Животите на најизвонредните сликари, вајари и архитекти

Животите на најизвонредните сликари, вајари и архитекти (италијански: Le Vite delle più eccellenti pittori, scultori, ed architettori) — збирка биографии на уметници напишана во XVI век од италијанскиот сликар, архитект и теоретичар Џорџо Вазари. Делото се смета за „веројатно најпрочуената, па дури и денес најчитаната книга од постарата литература за уметноста“,^[1] „едно од највлијателните ренесансни пишани дела за уметноста“^[2], и „еден од основоположничките текстови на историјата на уметноста“.^[3] насловот честопати се среќава во скратена форма како „Животи“ (Vite).

Животите на најизвонредните сликари, вајари и архитекти

Насловна страница
Автор	Џорџо Вазари
Изворен наслов	Le Vite de' più eccellenti pittori, scultori, ed architettori
Земја	Италија
Јазик	италијански
Предмет(и)	биографии на уметници
Издавач	Торентино (1550), Џунти (1568)
Издадена	1550 (проширена 1568)
Published in English	1908
Страници	369 (1550), 686 (1568)

Заднина на делото

Како првиот италијански историчар на уметноста, Вазари започнал жанр на енциклопедија на уметнички биографии кој продолжува да живее до денес. Токму Вазари е авторот на поимот „Ренесанса“ (rinascita), иако за постоењето на уметничка преродба постоела свест уште од времето на Леоне Батиста Алберти. Неговото дело „Животите на најизвонредните сликари, вајари и архитекти“ (Le Vite delle più eccellenti pittori, scultori, ed architettori) — посветено на великиот војвода Козимо I де Медичи — за првпат било објавено во 1550. Во него се содржела и драгоцена расправа за техничките методи кои се користат во уметноста. Во 1568, делото било делумно изменето и дополнето, а биле додадени и гравури со портрети на уметниците (некои претпоставени).

Делото се одликува со постојана и ноторна пристрасност во полза на уметниците од Фиренца, на кои Вазари им ги припишува сите усовршувања во ренесансната уметност (како на пример, пронаоѓањето на гравурата). Во првото издание особено и систематски е запоставена венецијанската уметност (заедно со уметноста на другите европски земји). Во периодот помеѓу двете изданија, Вазари ја посетил Венеција, по што тој донекаде омекнал (најпосле вклучувајќи го и Тицијан), но дури и тогаш, во второто издание тој не постигнал неутрално гледиште.

Вазариевите биографии се прошарани со забавни озборувања. Многу од анегдотите личат на вистинити, додека други се измислици. Меѓутоа, само со неколку исклучоци, естетското расудување на делото е остроумно и без пристрасност. При создавањето на делото, Вазари не трагал по точни датуми, како што би направиле денешните историчари на уметноста, и затоа неговите биографии се потпираат на сликарите од неговата генерација и оние веднаш зад нив. Современата критика, користејќи се со нови материјали за истражување, има исправено голем дел од погрешните години, датуми и припишувања. Делото сепак останува класика, иако задолжително мора да се дополни со современа критичка работа.

На крајот на книгата, Вазари дава краток преглед и на сопствената биографија, и додава други подробности за себеси и семејството во животите на Лаѕаро Вазари и Франческо Салвијати.

Влијание

За „Животите“ на Вазари се смета дека се „во огромна мера највлијателното дело за историјата на ренесансната уметност„^[4] и „најважното ренесансно дело со биографии на уметници“.^[1] Ова влијание се состои главно во три сфери: како пример за современиците и идните биографи и историчари на уметноста, како определник во начинот на гледањето на ренесансата и улогата на Фиренца и Рим во неа, и како главен извор на информации за животите и делата на раните италијански уметници.

Делото е преведено (целосно или делумно) на многу јазици, меѓу кои се англискиот, холандскиот, германскиот, францускиот и српскиот.

Поплава од биографии

Ова дело започнало бран на биографии на уметници. Други пак биографи од XVII век биле нарекувани 'Вазари' на својата земја. Карел Ван Мандер во Холандија станал веројатно првиот вазариски автор со неговото дело „Книга за сликарите“ (Het Schilderboeck, 1604), првата сеопфатна список на биографии на сликари од Ниските Земји.^[1] Јоаким фон Зандрарт (1606-1688), автор на делото „Германска академија“ (Deutsche Akademie), бил познат како „Германскиот Вазари“.^[5] Во Англија пак, книгата „Илустрирано сликарство“ (Painting Illustrated, 1685) од Вилијам Аглајонби во голема мера се засновало и на Вазари.^[1]

Гледиште за ренесансата

„Животите“ се од голема важност и како основа за расправите за развојот на стиловите,^[6] Делото извршило силно влијание врз тоа како историчарите на уметноста ја гледале раната ренесанса долго време, претерувајќи ја важноста и постигннувањата на фирентинските и римските уметници, а запоставувајќи ги оние од другите италијански градови и, се разбира, од остатокот од Европа.^[7]

Извор на информации

Но сепак, делото со векови претставува најважен извор на информации за раноренесасните италијански (осоено тоскански) сликари и авторството на нивните дела. Во 1899, авторите како Џон Едингтон Сајмондс се служеле со „Животите“ како еден од најосновните извори на податоци за уметниците, како што може да се види во Сајмондсовите 7 книги со наслов „Ренесансата во Италија“ (Renaissance in Italy).^[8]. Дури и ден денес, и покрај очигледните предрасуди и недостатоци, „Животите“ служат како основен извор за биографиите на многубројни уметници како на пример Леонардо да Винчи.^[9]

Содржина

Во „Животите“ се опфатени биографиите на многу од најважните италијански уметници, а делото е прилагодено и како класичен прирачник за своето време, чија содржина понекогаш се користи на различни начини. Следнава листа се држи до редоследот во книгата, поделена на три дела. Книгата почнува со посвета на Козимо Медичи и предговор, а потоа започнува со технички и воведни текстови за архитектурата, вајарството и сликарството. По ова следи втор предговор, во кој се најавува самото дело, кое се содржи во деловите 2 до 5. Следи целосна список на уметниците обработени во второто издание (1568). Во неколку случаи, во еден дел се дадени различни мошне кратки биографии.

Дел 2

• Чимабуе
• Арнолфо ди Лапо, со Бонано
• Никола Пизано
• Џовани Пизано
• Андреа Тафи
• Гадо Гади
• Маргаритоне
• Џото, со Пучо Капана
• Агостино и Ањоло
• Стефано и Уголино
• Пјетро Лоренцети (Пјетро Лаурати)
• Андреа Пизано
• Буонамико Буфалмако
• Амброџо Лоренцети (Амбруџо Лаурати)
• Пјетро Кавалини
• Симоне Мартини и Липо Меми
• Тадео Гади
• Андреа Оркања (Андреа ди Чоне)
• Томазо Фјорентино
• Џовани да Понте
• Ањоло Гади
• Берна Санезе (барна да Сиена)
• Дучо
• Антонио Виницијано (Антонио Венецијано)
• Јакопо ди Казентино
• Спинело Аретино
• Герардо Старнина
• Липо
• Лоренцо Монако
• Тадео Бартоли
• Лоренцо ди Бичи

Дел 3

• Јакопо дела Кверча
• Николо Аретино (Николо ди Пјеро Ламберти)
• Дело (Дело ди Николо Дели)
• Нани ди Банко
• Лука дела Робија
• Паоло Учело
• Лоренцо Гиберти
• Мазолино да Паникале
• Пари Спинели
• Мазачо
• Филипо Брунелески
• Донатело
• Микелоцо Микелоци
• Антонио Филарете и Симоне (Симоне Гини)
• Џулијано да Мајано
• Пјеро дела Франческа
• Фра Анџелико
• Леон Батиста Алберти
• Лаѕаро Вазари
• Антонело да Месина
• Алесио Балдовинети
• Велано да Падова (Бартоломео Белано)
• Фра Филипо Липи
• Паоло Романо, Мино дел Реаме, Кименти Камича, и Бачо Понтели
• Андреа дел Кастањо
• Доменико Венецијано
• Џентиле да Фабријано
• Виторе Пизанело
• Пезело и Франческо Пезелино
• Беноцо Гоцоли
• Франческо ди Џорџо и Векјета (Лоренцо ди Петро)
• Галасо Ферарезе
• Антонио Роселино
• Бернардо Роселино
• Дезидерио да Сетињано
• Мино да Фјезоле
• Лоренцо Коса
• Ерколе Ферарезе
• Јакопо Белини
• Џовани Белини
• Џентиле Белини
• Козимо Росели
• Ил Кеча (Франческо д’Анџело)
• Дон Бартоломео Абате ди С. Клементе (Бартоломео дела Гата)
• Герардо Силвани
• Доменико Гирландајо
• Антонио Полајуоло
• Пјеро Полајуоло
• Сандро Ботичели
• Бенедето да Мајано
• Андреа дел Верокјо
• Андреа Мантења
• Филипино Липи
• Бернардино Пинтурикјо
• Франческо Франча
• Пјетро Перуџино
• Виторе Скарпача
• Јакопо дето л'Индако (Јакопо Торни)
• Лука Сињорели

Дел 4

• Леонардо да Винчи
• Џорџоне да Кастелфранко
• Антонио да Кореџо
• Пјеро ди Козимо
• Донато Браманте (Браманте да Урбино)
• Фра Бартоломео Ди Сан Марко
• Мариото Албертинели
• Рафаелино дел Гарбо
• Пјетро Ториџано (Ториџано)
• Џулијано да Сангало
• Антонио да Сангало
• Рафаело
• Гијом де Марсија
• Симоне дел Полајоло („Ил Кронака“)
• Давиде Гирландајо и Бенедето Гирландајо
• Доменико Пулиго
• Андреа да Фјезоле
• Винченцо да Сан Џимињано и Тимотео да Урбино
• Андреа Сансовино („Андреа дал Монте Сансовино“)
• Бенедето да Ровецано
• Бачо да Монтелупо и Рафаело да Монтелупо (татко и син)
• Лоренцо ди Креди
• Бокачо Бокачино („Бокачино Кремонезе“)
• Лоренцето
• Бладасаре Перуци
• Пелегрино да Модена (Пелегрино Аретузи)
• Џован Франческо („Ил Фаторе“)
• Андреа дел Сарто
• Франческо Граначи
• Бачо Д'Ањоло
• Проперција де’ Роси
• Алфонсо Ломбарди
• Микеле Ањоло (Џовани Анџело Монторзоли)
• Џироламо Сантакроче
• Досо Доси и Батиста Доси (браќа Доси)
• Џовани Антонио Личино
• Росо Фјорентино
• Џовани Антонио Сољани
• Џироламо да Тревизо („Џироламо да Тревиџи„)
• Полидоро да Караваџо и Матурино да Фиренце („Матурино Фјорентино“)
• Бартоломео Раменги („Бартоломео да Бањакавало“)
• Марко Калабрезе
• Морто Да Фелтро
• Франчабиџо
• Франческо Мацола
• Јакопо Палма („Ил Палма“)
• Лоренцо Лото
• Фра Џокондо
• Франческо Граначи
• Бачо д'Ањоло
• Валерио Вичентино (Валерио Бели), Џовани да Кастел Болоњезе (Џовани Бернарди) и Матео дал Назаро Веронезе

Дел 5

• Маркантонио Болоњезе
• Антонио да Сангало
• Џулио Романо
• Себастијано дел Пјомбо (Себастијано Виницијано)
• Перино Дел Вага
• Џован'Антоино Лаполи
• Николо Соџи
• Николо дето ил Триболо
• Пјерино да Винчи
• Доменико Бекафуми
• Бачо Бандинели
• Џулијано Буџардини
• Кристофано Герарди
• Јакопо да Понтормо
• Симоне Моска
• Џироламо Џенга, Бартоломео Џенга и Џованбатиста Сан Марино (Џовани Батиста Белуци)
• Микеле Санмикели
• Џованантонио дето ил Содома да Верцели
• Бастијано дето Аристотиле да Сан Гало
• Бенедето Гарофало и Џироламо да Карпи
• Ридолфо Гирландајо, Давиде Гирландајо и Бенедето Гирландајо
• Џовани да Удине
• Батиста Франко
• Франческо Рустичи
• Фра' Џован'Ањоло Монторзоли
• Франческо дето де' Салвијати
• Даниело Ричарели да Волтера
• Тадео Цукеро

Дел 6

• Микеланџело Буонароти
• Франческо Приматичо
• Тицијано да Кадоре (Тицијан)
• Јакопо Сансовино
• Леоне Аретино (Леоне Леони)
• Џулио Кловио, илустратор на ракописи
• Бронѕино
• Џорџо Вазари