Српските културни и верски објекти на Косово беа систематски вандализирани и уништени во неколку историски периоди, за време на отоманското владеење, Првата светска војна, Втората светска војна, југословенското комунистичко владеење, војната во Косово и немирите во 2004 година.
Според Меѓународниот центар за транзициска правда, 155 српски православни цркви и манастири биле уништени од косовските Албанци меѓу јуни 1999 и март 2004 година.[1] Средновековните споменици во Косово, основани од династијата Немањиќ, е комбинирано светско наследство кое се состои од четири српски православни христијански цркви и манастири. Во 2006 година, имотот бил впишан на листата на светско наследство во опасност.[2][3]
Бањскиот манастир основан од српскиот крал Стефан Милутин бил опожарен по османлиската инвазија, а манастирот бил ограбен за време на османлиската окупација на средновековна Србија.[4] Повторно бил оштетен во текот на 16 век, по што бил напуштен сè додека на урнатините не била изградена џамија во 17 век.[4] Целиот комплекс доживеал најголеми разурнувања по повлекувањето на османлиската војска од Големата турска војна.[4]
По заземањето на Призрен и неговата околина во 1455 година од страна на Отоманската империја, манастирот на Светите Архангели основан од српскиот цар Стефан Душан бил ограбен и уништен.[5] На почетокот на 17 век е извршено систематско уривање на манастирските цркви и нашироко се сметало дека е користен градежен материјал за изградба на Синан-пашината џамија во истиот град, но таквите тврдења не се докажани.[5][6]
Кон крајот на 17 век, Турците Османлии го ограбиле манастирот Високи Дечани, но не направиле сериозна штета.[7] Во првата половина на 18 век Богородица Љевиш во Призрен била претворена во џамија и прилагодена на потребите на услугите карактеристични за исламот.[7] Два споменика посветени на битката за Косово биле уништени и отстранети од Турците, вклучително и еден подигнат од Стефан Лазаревиќ, српскиот деспот и син на Лазар од Србија.[8][9]
Црквата Свети Никола од 16 век во општина Липљан била срушена во 19 век, а градежен материјал бил продаден на изградената косовска железница.[10][11] Средновековната тврдина Ново Брдо и градот биле тешко оштетени со распаѓање во 1892 година кога камен-темелникот се однесувал на изградбата на касарните во Приштина.[12]
За време на Првата светска војна, богатствата на Високи Дечани биле ограбени од австроунгарската армија, која ја окупирала Србија помеѓу 1915 и 1918 година.[13]
По инвазијата на Југославија (6-18 април 1941) во Втората светска војна, најголемиот дел од Косово бил прикачен на италијанската окупирана Албанија во проширената „Голема Албанија“.[14] За време на окупацијата, дел од српското население било предмет на протерување, тортура, уништување на приватен имот, уништување и оштетување на манастири, цркви, културно-историски споменици и гробишта.[14]
Високите Дечани биле цел на уништување од страна на албанскиот националистички балисти и италијанските фашистички црни кошули во средината на 1941 година. Кралската италијанска армија одговорила со испраќање група војници да помогнат во заштитата на манастирот од напади.[15] Третите споменици посветени на битката за Косово беа целосно уништени во 1941 година.[8][9]
Православниот соборен храм Света Троица во Ѓаковица бил уништен од комунистите во 1949 година .[16][17][18] За време на протестите во 1968 и 1981 година, српските православни верски објекти беа цел на вандализам, додека вандализмот продолжи во текот на 1980-тите.[18][19] Имаlo обиди да се опустоши Девич, да се оштети Високи Дечани и да се сквернави Грачаница и скитот на Свети Петар од Кориша.[10] Во март 1981 година, Патријаршискиот манастир во Пеќ бил запален, при што бил уништен станбен дел од 2.000 квадратни метри заедно со вреден мебел, ретки литургиски книги и дел од ризницата на манастирот.[18][20]
Бомбардирањето на НАТО во март-јуни 1999 година резултираше со оштетување на манастирот Грачаница, комплексот на четири цркви на Патријаршискиот манастир во Пеќ, како и на Високи Дечани и ѕидните слики на Ермитажот на Свети Петар од Кориса, меѓу позначајните цркви.[21][7] Културниот историчар Андраш Ридлмаер изјавил дека ниту една српска православна црква или манастир не била оштетена или уништена од ОВК за време на војната.[18] Меѓутоа, по војната, борците на ОВК биле обвинети за вандализирање на манастирот Девич и за тероризирање на персоналот. Војниците на КФОР рекоа дека бунтовниците на ОВК вандализирале повеќевековни мурали и слики во капелата и украле два автомобили и целата храна од манастирот.[22][23] Карима Беноун, специјален известувач на Обединетите нации во областа на културните права, се осврна на многуте извештаи за раширени напади врз цркви извршени од Ослободителната војска на Косово.[24] Во 2014 година, Џон Клинт Вилијамсон ги објави истражните наоди на Специјалната истражна работна група на ЕУ и посочи дека одреден елемент на ОВК по завршувањето на војната (јуни 1999 година) намерно ги таргетирал малцинските популации со акти на прогон, кои исто така вклучувале сквернавење и уништување цркви и други верски објекти.[25] Фабио Манискалко, италијански археолог, специјалист за заштита на културните добра, опиша дека припадниците на ОВК заплениле икони и литургиски украси додека ограбувале и дека продолжиле со уништување на христијанските православни цркви и манастири со минофрлачки бомби по пристигнувањето на КФОР.[26]
Во постконфликтното косовско албанско општество, повиците за одмазда за претходното насилство извршено од силите на режимот на Слободан Милошевиќ за време на војната, циркулираа низ јавната култура.[18] Уништувањето на српското архитектонско наследство Албанците го толкуваа во тој постконфликтен контекст како архитектура која станува сурогат за силите кои се одговорни за извршување на насилство за време на војната кои треба да се одмаздат, особено владата на Милошевиќ и нејзината армија.[18] Таквото измислување на толкувањето на архитектурата како насилство без одмазда резултираше со посредство на идејата присутна во тоа време дека уништувањето на црквите и манастирите повлекува не само одмазда за насилството за време на војната 1998-1999 година; но исто така и за синџир на реални или замислени насилни дејствија што дадат далеку како средновековно градење цркви на „криптоалбански“ верски објекти.[18]
Широките напади врз српските верски објекти започнаа по конфликтот и враќањето на стотици илјади бегалци косовски Албанци во нивните домови.[27] Помеѓу пристигнувањето на косовските сили (КФОР) во јуни 1999 година и немирите во 2004 година во Косово, беа уништени повеќе од 140 свети места, околу половина од историските од 14 и 15 век и околу половина од неодамна направените.[28] [1][29] Сербенко Едуард објаснил дека уништувањето на културните добра на противникот и културните геноциди се случиле во војните во Југославија и дека верските објекти биле мета поради природата на конфликтот.[29] Уништувањето беше извршено на систематски начин.[30] [21] Андрас Ридлмаер, Ендрју Хершер и Тонка Костадинова го опишале уништувањето на српското архитектонско наследство како одмазднички напади.[27][30] Овие дискурси за гледање на српската историска архитектура како сурогати на насилството во општеството на косовските Албанци имаа ефект да го оправдаат уништувањето како бесконечен процес, наместо да работат кон политика на правда.[31] Поради вандализам, се појави потребата вооружените сили на ОН да ги заштитат локациите што содржат српско верско наследство на Косово.[32] Од друга страна, странскиот дописник Роберт Фиск го критикуваше опишувањето на уништувањето како одмазднички напади.[33] Тој објасни дека акциите за уништување биле планирани и ги опиша како „вандализам со мисија“.[33]
Список на споменици оштетени или уништени во 1999 година
- Кулата на спомен-локалитетот Газиместан била минирана одвнатре, а бронзената плоча поставена на 600-годишнината од битката за Косово беше откорната.[34]
- Споменикот на Стефан Душан, српскиот цар во Призрен, урнат и уништен.[35][36]
Манастир на Светите Архангели во Призрен - Споменикот на Лазар Хребељановиќ во Гнилане, урнат и уништен.[35][36]
- Споменикот на Вук Караџиќ во Приштина, урнат и уништен.[35][36][37]
- Споменикот на Доситеј Обрадовиќ во Приштина, урнат и уништен.[36]
- Споменикот на Петар Петровиќ-Његош во Приштина, срушен и уништен.[36][37]
- Споменикот на Милош Обилиќ во Обилиќ урнат и уништен.[36]
- Куќата на Даниловиќ во Лоќане кај Дечани (споменик на културата од исклучителна важност) била запалена и урната од Албанците.[38]
.jpg)
Повоените, албанските косовски медиуми, поддржани и контролирани од албанските групи на отпорот, предизвикаа клима на страв кај локалните новинари за да се спречи избалансирано покривање на насилството извршено од двете страни.[39] Таа генерира националистичка медиумска кампања која поттикна и координираше последователни напади врз локации што содржеа српско наследство.[39]
Во итна жалба,[40] издадена на 18 март од вонредната седница на Проширеното свикување на Светиот синод на Српската православна црква ( SPC ), било објавено дека голем број српски цркви и светилишта во Косово биле оштетени или уништени од страна на бунтовниците. Најмалку 30 локации беа целосно уништени, повеќе или помалку уништени или дополнително уништени (локалитети кои претходно беа уништени). [28] Освен црквите и манастирите, уништени се и десетици потпорни згради (како парохиски згради, стопански згради и резиденции), со што бројот се приближува до 100 згради на СПЦ. [28] Сите цркви и предмети на СПЦ во Призрен биле уништени. [28] Списокот вклучува неколку места за светско наследство на УНЕСКО.
Насилството брзо се прошири и во другите делови на Косово, при што заедниците на косовските Срби и верските и културните симболи беа нападнати од толпа Албанци.[18] Некои од овие локации наводно биле под заштита на КФОР во тоа време. За време на немирите и насилствата беа убиени осум косовски Срби. Меѓу оштетените имоти беше целното културно и архитектонско наследство на српскиот народ, и како резултат на тоа 35 цркви, вклучително и 18 споменици на културата, беа урнати, изгорени или сериозно оштетени.[41] [18]
Список на верски објекти уништени или уништени во 2004 година
| Објект | Локација | Историја | Оштетување |
|---|---|---|---|
| Богородица Љевишка (Богородица Љевишка) | Призрен | 14-ти в. Светско наследство | Запален од внатре, 12-14 в. фреските сериозно оштетени, олтарот осквернавен, светата маса скршена[28] |
| Црквата Свети Спас | Призрен | 14-ти в. | Запален[28] |
| Катедралата Свети Ѓорѓи | Призрен | Изградена во 1856 година | Запален и миниран[28] |
| Црквата Свети Никола (Црквата Тутиќ) | Призрен | 14-ти в. | Запален од внатре[28] |
| Црква Свети Ѓорѓи (Црква Руновиќ) | Призрен | 16-ти в. | Запален од внатре[28] |
| Црквата Св. Киријаки (Црква св. Недела) | Маало Поткаљаја, Призрен | 14-ти в. | Изгорена[28] |
| Црквата Свети Пантелејмон | Поткаљаја | 14-ти в. | Изгорена[28] |
| Црквата Св. Козма и Дамјан | Поткаљаја | 14-ти в. | Изгорена[28] |
| Црквата Св. Киријаки (Црква св. Недела) | Живињане кај Призрен | - | Минирано, целосно уништено од експлозија[28] |
| Манастир Свети Архангели | Призрен | 14-ти в. основана од Стефан Душан | Ограбена и изгорена, во присуство на германски војници кои не успеале да ја заштитат[28] |
| Српската православна богословија во Призрен и Епископскиот суд | Призрен | Основана во 1872 година | Запален[28] и луѓето нападнати на 17 март.[42] |
| Црквата Свети Илија | Подуево | изградена во 1929 година | уништени и осквернавени, ковчези од блиските српски гробишта беа ископани, а коските на мртвите беа расфрлани.[43] |
Комисијата за имплементација на реконструкција (РИЦ) за српските православни верски објекти во Косово е проект финансиран од ЕУ за промовирање на реконструкцијата на културното наследство.[44] Под негова одговорност има 35 локации.[45] Проектот за ревитализација на тврдината Ново Брдо бил финансиран од Европската Унија, а спроведен од УНЕСКО и УНМИК.[46]
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
