Маорски јазик

Маорскиот (te reo Māori) е полинезиски јазик и мајчин јазик на староседелското население на Нов Зеланд - Маорите. Јазикот е еден од трите официјални јазика во државата, прогласен како таков во 1987 година. Маорскиот е дел од групата на источнополинезиски јазици и е сроден со куковоостровскиот маорски, туамотскиот и тахитскиот јазик. Според истражувањето од 2001 година, бројот на возрасни луѓето кои течно го зборуваат јазикот се движи на околу 9% од вкупното маорско население, илиу 29.000 возрасни лица.^[2]

Маорски јазик
te reo Māori
Застапен во	Нов Зеланд
Подрачје	Полинезија
Народ	Маори
Говорници	60,000  (2011) 160.000 секојдневен разговор (попис 2006)[1]
Јазично семејство	австронезиско малајско-полинезиски океаниски полинезиски јадрени полинезиски источнополинезиски тахитски јадрени тахитски маорски маорски јазик
Писмо	латиница (маорска азбука)
Статус
Службен во	Нов Зеланд
Регулативен орган	Маорска јазична комисија
Јазични кодови
ISO 639-1	mi
ISO 639-2	mao (B) mri (T)
ISO 639-3	mri

Загрозеност

Од вкупно 4 милиони жители на Нов Зеланд, само околу 1,000,000 од нив се од полинезиско потекло. Од нив пак, само околу 15% умеат да го зборуваат Маорскиот јазик на нивните предци. Овој јазик ги има следните слични проблеми како и ирскиот келтски јазик:

• во последниов век се претворил во малцински јазик иако бил главен пред тоа
• се зборува во островска држава со мал број на жители
• англискиот јазик сѐ повеќе е застапен во секојдневниот живот
• се смета дека овој јазик изумира

Класификација

Споредбената лингвистика го класифицира маорскиот јазик како полинезиски јазик, поточно дел од подгрупата на тахитски јазици од групата на источнополинезиски јазици. Во оваа група на источнополинезиски јазици се и тахитскиот, раротонганскиот, хавајскиот и рапанујскиот, меѓу другите.^[3][4][5] Маорските говорници веруваат дека јазиците од Куковите Острови, меѓу кои и раротонганскиот, се најлесните за нив полинезиски јазици во поглед на разбирање и говорење.

Примери

Маорски јазик
Писмо	латиница
Пример	Прв член од „Декларацијата за човекови права“
Текст	Ko te katoa o nga tangata i te whanaungatanga mai e watea ana i nga here katoa; e tauriterite ana hoki nga mana me nga tika. E whakawhiwhia ana hoki ki a ratou te ngakau whai whakaaro me te hinengaro mohio ki te tika me te he, a e tika ana kia meinga te mahi a tetahi ki tetahi me ma roto atu i te wairua o te noho tahi, ano he teina he tuakana i ringa i te whakaaro kotahi.
Македонски	Сите човечки суштествa се раѓaaт слободни и еднакви по достоинство и правa. Tиe се обдарени со разум и совест и требa да се однесувaaт еден кон друг во дуxот на општо човечкaтa припaдност.
Портал: Јазици

Календар

Уште од времето на мисионерите, маорскиот користел транслитерација на англиските имиња за денови и месеци. Од 1990 година, Маорската јазична комисија промовирала нов („традиционален“) сет називи. Новите имиња немаат еквиваленти од предевропскиот период, но се совпаѓаат со потеклото на англиските називи (на пример, hima = moon [месечина]). Комисијата при изработката на месеците се засновала на традиционалниот племенски месечев календар.

ден (мак.) ден (анг.) транслитерација официјално понеделник Monday Mane Rāhina вторник Tuesday Tūrei Rātū среда Wednesday Wenerei Rāapa четврток Thursday Tāite Rāpare петок Friday Paraire Rāmere сабота Saturday Rāhoroi/Hāterei Rāhoroi недела Sunday Rātapu/Wiki Rātapu

месец (мак.) месец (анг.) транслитерација официјално јануари January Hānuere Kohi-tātea февруари February Pēpuere Hui-tanguru март March Māehe Poutū-te-rangi април April Āperira Paenga-whāwhā мај May Mei Haratua јуни June Hune Pipiri јули July Hūrae Hōngongoi август August Ākuhata Here-turi-kōkā септември September Hepetema Mahuru октомври October Oketopa Whiringa-ā-nuku ноември November Noema Whiringa-ā-rangi декември December Tīhema Hakihea

Наводи

1. Statistics New Zealand:Language spoken (total responses) for the 1996–2006 censuses (Table 16) Архивирано на 9 март 2013 г..
2. „2001 Survey on the health of the Māori language“. Statistics New Zealand. 2001. Посетено на 12 June 2012.
3. Biggs, Bruce (1994). "Does Māori have a closest relative?" In Sutton (Ed.)(1994), pp. 96–105
4. Clark, Ross (1994). "Moriori and Māori: The Linguistic Evidence". In Sutton (Ed.)(1994), pp. 123–135.
5. Harlow, Ray (1994). "Māori Dialectology and the Settlement of New Zealand". In Sutton (Ed.)(1994), pp. 106–122.

Литература

• Banks, Sir Joseph. The Endeavour Journal of Sir Joseph Banks, Journal from 25 August 1768 – 12 July 1771. Project Gutenberg. Also available on Wikisource.
• Biggs, Bruce (1994). Does Māori have a closest relative? In Sutton (ed.) (1994), pp. 96–105.
• Biggs, Bruce (1998). Let's Learn Māori. Auckland: Auckland University Press.
• Biggs, Bruce (1988). Towards the study of Maori dialects. In Ray Harlow and Robin Hooper, eds. VICAL 1: Oceanic languages. Papers from the Fifth International Conference on Austronesian linguistics. Auckland, New Zealand. January 1988, Part I. Auckland: Linguistic Society of New Zealand.
• Bauer, Winifred (1997). Reference Grammar of Māori. Auckland: Reed.
• Bauer, Winifred (1993). Maori. Routledge. Series: Routledge descriptive grammars.
• Clark, Ross (1994). Moriori and Māori: The Linguistic Evidence. In Sutton (ed.) (1994), pp. 123–135.
• Harlow, Ray (1996). Maori. LINCOM Europa.
• Harlow, Ray (1994). Māori Dialectology and the Settlement of New Zealand. In Sutton (ed.) (1994), pp. 106–122.
• Goodall, Maarire, & Griffiths, George (1980). Maori Dunedin. Dunedin: Otago Heritage Books.
• Sutton, Douglas G., уред. (1994). The Origins of the First New Zealanders. Auckland: Auckland University Press. стр. 269. ISBN 1-86940-098-4. Посетено на 2010-06-10.

Поврзано

• Портал: Јазик

• Маори
• Нов Зеланд
• Недела на маорскиот јазик
• Куковоостровски маорски јазик

Надворешни врски

• Маорски јазик на Curlie (англиски)
• Маорски јазичен акт 1987 Архивирано на 26 мај 2012 г.
• Маорски јазични образовни ресурси^{[мртва врска]}
• Маорска јазична комисија
• Колекција историски маорски весници
• Маорска фонологија Архивирано на 21 јули 2011 г.
• maorilanguage.net - страница за изучување основен маорски
• Седмица на маорскиот јазик
• Публикации за маорскиот јазик Архивирано на 22 мај 2010 г.
• Чести маорски зборови