Елес

Елес или Лисе (грчки: Οχυρό, Охиро; до 1927 г. Λύσε, Λίσε, Лисе^[2]) — село во Драмско, Егејска Македонија, денес во општината Неврокоп на Драмскиот округ, Грција. Сè до 1920-тите било населено со Македонци-христијани и Македонци-муслимани. Второспоменатите во изворите погрешно се водат како „Турци“.^[3]

Елес Οχυρό
Елеското Поле и Елес во подножјето Коџатепе сликани од Штудер
Елес
Местоположба во областа Елес Местоположба на Елес во Неврокоп и областа Источна Македонија и Тракија
Координати: 41°18.8′N 23°50.56′E
Земја	Грција
Област	Источна Македонија и Тракија
Округ	Драмски
Општина	Неврокоп
Надм. вис.	&10000000000000550000000550 м
Население (2021)[1]
• Вкупно	314
Час. појас	EET (UTC+2)
• Лето (ЛСВ)	EEST (UTC+3)

Географија

Селото се наоѓа на 7 км јжно од Зрново, во средиштето на Елеската Котлина и во подножјето на ридот Коџатепе. Кај него е понорот Елески Дупки (Понорје).^[4]

Историја

Во Отоманското Царство

Поглед кон ридот Коџатепе и Елес

На почетокот на османлискиот период во Елес дошле муслимански доселеници, кои ги преобратиле македонските мештани, но се претопиле во нив. Од регистар од XVIII век се гледа дека во селото живееле само муслимански семејства, а од нив 18 мажи били сеиди (потомци на Мухамед од внукот Хусеин), а 5 жени шерифе (потомци на Мухамед од внукот Хасан). Според османистот Евгениј Радушев во подоцнежен период во селото се доселиле Македонци-христијани.^[5][6]

Во XIX век Елес било мешано село во Неврокопската каза на Серскиот санџак. В 1848 година руският славист Виктор Григорович („Очерк путешествия по Европейской Турции“) го опишал Елес како „турско“ село.^[7] Во 1889 г. Стефан Верковиќ („Топографическо-этнографическій очеркъ Македоніи“) го обележал Лисе како село со 35 македонски и 80 турски куќи.^[5][8]

Во „Етнографија на вилаетите Адријанопол, Монастир и Салоника“ се вели дека во 1873 г. Лисе (Lissé) било село со 115 домаќинства и 140 жители Македонци и 180 муслимани^[5].^[9]

Во 1891 г. Георги Стрезов напишал за селото:

„

Елес (турски Лисе), на ЈИ от Караќој, 4 часа пат. Лежи во подножјето на Боздаг крај левиот брег на Панега. Под селото са Елеските Дупки, каде реката се губи под Боздаг. Околната висока рамнина Елеска Полјана е најплодната. Грчка црква подигната со ферман од Егзархијата. Жителите са мешани. 40 куќи македонски, а 90 турски.[10][11]

“

Съгласно статистиката на Васил К’нчов („Македонија. Етнографија и статистика“) во 1900 г. Елис (Лисе) имал 1.010 лица, од кои 280 Македонци-христијани и 730 Турци.^[5][12]

Христијанското население било под врховенството на Бугарската егзархија и во него работела бугарската пропаганда. По податоци на егзархискиот секретар Димитар Мишев („La Macédoine et sa Population Chrétienne“) во 1905 г. во Елес имало 336 Македонци егзархисти. Во селото работело бугарско основно училиште со 1 учител и 9 ученици.^[13]

Во извештај до митрополитот Иларион Неврокопски од 1909 г. пишува за Елес:

„

С. Елес... Селото е сместено на убаво рамно място. Над него се издига Елеска Планина која има убави пасишта. Елеското Поле е плодно. Селаните се занимаваат со сточарство и земјоделство. Обработуваат највеќе пасишта, а потоа житни растенија. Има 45 македонски куќи со 200 души и 200 турски куќи со 990 души народ. Турците и Македонците[5] не се во добри односи. Сега Македонците отвориле случај против муслиманите за да им ги дадат последните дарови и пасишта или дел од приходите. Тие го добија случајот во Неврокоп, но Турците го оспорија во Сер. Црквата „Св. Симитриј“ е изградена пред 1882 г. Зградата е изградена не многу солидно од дрвен материјал. Има потреба од главни поправки. Училиштето е здраво.[14]

“

Во Грција

Утврдувањето „Лисе“

За време на Првата балканска војна селото е окупирано од бугарска војска, а по Втората балканска војна во 1913 г. е припоено кон Грција согласно Букурешкиот договор. Таа година населението броело 1.409 жители.^[3] Во 1918 г. во селото имало 80 македонски христијански семејства од вкупно 300 (останатите биле Македонци-муслимани).^[4] Тие се иселиле следната 1919 г. во Пиринска Македонија, во Неврокоп и околината.^[4] Од селото официјално се иселиле 73 лица.^[3] Во 1923 г. Македонците-муслимани се иселени во Турција по сила на Лозанскиот договор, а на нивно место се доведени грчки колонисти.^[4]

Во 1928 г. Елес е заведено како наполно дојденско село со 829 грчки доселеници (211 семејства).^[15] Според Тодор Симовски во селото останале извесен број Македонци, но Грците биле апсолутно мнозинство.^[3]

Во 1940-тите бројот на населението драстично се намалил како последица од Втората светска и Граѓанската војна.^[3]

Населението се занимава со одгледување на тутун, жито и други земјоделски производи, како и со сточарство.^[3]

Месности во Елес преименувани со службен указ на 13 јануари 1969 г.

Име	Грчки	Ново име	Грчки	Опис
Сиври Тепе[16]	Σιβρί Λόφος	Агиос Павлос	Άγιος Παύλος[17]	врв на Штудер на Ј од Елес (1.768,5 м)[16]
Мангур[16]	Μαγκούρ Λόφος	Равди	Ραβδί[17]	врв на Штудер на Ј од Елес (1.445 м)[16]
Арнаут Мандралар[16]	Άρναούτ Μαντραλάρ	Андерисма Теодориди	Άντέρισμα Θεοδωρίδη[17]	врв на Штудер на ЈИ од Елес[16]
Бостанлук[16]	Μποστανούκ	Пепонотопос	Πεπονότοπος[17]	шума на Штудер на ЈИ од Елес[16]
Чам	Τσάμι	Певкотопос	Πευκότοπος[17]
Алан Чаир[16]	Άλάν Τσαΐρ	Ксефотон	Ξέφωτον[17]	блато на ЈЗ од Елес[16]
Елмалак[16]	Ελμαλίκ	Милиес	Μηλιές[17]	месност[16] и врв на Штудер (898 м) на ЈЗ од Елес[18]
Али Кехаја[16]	Άλή Κεχαγιά	Елевтеријади	Έλευθεριάδη[17]	шума на Штудер на ЈИ од Елес[16]
Суленџе[16]	Σουλέντζε	Вуркорема	Βουρκόρρεμα[17]	река на С от Елес[16]
Арматлук[16]	Άρματλούκ	Ахладиес	Άχλαδιές[17]	месност на СЗ от Елес[16]

Население

Еве преглед на населението во сите пописни години, од 1940 г. до денес:

Година	1940	1951	1961	1971	1981	1991	2001	2011	2021
Население	2182	1287	1310	772	654	557	510	514	314

Извор за 1940-1991 г.: Т. Симовски, Населените места во Егејска Македонија

Културни и природни знаменитости

• Црква „Св. Димитриј“
• Утврдување „Лисе“ од Втората светска војна, дел од линијата „Метаксас“
• Елески Дупки — понорни пештери југозападно од селото

Личности

• Димитар Челебиев – Кенди Гелен или Кендигелен — револуционер на ВМОРО, делегат на II Драмски околиски конгрес во 1907 г.^[19]

Наводи

1. „Попис на населението од 2021 г. Трајно население“. Државен завод за статистика на Грција.
2. „Μετονομασίες των Οικισμών της Ελλάδας“. Πανδέκτης: Name Changes of Settlements in Greece. Посетено на 12 април 2021.
3. Симовски, Тодор Христов (1998). Населените места во Егеjска Македониjа (PDF). I дел. Скопjе: Здружение на децата-бегалци од Егејскиот дел на Македонија, Печатница „Гоце Делчев“. стр. 177. ISBN 9989-9819-5-7.
4. Иванов, Йордан Н (1982). Местните имена между долна Струма и долна Места : принос към проучването на българската топонимия в Беломорието. София: Издателство на Българската академия на науките. стр. 12.
5. Како што е општопознато, Македонците во бугарските извори се присвојуваат и водат како Бугари, и покрај признанието дека самите се изјаснувале како Македонци.
6. Радушев, Евгени (1998). „Демографски и етнорелигиозни процеси в Западните Родопи през XV-XVIII век (Опит за преосмисляне на устойчиви историографски модели)“. Историческо бъдеще. 1: 78. ISSN 1311-0144.
7. Очеркъ путешествія по Европейской Турціи (съ картою окресностей охридскаго и преспанскаго озеръ) Виктора Григоровича (PDF) (Изданіе второе. изд.). Москва: Типографія М. Н. Лаврова и Ко. 1877. стр. 124.
8. Верковичъ, Стефанъ (1889). Топографическо-этнографическій очеркъ Македоніи (PDF). С. Петербургъ: Военная Типографія (въ зданіи Главнаго Штаба). стр. 234–235.
9. Македония и Одринско : Статистика на населението от 1873 г. София: Македонски научен институт – София, Македонска библиотека № 33. 1995. стр. 126–127. ISBN 954-8187-21-3.
10. Нарекувајќи ги „бугарски“ под влијание на бугарската пропаганда.
11. Стрезов, Георги (1891). „Два санджака отъ Источна Македония“ (PDF). Периодическо списание на Българското книжовно дружество въ Средѣцъ. Средѣцъ: Държавна печатница. Година Осма (XXXVII–XXXVIII): 8.
12. Кѫнчовъ, Василъ (1900). Македония. Етнография и статистика. София: Българското книжовно дружество. стр. 194. ISBN 954430424X.
13. Brancoff, D. M (1905). La Macédoine et sa Population Chrétienne : Avec deux cartes etnographiques (PDF). Paris: Librarie Plon, Plon-Nourrit et Cie, Imprimeurs-Éditeurs. стр. 112–113.
14. Рапорт за положението и въвеждането на учебното дело през първото полугодие на 1908 - 1909 г. в Неврокопска каза – В: Извори за българската етнография, том 3: Етнография на Македония. Материали из архивното наследство. София: Македонски научен институт, Етнографски институт с музей, Академично издателство „Проф. Марин Дринов“. 1998. стр. 81.
15. Κατάλογος των προσφυγικών συνοικισμών της Μακεδονίας σύμφωνα με τα στοιχεία της Επιτροπής Αποκαταστάσεως Προσφύγων (ΕΑΠ) έτος 1928, Архивирано од изворникот на 30 јуни 2012, Посетено на 30 јуни 2012
16. По топографска карта М1:50 000, издание 1980-1985 „Генеральный штаб“
17. „Διατάγματα. Β. Διάταγμα ΥΠ' Αριθ. 12. Περὶ μετονομασίας συνοικισμὤν, κοινοτήτων καὶ θέσεων“ (PDF). Εφημερίς της Κυβερνήσεως του Βασιλείου της Ελλάδος. Εν Αθήναις: Ἐκ τοῦ Εθνικού Τυπογραφείου. Τεύχος Πρώτον (Αριθμός Φύλλου 3): 20. 1969. Занемарен непознатиот параметар |month= (help)
18. Dráma GSGS (Series); 4439. 1st ed. Lambert conical orthomorphic spheroid Bessel proj. Prime meridians: Greenwich and Athens. "Reproduced from M.D.R. London: War Office. 1944. Text "610/10395." In collections: Greece 1:100k Topographic Maps. Digital Archive McMaster University " ignored (help)
19. Николов, Борис Й (1999). ВМОРО : псевдоними и шифри 1893-1934. София: Издателство „Звезди“. стр. 52. ISBN 954-9514-17 Проверете ја вредноста |isbn=: length (help).