес лекционис“.

Феникиска азбука
Тип	абџад
Период	ок. 1200–150 BC[1]
Правец на пишување	од десно кон лево
Јазици	феникиски и пунски
Сродни писма
Матични системи	египетски хиероглифи [2] прасинајско писмо Феникиска азбука
Изведени системи	палеохебрејска азбука арамејско писмо грчка азбука
Сродни системи	јужноарапско писмо
ISO 15924
ISO 15924	Phnx, 115 , ​Phoenician
Уникод
Уникоден назив	Phoenician
Уникоден опсег	U+10900–U+1091F
Оваа страница може да содржи фонетски симболи од меѓународната фонетска азбука (МФА).

Феникиската азбука потекнува од египетските хиероглифи.^[4] Бидејќи феникиската цивилизација забрзано се развивала и се распространила низ целото крајбрежје на Средноземното Море, писмото станало едно од најупотребуваните. Писмото било примано и асимилирано од голем број народи. На локално ниво, во регионот на Блискиот Исток, од феникиската азбука се развило палеохебрејското писмо.^[5] Дополнително на тоа, од феникиското писмо се развило арамејското писмо, а како резултат на тоа и арапското и хебрејското. Подоцна, врз основа на феникиското писмо се создало старигрчкото и етрурското, а од нив произлегле кирилското и латинското.

Првичниот дизајн на буквите е аголен и прав, но подоцна како што се развивал јазикот, така и писмото добивало позаоблена или ракописна форма. Писмото се пишувало од десно кон лево.

Современо пронаоѓање

Феникиската азбука била за првпат откриена во 17 век, но до 19 век нејзиното потекло не било познато. Првично се верувало дека писмото е директна варијација на египетските хиероглифи.^[6] Оваа идеја била особено популарна поради скорешното дешифрирање на хиероглифите. Сепак, научните не можеле да пронајдат директни врски помеѓу двата система, ниту пак со клинестото писмо. Теориите се движеле од тоа дека било направено од еден човек, па сè до теориите дека тоа всушност е упростена и погрешна верзија на хиероглифите.^[7]

Развој

Подолу прикажаните феникиски букви се стандардизирани дигитални форми, оригинално тие било погруби и понеправилни. Исто така имало значителни варијации помеѓу формите во зависност од местото и времето. Покрај тоа што табелата ги прикажува феникиските букви, истата ги дава буквите од другите писма кои произлегле од феникиските.

буква		именувано по[8]	значење	фонема	потекло	соодветна буква во
слика	текст					хебрејска	сириска	арапска	јужноарапска	геез	грчка	латиница	кирилица	грузиска
	𐤀	ʾālep	вол	ʾ [ʔ]	𓃾	א	ܐ	ﺍ	𐩱	አ	Αα	Aa	Аа	ა/ⴀ/Ⴀ
	𐤁	bēt	куќа	b [b]	𓉐	ב	ܒ	ﺏ	𐩨	በ	Ββ	Bb	Бб, Вв	ბ/ⴁ/Ⴁ
	𐤂	gīml	стап за фрлање/камила	g [ɡ]	𓌙	ג	ܓ	ﺝ	𐩴	ገ	Γγ	Cc, Gg	Гг, Ґґ	გ/ⴂ/Ⴂ
	𐤃	dālet	врата	d [d]	𓇯	ד	ܕ	د, ذ	𐩵	ደ	Δδ	Dd	Дд	დ/ⴃ/Ⴃ
	𐤄	hē	прозор	h [h]	𓀠	ה	ܗ	ه	𐩠	ሀ	Εε	Ee	Ее, Єє, Ээ	ე/ⴄ/Ⴄ
	𐤅	wāw	кука	w [w]		ו	ܘ	ﻭ	𐩥	ወ	(Ϝϝ), Υυ	Ff, Uu, Vv, Yy, Ww	(Ѵѵ), Уу, Ўў	ვ/ⴅ/Ⴅ
	𐤆	zayin	оружје	z [z]	𓏭	ז	ܙ	ﺯ	𐩹	ዘ	Ζζ	Zz	Зз	ზ/ⴆ/Ⴆ
	𐤇	ḥēt	ѕид, двор	ḥ [ħ]	𓉗	ח	ܚ	ح, خ	𐩢, 𐩭	ሐ, ኀ	Ηη	Hh	Ии, Йй	ი/ⴈ/Ⴈ
	𐤈	ṭēt	тркало	ṭ [tˤ]	𓄤	ט	ܛ	ط, ظ	𐩷	ጠ	Θθ	—	(Ѳѳ)	თ/ⴇ/Ⴇ
	𐤉	yōd	рака	y [j]	𓂝	י	ܝ	ي	𐩺	የ	Ιι	Ii, Jj	Іі, Її, Јј	ჲ
	𐤊	kāp	дланка	k [k]	𓂧	כך	ܟ	ﻙ	𐩫	ከ	Κκ	Kk	Кк	კ/ⴉ/Ⴉ
	𐤋	lāmed	остен	l [l]	𓌅	ל	ܠ	ﻝ	𐩡	ለ	Λλ	Ll	Лл	ლ/ⴊ/Ⴊ
	𐤌	mēm	вода	m [m]	𓈖	מם	ܡ	ﻡ	𐩣	መ	Μμ	Mm	Мм	მ/ⴋ/Ⴋ
	𐤍	nūn	змија	n [n]	𓆓	נן	ܢ	ﻥ	𐩬	ነ	Νν	Nn	Нн	ნ/ⴌ/Ⴌ
	𐤎	sāmek	риба, џед	s [s]	𓊽	ס	ܣ, ܤ	—	𐩪	ሰ	Ξξ, можеби Χχ	можеби Xx	(Ѯѯ), можеби Хх	ს/ⴑ/Ⴑ
	𐤏	ʿayin	око	ʿ [ʕ]	𓁹	ע	ܥ	ع, غ	𐩲	ዐ	Οο, Ωω	Oo	Оо	ო/ⴍ/Ⴍ
	𐤐	pē	уста	p [p]	𓂋	פף	ܦ	ف	𐩰	ፈ	Ππ	Pp	Пп	პ/ⴎ/Ⴎ
	𐤑	ṣādē	? (папирус?)	ṣ [sˤ]		צץ	ܨ	ص, ض	𐩮	ጸ, ጰ, ፀ	(Ϻϻ)	—	Цц, Чч, Џџ	ც/ⴚ/Ⴚ
	𐤒	qōp	дупка на игла	q [q]	𓃻	ק	ܩ	ﻕ	𐩤	ቀ	(Ϙϙ), poss. Φφ, Ψψ	Qq	(Ҁҁ)	ქ/ⴕ/Ⴕ
	𐤓	rēš	глава	r [r]	𓁶	ר	ܪ	ﺭ	𐩧	ረ	Ρρ	Rr	Рр	რ/ⴐ/Ⴐ
	𐤔	šīn	заб	š [ʃ]	𓌓	ש	ܫ	ش, س	𐩦	ሠ	Σσς	Ss	Сс, Шш, Щщ	შ/ⴘ/Ⴘ
	𐤕	tāw	знак	t [t]	𓏴	ת	ܬ	ت, ث	𐩩	ተ, ፐ (?)	Ττ	Tt	Тт	ტ/ⴒ/Ⴗ

Уникод

Феникиската азбука била додадена во уникод во јули 2006 година со издавањето на верзијата 5.0. Во уникод табелите, феникиските букви се од U+10900 до U+1091F.

Феникиски карактери[1][2] Официјална кодна табела на Уникод (PDF)

0

1

2

3

4

5

6

7

8

9

A

B

C

D

E

F

U+1090x

𐤀

𐤁

𐤂

𐤃

𐤄

𐤅

𐤆

𐤇

𐤈

𐤉

𐤊

𐤋

𐤌

𐤍

𐤎

𐤏

U+1091x

𐤐

𐤑

𐤒

𐤓

𐤔

𐤕

𐤖

𐤗

𐤘

𐤙

𐤚

𐤛

𐤟

Белешки 1. Уникод, везија 10.0 2.Сивите полиња означуваат неназначени букви

Наводи

1. Најрани пишани докази од бронзеното доба, класична форма од 1050 п.н.е.; постепено писмото изумрело во хеленистичкиот период бидејќи го замениле писмата кои произлегле од него.
2. Himelfarb, Elizabeth J. "First Alphabet Found in Egypt", Archaeology 53, Issue 1 (Jan./Feb. 2000): 21.
3. Fischer, Steven Roger (2004). A history of writing. Reaktion Books. стр. 90.
4. Michael C. Howard (2012). Transnationalism in Ancient and Medieval Societies. P. 23.
5. Reinhard G. Kratz (11 November 2015). Historical and Biblical Israel: The History, Tradition, and Archives of Israel and Judah. OUP Oxford. стр. 64. ISBN 978-0-19-104448-9. [...] scribes wrote in Paleo-Hebrew, a local variant of the Phoenician alphabetic script [...]
6. Jensen (1969) p. 256.
7. Jensen (1969) p. 256-258.
8. Fischer, Steven R. (2001). A History of Writing. London: Reaction Books. стр. 126.

Литература

„Феникиска азбука“ на Ризницата ?

• Jean-Pierre Thiollet, Je m'appelle Byblos, H & D, Paris, 2005. ISBN 2-914266-04-9
• Maria Eugenia Aubet, The Phoenicians and the West Second Edition, Cambridge University Press, London, 2001.
• Daniels, Peter T., et al. eds. The World's Writing Systems Oxford. (1996).
• Jensen, Hans, Sign, Symbol, and Script, G.P. Putman's Sons, New York, 1969.
• Coulmas, Florian, Writing Systems of the World, Blackwell Publishers Ltd, Oxford, 1989.
• Hock, Hans H. and Joseph, Brian D., Language History, Language Change, and Language Relationship, Mouton de Gruyter, New York, 1996.
• Fischer, Steven R., A History of Writing, Reaktion Books, 1999.
• Markoe, Glenn E., Phoenicians. University of California Press. ISBN 0-520-22613-5 (2000) (hardback)
• Ancient Hebrew and Aramaic on Coins, reading and transliterating Proto-Hebrew, online edition. (Judaea Coin Archive)

Надворешни врски

• Феникиско писмо
• Феникиско писмо и јазик
• Уникод за феникискиот