француски филозоф From Wikipedia, the free encyclopedia
Жил Делез (француски: Gilles Deleuze; 18 јануари 1925 – 4 ноември 1995) — француски филозоф од областа на естетиката. Негово најпознато дело е двотомниот труд Капитализам и шизофренија: Анти-Едип (1972) и Илјада платоа (1980), двата тома во соавторство со психоаналитичарот Феликс Гатари. Трактатот Разлика и повторување (1968), од областа на метафизиката, повеќемина го сметаат за негов magnum opus.[7] Неговото животно дело има влјание врз низа дисциплини покрај филозофијата и уметноста, како книжевната теорија, пост-структурализмот и постмодернизмот.[8]
| Жил Делез | |
|---|---|
| Роден(а) | 18 јануари 1925 Париз, Франција |
| Починал(а) | 4 ноември 1995 (возр. 70) Париз, Франција |
| Установа | Париски универзитет |
| Период | Филозофија на XX век |
| Подрачје | Западна филозофија |
| Школа | Континентална филозофија Пост-структурализам[1] |
Претежна дејност | Естетика, историја на западната филозофија, мета-филозофија, метафизика |
Значајни идеи | Афект, тело без органи, ризом, шизоанализа, трансцендентален емпиризам,[2][3] и идејата за виртуелното. |
Влијаел врз
| |
.jpg)
Делез е роден во Париз, во семејство од средната класа. Најраното школување го поминува за време на Втората светска војна. Поминува и една година во подготвителни курсеви за факултет од областа на хуманистичките науки во престижното средно училиште Анри IV. За време на Наци окупацијата на Франција, постариот брат на Делез, Жорж, бил уапсен затоа што бил дел од Францускиот отпор, а умрел додека бил пренесуван во концентрационен логор.[9] Во 1944, Делез ги почнал студиите на Сорбона. Дел од неговите професори биле доста познати професори по историјата на филозофијата, како Жорж Кангијем, Жан Иполит итн. Неговиот долгогодишен интерес во познатите филозофи на западната цивилизација го должи на овие професори. Покрај ова, Делез го привлекувале и филозофи надвор од академијата како Жан-Пол Сартр.[10]
Делез, страдал од респираторни пречки уште од млада возраст,[11] а во 1968 развил туберкулоза поради што му бил отстранет бел дроб.[12] Понатаму во животот страдал од сериозни проблеми со дишењето.[13] Во последните години од животот, едноставни задачи како пишување му претставувале голем напор. На 4 ноември 1995, извршил самоубиство, фрлајќи се од прозорецот на неговиот стан.[14] Пред да умре, Делез изјавил дека сака да напише книга со наслов Величината на Маркс (фр. La Grandeur de Marx), а оставил зад себе две поглавја на недовршен проект со наслов Множества и мноштва (овие поглавја се издадени како есеи „Иманентност: Живот“ и „Актуалното и виртуелното“).[15] Закопан е на гробиштата во селото Сен-Леонар-де-Нобла.[16]
Делата на Делез спаѓаат во две групи: од една страна, монографии во кои толкува други филозофи (Барух Спиноза, Готфрид Вилхелм Лајбниц, Дејвид Хјум, Имануел Кант, Фридрих Ниче, Анри Бергсон, Мишел Фуко) и уметници (Марсел Пруст, Франц Кафка, Френсис Бејкон); од друга страна, еклектички филозофски томови организирани според концепт (на пример, разлика, смисла, настан, шизофренија, кино, филозофија).
Главниот филозофски проект на Делез во делата пред неговата соработка со Гатари грубо може да се сведе на разгледби на традиционалната метафизичка врска помеѓу идентитетот и разликата. Традиционално, разликата се гледа како изведенка од идентитетот: на пример, ако кажеме дека „Х е различно од Y“ претпоставува дека Х и Y имаат релативно стабилни идентитети (како Платонови форми). Наспроти ова, Делез тврди дека сите идентитети се ефекти на разликата. Идентитетите не и претходат на разликата ниту логички ниту метафизички, „земајќи предвид дека природни разлики постојат помеѓу нешта од ист род“.[17] Со други зборови, не само што две нешта никогаш не се исти, туку категориите кои ги користиме за да идентификуваме поединци произлегуваат од разлики. Очигледни идентитети како „X“ се составени од бескрајни низи на разлики, каде „X“ = „разликата помеѓу х и х“. Разликата, со други зборови, оди надолу. За да се соочиме со реалноста правилно, според Делез, мораме да ги сфатиме нештата точно онакви какви што се, а концептите на идентитет (форми, категории, сличности, единства на аперцепција, предикати итн.) не успеваат да го сфатат она што тој го нарекува „разлика по себе“. „Ако филозофијата има позитивен и директен однос со нештата, тоа е дотаму до каде филозофијата може да потврди дека го сознала нештото по себе, според она што е, во неговата разлика од сè што не е, со други зборови, во неговата внатрешна различност.“[18]
Како Кант и Бергсон, Делез смета дека поимите на место и време се форми втиснати врз субјектот. Оттаму заклучува дека чистата разлика не е временско-просторна; тоа е идеја, она што Делез го нарекува „виртуелното“. (Зборот потекнува од Прустовата дефиниција на она што е константно и во минатото и во сегашноста: „реалното кое не е остварено, идеалното кое не е апстрактно.“)[19] Иако Делезовите виртуелни идеи површно наликуваат на Платоновите идеи и Кантовите идеи на чистиот ум, ти ние се оригинали или модели, ниту го надминуваат возможното искуство; наместо тоа тие се состојби на вистинско искуство, внатрешната разлика по себе. „Концептот кои тие [состојбите] го формираат е идентичен со објектот“.[20] Делезовата идеја или концепт за разлика не е апстракција на искусеното нешто, туку е систем на диференцијални односи кои создаваат вистински простори, времиња и сензации.[21]
Оттука, Делез понекогаш ја нарекува својата филозофија трансцендентален емпиризам (фр. empirisme transcendantal), алудирајќи на Кант и Фридрих Вилхелм Јозеф фон Шелинг. Кај Кантовиот трансцендентален идеализам, искуството добива смисла откако ќе биде организирано од формите на сетилноста (просторот и времето) и од интелектуалните категории (како каузалноста). Претпоставувајќи дека содржината на овие форми и категории се квалитети на светот онака како што постои независно од нашиот перцептивен дофат, според Кант, создава привлечни но бесмислени метафизички верувања (на пример, проширувајќи го концептот на каузалноста отаде возможното искуство резултира во непотврдена спекулација за прва причина). Делез го превртува Кантовиот став: искуството ги надминува нашите концепти со тоа што покажува новост, а ова сирово искуство на разликата остварува идеја, недопрена од нашите претходни категории, присилувајќи не да измислиме нови начини на размислување.
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
