Ипостас

Ипостас (грчки: υποστασις — стои под) — филозофски поим што буквално значи она што стои под, под-стоење (латински: sub-stantia). Во филозофијата, ипостасот може да биде подлога, основа, битие, супстанција итн.^[1] Во христијанската теологија, ипостас е израз што се користи за определување на лицата на Света Троица.

Ипостазирање значи опредметување, односно попредметување на некое својство или поим. Да се ипостазира значи да се претвори во независно, суштинско, она што не е.^[2] Според Кант, ипостазирањето значи нешто „што постои само во мислите за да се земе како стварен објект надвор од субјектот што мисли“, односно „неговите мисли да ги претвори во нешта“.^[2]

Ипостасот во древната филозофија

Во грчката филозофија, изразот ипостас (грчки: υποστασις) се поврзува со изразот суштина (грчки: ουσια). Плотин го користел поимот ипостас за да означи супстанции, односно степени на битие.^[3] Плотин ја дели целината на постоечкото на следните ипостаси:

• Еден: неискажливо, едноставено, над секое битие;
• дух или ум (nus): ова ги вклучува платонските идеи; со настанокот на времето доаѓа до третиот ипостас;
• душа: таа живее меѓу ноетичното и сетилното и е активно битие на целиот живот во сѐ, а содржи и поединечни души;
• супстанција: тоа не е ипостас, бидејќи не е основа на ништо, таа сама по себе е безоблична и ја обликува душата.

Секој ипостас е втемелен во повисок, а единствен што е втемелен сам во себе е највисоката - Едното. Истекување или еманација (лат. emanation ) е процес кој тече од врвот до дното, од едното до материјата.

Ипостасот во христијанството

Во христијанската терминологија ипостасот добива спротивно значење од т.е. За да се отстранат недоразбирањата поради различното разбирање и употреба на поимит и, на барање на Св. Атанасиј Велики, во Александрија бил свикан собор (362), каде биило одлучено дека поимот (суштина) го означува она што е заедничко за сите три лица на Света Троица, а поимот (лице) го означува она што е троично во суштина. Придржувајќи се кон оваа терминологија, отците на Вториот вселенски собор, во своето послание до Римската црква (Римската епархија на една црква), го изразиле своето верување во Света Троица: Црквата верува во еден Бог (во една суштина), кој е во три совршени ипостаси (три совршени лица).

Значи, сите три лица - Отецот, Синот и Светиот Дух - во Света Троица имаат една иста суштина, така што православната теологија ги поставува единството и тројството Божјо на исто ниво. Разликата меѓу божествените лица (ипостаси) се заснова само на разликата во нивните лични својства.

Лични својства на ипостасите на Света Троица

Личн својство на Отецот е нероденоста. „Под неродено се подразбира она што е без потекло“ (Свети Григориј Ниски). Отецот е начелот на единството во Светата Троица, изворот (на тројните односи) од кој ипостасите го добиваат својот одреден карактер. Тој, како прв ипостас во Светата Троица, по својата лична природа е беспочетен, беспричински, нестворен, нероден, несоздаден, тој е Бог сам по себе, додека Синот и Светиот Дух произлегуваат беспочетно и вечно од Отецот - единството на Светата Троица се одржува од монархијата на Отецот.

Лично својство на Синот е раѓањето, т.е. Синот е вториот ипостас што произлегува од Отецот како роден. Синот се раѓа вечно од вечниот Отец, за време на еден процес што спаѓа во категоријата на суштината. Синот не е производ на волјата на Отецот, туку е Син по својата суштина, како единствен од единствените, како вистински Бог од вистинскиот Бог, и затоа ги има сите особини на вечноста (самиот поим за вечниот Отец го содржи во себе поимот за вечниот Син, и обратно).

Лично својство на Светиот Дух е неговото излегување од Отецот, што го открил самиот Господ Исус Христос, како една од најголемите свети тајни (Јован 15:26). Но, Светиот Дух е испратен во светот и од Отецот и од Синот (Јован 14,26), а неговата мисија е божја енергија во која учествуваат сите три ипостаси на Света Троица. Светиот Дух почива на Синот, учествува и го продолжува неговото дело на спасението, а учењето за Светиот Дух, кое е зачувано во Црквата, го нашло својот догматски израз во осмиот член на Симболот на верата.

Наводи

1. Хипостаза (vokabular.org), Приступљено 29. 4. 2013.
2. Филозофија, Енциклопедијски лексикон, Мозаик знања, Београд 1973.
3. Franci Zore, Granice filozofijske spoznaje u Plotinovu i Pletonovu platonizmu, Приступљено 29. 4. 2013.

Литература

• Anton, John P. (1977). „Some Logical Aspects of the Concept of Hypostasis in Plotinus“. The Review of Metaphysics. 31 (2): 258–271. JSTOR 20127050.
• Bulgakov, Sergius (2009). The Burning Bush: On the Orthodox Veneration of the Mother of God. Grand Rapids, MI: William B. Eerdmans Publishing. ISBN 978-0802845740.
• Daley, Brian E. (2009). „The Persons in God and the Person of Christ in Patristic Theology: An Argument for Parallel Development“. God in Early Christian Thought. Leiden & Boston: Brill. стр. 323–350. ISBN 978-9004174122.
• Kuhn, Michael F. (2019). God is One: A Christian Defence of Divine Unity in the Muslim Golden Age. Carlisle: Langham Publishing. ISBN 978-1783685776.
• Lienhard, Joseph T. (1993). „The Arian Controversy: Some Categories Reconsidered“. Doctrines of God and Christ in the Early Church. New York and London: Garland Publishing. стр. 87–109. ISBN 978-0815310693.
• Loon, Hans van (2009). The Dyophysite Christology of Cyril of Alexandria. Leiden & Boston: Brill. ISBN 978-9004173224.
• McGuckin, John Anthony, уред. (2011). The Encyclopedia of Eastern Orthodox Christianity. 1. Malden, MA: Wiley-Blackwell. ISBN 9781405185394.
• McLeod, Frederick G. (2010). „Theodore of Mopsuestia's Understanding of Two Hypostaseis and Two Prosopa Coinciding in One Common Prosopon“. Journal of Early Christian Studies. 18 (3): 393–424. doi:10.1353/earl.2010.0011. S2CID 170594639.
• Meyendorff, John (1983) [1974]. Byzantine Theology: Historical Trends and Doctrinal Themes (2nd revised. изд.). New York: Fordham University Press. ISBN 978-0823209675.
• Meyendorff, John (1989). Imperial Unity and Christian Divisions: The Church 450–680 A.D. Crestwood, NY: St. Vladimir's Seminary Press. ISBN 978-0881410563.
• Owens, Joseph (1951). The Doctrine of Being in the Aristotelian Metaphysics: A Study in the Greek Background of Mediaeval Thought. Toronto: Pontifical Institute of Mediaeval Studies.
• Pásztori-Kupán, István (2006). Theodoret of Cyrus. London & New York: Routledge. ISBN 978-1134391769.
• Ramelli, Ilaria (2012). „Origen, Greek Philosophy, and the Birth of the Trinitarian Meaning of Hypostasis“. The Harvard Theological Review. 105 (3): 302–350. doi:10.1017/S0017816012000120. JSTOR 23327679. S2CID 170203381.
• Toepel, Alexander (2014). „Zur Bedeutung der Begriffe Hypostase und Prosopon bei Babai dem Großen“. Georgian Christian Thought and Its Cultural Context. Leiden & Boston: Brill. стр. 151–171. ISBN 978-9004264274.
• Turcescu, Lucian (1997). „Prosopon and Hypostasis in Basil of Caesarea's "Against Eunomius" and the Epistles“. Vigiliae Christianae. 51 (4): 374–395. doi:10.2307/1583868. JSTOR 1583868.
• Weedman, Mark (2007). The Trinitarian Theology of Hilary of Poitiers. Leiden & Boston: Brill. ISBN 978-9004162242.

Поврзано

• Битие
• Супстанција
• Појава
• Екстаза