Зајас

Зајас — село во Општина Кичево, во областа Кичевија, во околината на градот Кичево. До 2013 година, селото претставувало административно седиште на поранешната истоимена општина.

Зајас
Зајас Местоположба на Зајас во Македонија Зајас на карта
Координати 41°36′25″N 20°56′17″E
Општина	Кичево
Население	2.567 жит. (поп. 2021)[1]
Пошт. бр.	6253
Шифра на КО	12022, 12522
Надм. вис.	755 м
Зајас на општинската карта Атарот на Зајас во рамките на општината
Зајас на Ризницата

Географија и местоположба

Зајас се наоѓа во северниот дел на областа Кичевија, на 10 километри северно од Кичево. Селото се наоѓа крај Зајаска Река. Името на селото на месниот дијалект е Зајаз (Zajaz).

Потекло на името

Се смета дека името на селото доаѓа од долот (јазот) во кој се плакнело железото, а селото се наоѓало зад, па така е наречено зајаз, денес Зајас.

Историја

Селото се споменува во турските пописни дефтери од 1467/68 година, како дел од Кичевската нахија (Nahiye-I Kirçova) со 70 семејства, 9 неженети и 3 вдовици, сите христијани.^[2]

Според бугарскиот етнограф Васил К’нчов, Албанците во селото се населиле во XVIII век^[3]. Изворното население на Зајас било христијанско. Околу 1740 г. селото е албанизирано со населување или исламизација. Населените Албанци ги нападнале околните православни села и ги колонизирале. Такви се Црвивци, Бериково, Трапчин Дол и други^[4][4] К’нчов забележал дека во селото во 1900 година имало 2.150 жители Албанци.^[5] Слични ставови имал и рускиот филолог Афанасиј Селишчев во 1929 година.^[6]

Население

Население во минатото

Година Нас. ±% 1948 1.869 —     1953 2.109 +12.8% 1961 2.343 +11.1% 1971 2.829 +20.7% 1981 3.571 +26.2%	Година Нас. ±% 1991 14 −99.6% 1994 3.883 +27635.7% 2002 4.712 +21.3% 2021 2.567 −45.5%

Според германска карта издадена во 1941 година, а заснована на пописот на Кралство Југославија во 1931 година, селото имало 1.750 Албанци.^[7]

Според пописот од 2002 г. во Зајас живееле вкупно 4.712 жители^[8], од кои:

• Македонци - 4
• Албанци - 4682
• Срби - 4
• останати - 22

Според последниот попис од 2021 година, во селото живееле 2.567 жители, од кои 1 Македонец, 2.449 Албанци и 117 лица без податоци.^[9]

Во табелата во продолжение е направен преглед на населението во сите пописни години:

Година	1900	1905	1948	1953	1961	1971	1981	1991	1994	2002	2021
Население	2.150	—	1.869	2.109	2.343	2.829	3.571	14	3.883	4.712	2.567

Извор за 1900 г.: Македонија. Етнографија и статистика.^[10]; за 1905 г.: La Macédoine et sa Population Chrétienne.^[11]; за 1948-2002 г.: Државен завод за статистика на РМ.^[12]; за 2021 г.: Државен завод за статистика на РМ.^[13]

Родови

Како едни од најстарите албански родови во селото се споменуваат родовите: Думовци, Џаковци, Лимановци и Браовци, сите заедно имаат околу 240 куќи. Доселени се од споменатата област Мат (во северна Албанија) кон крајот на 18 век.^[14]

Зајас е албанско село.

Родови во селото се:

• Во Џума маалото се следните родови: Думовци, Лановци, Џаковци, Лимановци, Браовци, сите имаат околу (240 к.) куќи. Предците на споменатите родови се доселиле кон крајот на XVIII век. Во родот Думовци се знае следното родословие: Мустафа (жив на 51 г. во 1961 година) Асан-Муарем-Реџеп-Садик-Муарем, основачот на родот кој се доселил.
• Во Теќе маалото се следните родови: Томај, Јаовци, Пирковци и Коџовци, сите заедно имаат (117 к.), предците на споменатите родови се доселени кон крајот на 18ти или почетокот на XIX век. Во родот Пирковци се знае следното родословие: Медија (жив на 62 г. во 1961 година) Велија-Усејин-Велија-Усејин, се доселил таткото на Усејин.
• Во Челиковци маалото е родот Челиковци (40 к.) основачот на родот е доселен кон крајот на 18ти или почетокот на XIX век.
• Во Туфковци маалото е родот (10 к.) основачот на родот е доселен кога и другите родови.

Сите албански родови имаат потекло од областа Матија во Албанија.^[15]

Самоуправа и политика

Избирачко место

Во селото постојат избирачките места бр. 814, 815, 816, 816/1 и 819 според Државната изборна комисија, сместени во просториите на основното училиште.^[16]

На претседателските избори во 2019 година, на овие избирачки места биле запишани вкупно 4.171 гласач.^[17]

Личности

• Али Ахмети — политичар, водач на ДУИ
• Муса Џафери — политичар од ДУИ

Поврзано

• Кичевско Поле
• Општина Зајас
• Кичево

Наводи

1. „Пописна слика на населените места во Македонија, Попис 2021“. Државен завод за статистика. Посетено на 22 декември 2022.
2. Турски документи за историјата на македонскиот народ кн.4, Методија Соколоски, д-р Александар Стојановски, Скопје 1971, стр.266
3. Кънчов, Васил, Македония. Етнография и Статистика, София 1900, с. 95
4. „Димитрије Богдановић: „Књига о Косову", Београд 1986“. Архивирано од изворникот на 2007-09-10. Посетено на 2012-11-20.
5. Кънчов, Васил, Македония. Етнография и Статистика, София 1900, с. 255
6. Афанасий Селищев. „Полог и его болгарское население. Исторические, этнографические и диалектологические очерки северо-западной Македонии“. - София, 1929.
7. „200K Volkstumskarte Jugoslawien“.
8. „Население на Република Македонија според изјаснувањето за етничката припадност, по населени места, според пописите на население 1948, 1953, 1961, 1971, 1981, 1991, 1994 и 2002 година (согласно територијалната организација од 1996 година)“. Државен завод за статистика.
9. „Оваа категорија опфаќа лица коишто учествуваат во вкупното резидентно население, но поради нивно одбивање да бидат попишани, неможност да бидат најдени на својата адреса на живеење и непотполност во работата на попишувачите не биле официјално попишани, туку за нив податоците биле преземени од административни извори и затоа не учествуваат во изјаснувањето за етничка припадност, вероисповед и мајчин јазик (Прочитајте повеќе...).“
10. К’нчов, Васил. „Македонија. Етнографија и статистика“. Софија, 1900
11. Brancoff, D.M. „La Macédoine et sa Population Chrétienne“. Paris, 1905.
12. „Население по возраст и по пол, по населени места, според пописите спроведени во Република Македонија по Втората светска војна“. Државен завод за статистика.
13. „Вкупно резидентно население на Република Северна Македонија според етничката припадност, по населени места, Попис, 2021“. Државен завод за статистика.
14. Албанците во Македонија само од 1780 година, д-р Ристо Ивановски, Битола, 2014 г., 9 стр.
15. „Кичевска Котлина: Сеоска насеља и становништво - Јован Ф. Трифуноски“. Кичево. 2018-05-16. Посетено на 2018-12-24.
16. „Описи на ИМ“. Архивирано од изворникот на 2023-08-17. Посетено на 3 ноември 2019.
17. „Претседателски избори 2019“. Архивирано од изворникот на 2019-12-29. Посетено на 3 ноември 2019.

Надворешни врски

• Сателитска снимка на Зајас на Карти на Гугл