Граѓанска војна во Либија

Граѓанската војна во Либија започнала како низа протести и судири на 15 февруари 2011 година во Либија, како знак на противење на 42-годишното владеење на Моамер ел Гадафи со земјата. Во почетокот, главните барања на демонстрантите биле протерување на Гадафи и демократизација на земјата. До крајот на февруари, демонстрациите ескалирале со вооружен судир помеѓу бунтовниците и поддржувачите на Гадафи. Бунтовниците започнале да бележат успеси, зазимајќи го градот Бенгази и поголемиот дел од источниот дел од Либија и предизвикувајќи граѓанска војна во земјата. Гадафи во тоа време ја контролирал престолнината Триполи и западниот дел од земјата. Кон почетокот на март, силите на Гадафи започнале контраофанзива против бунтовниците, зазимајќи неколку крајбрежни градови како Брега, Па Лануф и Бин Џавад. По овие настани, властите биле подложени на голем меѓународен притисок, по кое на 18 март бил прогласен прекин на огнот. Но, по само неколку часа откако Гадафи прифатил прекин на огнот, ООН одобрила меѓународна воена интервенција против Гадафи.

Либиско востание
Дел од Арапски протести
Градови контролирани од силите на Гадафи Градови контролирани од силите на бунтовниците Активни борби (до 19 март)
Датум 15 февраури - 23 октомври 2011 Место Либија Исход во тек
Завојувани страни
Анти-гадафски сили Национален совет[1] Слободни Либиски воздушни сили Либиска народна армија Национална конференција за либиската опозиција Defecting Племиња[2] Оружје резерви: Египет[3] Тунис[4]  Молдавија[5][6]  Швајцарија[7]	Членки на ООН: Франција[8][9] Обединето Кралство[8] САД[10] Канада[11] Италија[12] Белгија[13] Данска[14] Грција[15] Јордан[16] Холандија[17] Норвешка[18] Катар[12] Саудиска Арабија[16] Шпанија[19] Шведска[12] UAE[16]	Поддржувачи на Гадафи Либиски вооружени сили Либиска народна милиција Останати парламентарни или исламски поддржувачи Надворешни наемници од: Нигер Чад Зимбабве Кенија Нигерија[20] Мали[20] Сомалија[20] Воена поддршка:  Белорусија[21][22][23] Оружје резерви: Сирија[24]  Алжир[25]
Команданти и водачи
Абдул Фатах Јунис[26] Омар Ел-Харири[27] Калифа Белказим Хафтар	Никола Саркози Франсоа Фијон Давид Камерун Барак Обама Стефан Харпер Силвио Берлускони	Муамер Гадафи Саиф ал-Ислам ал-Гадафи Камис ал-Гадафи Абу-Бакар Јунис
Сила
8,000 војници (во Бенгази)[28] Saaiqa 36 Battalion (on the front)[29] 5,000 volunteers (3 March; anti-Gaddafi claim)[30]		10,000–12,000 (според Ал Џезаира )[31]

Неколку држави, главно членки на НАТО, остро ги осудиле прекумерната употреба на сила над цивилното население од страна на Гадафи^[32]. Канада, САД, Јапонија, Австралија, Велика Британија, Франција, Јордан и Русија наметнале санкции против Гадафи, забранувајќи му патување во овие земји, заедно со членовите на неговото семејство и високите функционери кои соработуваат со него. Обединетите нации и Советот за безбедност донеле првична резолуција за замрзнување на средствата на Гадафи и неколку десетици членови на неговиот внатрешен круг од соработници, како и ограничување на неговото патување. Резолуциојата исто така била прифатена и од страна на Меѓународниот кривичен суд^[33].

На 10 март, Франција го признала Преодниот национален совет на Либија за единствен законски претставник на либискиот народ^[34]. На 17 март била одобрена уште една резолуција според била воведена зона на забранети летови над Либија и преземање на сите неопходни мерки за заштита на цивилите и цивилните населени места кои се под закана на Либиската Арапска Џамахирија, вклучувајќи го и градот Бенгази, како и прекин на огнот помеѓу провладините сили и анти-гадафските сили^[35]. На 19 март, Франција и Велика Британија официјално ги објевиле своите воени интервенции под раководство на Обединетите Нации. Истиот ден, коалициските сили започнале со напаѓање на либиските воени возила, додека пак американските и британските проектили ги нападнале клучните либиски цели^[36].

Заднина

Историја

Моамер ел Гадафи на власт во Либија дошол во 1969 година, кога преку пат на револуција вовел еден вид на монархија^[37]. По повлекувањето на Фидел Кастро во 2008 година и смртта на Омар Бонго во 2009 година, Гадафи е водач кој најдолго ја извршува функцијата шеф на државата, кој не е член на едно кралско семејство^[38]. Во текот на своето владеење, тој своите роднини и лојални членови од своето племе ги поставил на најзначајните позиции, маргинализирајќи ги своите соперници.

Либија како земја е богата со нафтени деривати. Приходите од нафтата претставуваат 58% од БДП на земјата^[39]. Но и покрај тоа, бројот на невработеност во земјата е околу 21 %, што е највисока во регионот, според последните податоци^[40]. Куповната моќ во земјата по глава на жител е $14,878, а неговиот индекс на човечки развој во 2010 година бил 0,755. Стапката на писменост во 2009 година изнесувала 87%. Овие бројки се пониски за разлика од Египет и Тунис^[41]. Голем дел од либиските граѓани сметаат дека се добро образовани, и дека имаат висок стандард на живеење^[42]. Неговата перцепција на корупцијата во 2010 година била 2,2, што е полош индекс од она на Египет и Тунис, двете соседни земји во кои претходно избувнало востание^[43]. Голем дел од приходите на земјата од нафта биле потрошени за купување на оружје и за спонзорирање на милитаризмот па дури и тероризмот во светот^[44][45].

Самото востание претставува дел од Арапските протести на Блискиот Исток и Северна Африка, кои претходно резултирале со протерување на долгогодишните претседатели во Тунис и Египет^[46]. Друштвените медиуми имале голема улога во организацијата на опозицијата^[47].

Човекови права

Според индексот за слобода на печатот од 2009 година, Либија е најголемата цензурирана земја во Блискиот Исток и Северна Африка. Гадафските револуционерни комитети наликуваат на дел од историските системи. Околу 20% од Либијците директно работат под контрола на овие комитети. Надзорот власта го спроведува во фабриките, образовниот и култрниот живот на земјата^[48]. Ангажирање на политички разговори со странски дипломати е кривично дело казниво со затвор од три години. Во образовниот систем се отстранети изучувањето на странските јазици^[49][50].

Рани случувања

Во текот на 13 јануари и 16 јануари, во градот Бенгази избувнале мирни протести чии барања била властите да обезбедат домување на народот, односно изградба на поголем број на објекти за живеење^[51][52]. На 27 јануари, владата одвоила $24 билиони од инвестицискиот фонд за домување и развој. кон крајот на јануари, Џамал ел-Хаџи, писател, политички коментатор и сметководител, повикал преку интернет на демонстрации, кои ќе се одржат во поддршка за поголема слобода во Либија, инспириран од она што претходно се случило во Египет и Тунис. Тој на 1 февруари бил уапсен.

Хронологија

Карта на Либија

Од 15 февруари до 21 февруари

Вечерта на 15 февруари 2011 година, околу 200 демонстранти започнале протести пред една полициска станица во градот Бенгази, главно поради апсењето на либискиот активист за човекови права, Фети Тарбел. Тој е познат по тоа што соработувал со семејствата на жртвите од 1996 година, кога околу 1.000 луѓе се верува дека биле погубени^[53]. Во текот на вечерта, помеѓу 500 и 600 демонстранти се собрале пред седиштето на полицијата, извикувајќи слогани. Протестот бил растурен од страна на полицијата насилно. Така, околу 40 луѓе биле повредени.^[54].

На 17 февруари.^[55][56][57] биле одржани антивладини протести под слоганот Ден на гневот. Самите протести биле организирани преку друштвената мрежа Facebook. Демонстрантите извикувале пароли, со кои барале оставка на премиерот Ал Багдади Али ал Махмуди, но немало и барања за повлекување на долгогодишниот либиски водач Моамер Гадафи.

Протестите на Денот на гневот се одржале во четири града во Либија^[58]. Во Бенгази, владин орган пуштил 30 затвореници од затворот, со цел да ги спречат демонстрантите^[58][59][60] . Неколку демонстранти биле убиени од страна на снајперисти и огнено оружје кое доаѓало од хеликоптери. Во лондонскиот весник Evening Standard проценуваат дека биле убиени луѓе. Ал Џезира на англиски проценува дека најмалку 14 биле убиени од претходниот ден (16 февруари).

ХРВ на своето мрежно место известила дека демонстрации имало во уште најмалку четири градови: Ел-Бајда, Аџдабија, Завија и Дарна. Видео снимки од ел-Бајда прикажале окрвавени тела во мртовечница и демонстранти како ја палат општинската зграда и уништуваат споменик на таканаречената „зелена книга“, која ја содржи идеологијата на Гадафи.

Силите за безбедност отвориле оган врз демонстрантите кога демонстрантите се доближиле до имотот кој Гадафи го користи кога доаѓа во посета на градот.

Во текот на 19 февруари, протестите и немирите, биле прекинати мрежните места, а во некои делови на земјата била исклучена и електричната енергија, што дополнително го отежнало потврдувањето на информациите кои доаѓаале. Според непотврдени извештаи, во Дарна, источно од ел-Бајда, полициските станици биле евакуирани. Весникот „Деа“, во сопственост на синовите на Гадафи, објавил дека во градот двајца полицајци биле линчувани. Непотврдени извештаи велат и дека на повеќе места војниците ги смениле страните бидејќи не сакале да пукаат во своите сограѓани. Во престолнината Триполи не биле забележани поголеми немири. Провладиниот весник „Ел-Заф Ел-Акдар“ ја пренел заканата на властите дека „ќе одговорат насилно и силовито“ на секаков вид на протест, бидејќи не смеело да се поминуваат „црвените линии“

Во текот на 20 февруари, протестите и нередите продолжиле^[61]. Според информациите, лекарите во болниците потврдиле дека бројот на жртвите од немирите во Бенгази се искачил на околу 200-300 луѓе^[62]. Муслиманските свештеници и племенските водачи од целата земја повикале да се стави крај на крвопролевањето од страна на режимот во земјата и владата да се повлече^[63]. Во текот на денот, големи немири се појавиле и во главниот град Триполи. Не постојат сеште информации околу евентуални жртви во Триполи^[64].

Според изјави на сведоци, главно поради целосната контрола над медиумите, немало можност да се потврдат бројот на жртвите или повредените во нередите. Пристапот до интернет во Либија бил целосно блокиран исто како и мобилната телефонија а државната телевизија ги игнорирала протестите и прикажувала снимки од поддржувачи на Гадафи кои воодушевено го поздравуваат.

Синот на Гадафи, Саиф ел-Ислам Муамер ел-Гадафи на 21 февруари предупредил дека земјата е на работ на граѓанска војна, свикувајќи го генералното собрание^[65][66]. Тој се обратил со зборовите дека владата нема да попушти во намерите на демонстрантите.

Демонстрантите ја запалиле зградата на либиската влада. Немирите продолжиле во текот на целата ноќ помеѓу демонстрантите и силите за безбедност за контрола врз Триполи. Од покривите снајперисти стрелале врз толпата, а приврзаниците на Гадафи дивееле пукајќи од автомобили во движење. Саиф Гадафи признал дека војската и полицијата направиле грешки, но подека бројот на загинати е мошне помал од пријавениот. Од Хјуман Рајтс Воч соопштиле дека до сега загинале над 250 луѓе и нивниот број расне од минута во минута^[67].

САД извршил притисок на Либија да не ги задушува протестите.

Во Бенгази, демонстрантите ја презеле контролата на улиците, и го заплениле украденото оружје од главните безбедносни штабови. Демонстрантите, исто така, го спуштиле либиското знаме од главниот суд и истото било заменето со знамето на старата монархија во земјата^[68]. Воздухопловните воени авиони и хеликоптери започнале воздушни напади врз демонстрантите^[68][69]. Двајца високи пилоти од воздушните сили побарале политички азил, откако им било наредено да фрлаат бомби врз демонстрантите^[70].

Од 22 февруари до 28 февруари

Гадафи дал кратка изјава на државната телевизија^[71]. Во неа тој изјавил дека би сакал да зборува со младите на Зелениот плоштад, но тоа не се остварило бидејќи заврнало дожд. Оваа изјава следела откако се појавиле шпекулации дека Гадафи се наоѓа надвор од земјата, односно дека тој заминал за Венецуела^[72]. Тој исто така изјавил: „Не верувајте им на извештаите на оние џукели“"^[73].

Според изворите, либиската морнарица ги гранатирале демонстрантите од морето, а Гадафи наводно издал наредба за да се овори оган врз демонстрациите^[74]. Либиските поморски бродови наводно биле забележани во близина на брегот со Малта. Од друга страна пак, малтешките на неколкупати го негирале тоа.^[75].

Поранешниот амбасадор во Индија, Али ел-Есави изјавил дека стравува од негово повторно враќање во Либија, и тој исто така потврдил дека борбените авиони биле употребени за бомбардирање на цивилните демонстранти, и дека странски платеници биле дојдени во земјата за да го поддржат бунтот^[76]. Многу либиски дипломатски поднелеоставки во знак на протест против насилството, дел од нив побарале на Гадафи да му се суди за злосторства против човештвото^[77].

Поранешниот британски министер за надворешни работи изјавил дека е потребна брза воена интервенција^[78]. Австриската армија соопштила дека воздушниот простор околу Триполи бил затворен, но подоцна ја повлекле оваа изјава^[79]. Австрискиот министер за одбрана изјавил: „Еден наш извор вели дека на почетокот воздушниот простор во Либија бил затворен, но подоцна нашиот авион бил во можност да ја напушти земјата...“^[80].

Некои очевидци изјавиле дека илјадници африкански платеници биле пренесени во Триполи за да го задушат востанието^[81]. Така, Гадафи би можело да се потпира на својата армија од околу 5.000 војници, и покрај тоа што знае дека не може да ја врати Либија. Од друга страна, ова влијае дополнително до зголемување на цената на нафтените деривати, како и до потполно уништување на инфраструктурата на земјата^[82].

Случувањата во Либија претставувале повод за итна седница на Советот за безбедност на ООН - Бан Ки Мун и американскиот државен секретар Хилари Клинтон побарале итен прекин на крвопролевањето. Во Европската Унија започнале разговорит за воведување на санкции за режимот на Гадафи.

Во меѓувреме, започнале да ги извлекуваат своите државјани од земјата, Кина, Русија, Египет, Хрватска, Србија. Министерството за надворешни работи на Република Македонија ги предупредил на граѓаните да не патуваат во Либија, на оние кои се таму им порачале да се обидат да ја напуштат со редовните летови кон Европа. Насилството во Либија ја довело до зголемување на цената на нафтата, на берзата во Њујорк барел лесна нафта се продавало се 94 долари во Европа барел брент нафта се продаваше за 107 долари^[77].

Британскиот министер за надворешни работи, Вилијам Хаг побарал од либискитеата државата да се слушаат барањата на луѓето^[83]. Министерот за надворешни работи на Луксембург ситуацијата во Либија ја нарекол геноцид и повикал на масовна интервенција од страна на меѓународната заедница. Тој потврдил дека е потребно да се спречи влегувањето на воените платеници да влегуваат во земјата. Самиот Гадафи го нарекол болен и опасен тиранин^[84]. Преку целосно прекинување на дипломатските врски со владата на Либија, и Африканската уУнија спровела безбедносен состанок за брзо менување на состојбата во Либија.

Едно од најголемите племиња во земјата, Варфала, исто така упатило повек до другите племенски заедници да се приклучат кон отпорот на Гадафи^[83].Мустафа Мохамед Абуд ал Џелеил, министер за правда на земјата, кој поднел оставка на 21 февруари во знак на протест поради „прекумерна употреба на насилство" против демонстрантите, побарал од либиската војска за да го отстранат "тиранинот Моамер Гадафи"^[83]. Тој исто така тврдел дека Гадафи лично го наредил бомбардирањето на Локерби во 1988 година^[85].

Јусуф Савани, висок помошник на синот на Гадафи, поднел оставка од функцијата „изразувајќи разочарување против насилството"^[83]. Голем број од армијата на земјата исто така според некои информации преминала на страната на демонстрантите^[86].

Улиците на Триполи биле испразнети по најавените напади врз демонстрантите. Италијанскиот министер за надворешни работи Франко Фратини изјавил дека има веродостојни извештаи дека околу 1.000 лица се убиени. Фратини, исто така, потврдил дека источниот дел на Либија, веќе не е под де факто под контрола на Гадафи^[87]. Непотврдени извештаи сугерирале дека владата контролира само неколку делови од Триполи и јужниот пустински град Сабха^[88]. Мишурата било потврдено дека се наоѓа под контрола на демонстрантите^[89]. Двете крајбрежни делови, Триполитанија и најголем дел од северната Киренајка, биле во рацете на бунтовниците до средината на денот^[86].

Водачот на револуцијата во надреалистичен говор рекол дека тој е Либија. Гневно тропајќи со раката порачал: „Сè уште не сум наредил употреба на сила, не сум наредил да се испука ниеден куршум, но кога ќе наредам, сè ќе гори“^[90]. Тој исто така додал: „Мажи, жени, девојки и момчиња што го сакате Гадафи. Од утре излезете од домовите сите што ја поддржувате револуцијата Гадафи, славата Гадафи, гордоста на Либија“.

Поранешното знаме на Либија, во функција од 1951 до 1969 година^[91][92]

Во текот на 24 февруари, демонстрантите под своја контрола го ставиле градот Тобрук. Дел од жителите на градот ја прославувале победата над Гадафи. Притоа, било мафтано со поранешното либиско знаме кое било во официјална употреба од 1951 до 1969 година, пукале со пиштоли во возудх и слично. Дел од војниците и офицерите се приклучиле кон прославата на демонстрантите. командантите ветиле дека ќе ја бранат слободната територија со своите животи откако Гадафи се заканил дека крвнички ќе се одмазди. Во падот на централната власт, жителите формирале јавната одбрана комисија за безбедност. На новоформираните безбедносни контролни пунктови, демонстрантите делеле вода во шишиња. Градовите и населените места во близина на Триполи биле пријавени дека потпаѓаат под контрола на демонстрантите, додека во Триполи полицијата сè уште патролираа по улиците за да ги спречи демонстрациите.

Ал Каеда најавила дека тие ќе го поддржат либиското востание. Гадафи одговорноста за бунтот во неговата земја ја префрлил на екстремистичката организација Ал Каеда. Телевизијата Ал Џазира прикажала снимки од полициска станица во пламен, кои наводно потекнуваат од градот Ас-Савија во близина на Триполи, како и снимки со околу 20 мртви тела, на кои рацете им се заврзани одзади. Ал Џазира информирала дека станува збор за убиство на лица, кои се противеле да пукаат врз демонстрантите. Очевидец информирал дека војниците во градот Ас-Савија отвориле оган и врз џамија. Според очевидци, градот нападнат од приврзаниците на Гадафи наликувал на „кланица“.^[93]

Синот на Гадафи, Саиф ал Ислам во меѓувреме ги демантирал информациите за воздушни напади врз бегалци од Либија. Тој изјавил: „Да се зборува за стотици, илјадници жртви и воздушни напади, е смешно“. Ал Саади пак, друг син на Гадафи во телефонско интервју за „Фајненшл тајмс“ изјавил дека 85% од територијата на земјата била „мирна и безбедна“. Најмладиот син на Гадафи, Саиф ел-Араб, изјавил дека се придружил на демонстрантите во Бенгази и дал коментар дека Моамер Гадафи, најверојатно, ќе изврши самоубиство или ќе побегне во Латинска Америка ако протестите успеат^[94].

НАТО расправал за ситуацијата на вонредна седница. Како што изјавил генералниот секретар Андрес Фог Расмусен, се правиле планови за хуманитарна помош и евакуација. За можната акција изјавил дека била потребна одлука од сите земји челенки на алијансата. Гадафи дал интервју, но по телефон во кое се споредил со британската кралица, односно дека тој имал единствено симболична власт. Сè уште не е познато дали тој ова интервју го дал од земјата, или пак побегнал во странство. Од друга страна пак, поранешниот либиски министер за правда Мустафа Галил предупредил дека Гадафи има големо количество од хемискиот боен отров иперит и дека нема да се двоуми да го употреби врз цивили^[95].

На 26 февруари, САД вовеле санкции кон Либија, прекинувајќи ги дипломатските односи и замрзнувајќи ги сметките на семејството на Гадафи и на неговите најблиски соработници. Во меѓувреме бунтовниците ги зазеле градовите Мисрату и Зуару на западот на земјата. Синот на Гадафи, Саит, изјавил дека нема да ги напаѓаат бунтовниците и изразил надеж дека до крајот на денот би можело да биде постигнат договор за прекин на огнот. Следниот ден, Советот за безбедност на ОН едногласно изгласало санкции кон Либија. Тие предвидувале замрзнување на имотот, забрана за патување на семејството Гадафи и на блиските соработници и ембарго за увоз и извоз на оружје. Во исто време од меѓународниот кривичен суд се побарало да се испита насилството, бидејќи тоа би можело да се смета за злосторство против човештвото.

Од 1 март до 15 март

Кон почетокот на месец март, воените немири во Либија продолжиле. На 2 март, ООН едногласно го суспендирала членството на Либија во Советот за човекови права. Арапската лига пак изгласала резолуција против воена интервенција на либиско тло.

Американскиот Сенат усвоил резолуција со која побарал од Гадафи да поднесе оставка. Претходно, американските сили ги распоредиле своите бродови во Средоземно Мморе за евентуална акција на НАТО во Либија. Во Медитеранот навлегле бродот-амфибија „USS Kearsarge“ со 50 хеликоптери и авиони за вертикално летање и транспортниот амфибиски брод „USS Ponce“.

Во меѓувреме, трупите лојални на Гадафи ги засилиле нападите и го зазеле на 5 март пристанишниот град Рас Лануф. По овој успех на силите на Гадафи, новата воена офанзива била насочена кон градот Завија. Во текот на овие дејствија загинале најмалку 35 лица, а силите на Гадафи успеале да навлезат во градот и во истиот да постават свои пунктови. Во текот на следниот ден, акциите за повраќање на своите територии заземени од страна на бунтовниците продолжиле во Мисрат. Гадафи излегол со изјава дека неговата земја е ставена под заговор за колонизација.

Во текот на 10 март, опозицијата и силите на Гадафи воените дејства ги продолжиле во Бин Џавад. гадафи испратил воени бродови да ги гранатираат нејзините позиции во крајбрежните градови. Истиот ден, тајните служби на Гадафи заробиле и претепале една од телевизиските екипи на Би-Би-Си која се обидела да се пробие до гранатираниот град Завија. Тројцата новинари 20 часа биле жртва и сведоци на суровоста на режимот - биле тепани со боксови и клоци, а дури со кундаци. На 14 март, Гадафи воспоставил констрола над Брега.

Интервенција на ООН

Во текот на 15 и 16 март, силите на Гадафи продолжиле со наредувањето .Силите на режимот го бомбардирале либискиот град Ајдабија, последен пред главното упориште на бунтовниците - Бенгази. Гадафи во обраќање на телевизија им понудил амнестија на бунтовниците. Следниот ден бил заземен градот. Во поредното интервју, Гадафи во говор во Триполи повторно ги нарекол бунтовниците „стаорци и џукели“ и го обвини западот дека „сака да ја украде либиската нафта“. Планот за зазимање на Бенгази започнал да се прави. ООН изјавиле дека стравуваат нападот на Бенгази дека би можел да доведе до голем број цивилни жртви. Генералниот секретар Бан Ки Мун им порачал на либиските власти дека ќе одговараат за смртта на цивилите.

На 18 март, ООН одобрил воздушни напади врз Либија. Во меѓувреме, од притисок од сè поизвесната воена интервенција на западните сили, либиската влада повикала на итен прекин на огнот со образложение дека постапува согласно резолуцијата на Советот за безбедност, која предвидува зона на забранети летови со цел да се заштитат цивилите од нападите на силите на полковникот Гадафи. Следниот ден, на 19 март, француските борбени авиони ја извршиле првата воена задача во Либија, каде било погодено и уништено воено возило на либиската армија. Според информациите, француските воени авиони ќе го штитат бедемот на опозицијата во Бенгази од нападите на војските на Гадафи. Претходно либиските владини трупи влегле во градот Бенгази принудувајќи ги бунтовничките сили на повлекување и покрај барањата од меѓународната заедница за моментален прекин на огнот.

На 19 март, BBC NEWS објавил дека француските воздухопловни сили испратиле 19 борбени авиони на растојание од 100 км до 150 км од градот Бенгази, со цел да се спречи напад врз бунтовниците кои го контролирале градот^[96]. "Нашите воздушни сили ќе спротивстават на каква било агресија од страна на полковникот Гадафи против населението од Бенгази ", изјавил францускиот претседател Никола Саркози. BBC NEWS објавил дека во 16:59, француски воен авион уништило едно либиско воено возило. Ова било потврдено од страна на француското Министерство за одбрана^[97].

во исто време Пентагон соопштил дека американските и британските сили отвориле оган над 20 либиски воздушни и копнени одбранбени системи^[98]. Во истата зона оперираат 25 коалициски бродови и 3 американски подморници. CBS New's објавил дека авионите B-2 врлиле над 40 бомби над главниот либиски аеродром^{[99][100][101][102]}.

Либиската државна телевизија објавила дека либиските сили собориле еден француски воен авион над Триполи^[99]. Ова категорично било негирано од страна на француските сили и соопштиле дека сите авиони се вратиле во воздушната база по своите акции^[103]. На 20 март било соопштено дека неколку ракети од типот Storm Shadow биле лансирани кон целите на Гадафи од страна на британските авиони. Во текот на истиот ден, во главниот град избувнал голем пожар.

Жртви

Според Ал Џезира, бројот на жртвите во градот Бенгази е најмалку 200 загинати. Според податоци на Human Rights Watch, жртвите до 19 февруари биле 104^[104], додека следниот ден тој број бил демантиран и бројката на жртвите според истиот извор бил 62^[105]. Според други извори пак, овие бројки се движат околу 220, и тоа само во градот Бенгази^[106]. Според Меѓународната коалиција против воените злосторници, до 22 февруари бројот на жртвите вил 519, околу 3.980 биле повредени, а над 1.500 се водат како исчезнати^[78].

Според Human Rights Watch, бројот на жртвите до 22 февруари, бројот на жртвите бил 233 луѓе^[107][107].

На 23 февруари италијанскиот министер за надворешни работи Франко Фратини изјавил дека според неговите информации 1.000 луѓе починале во немирите^[108][109].

На 25 февруари, Нави Пилај, Висок комесар за човекови права на Обединетите нации, изјавил дека повеќе од 1.000 луѓе биле убиени или повредени.^[110].

Меѓу припадниците на безбедносните сили имало повеќе од 300 мртви, вклучувајќи ги и платениците. На 18 февруари, двајца полицајци биле обесени од страна на демонстрантите во Бенгази^[111]. Исто така, истиот ден, 50 африкански платеници, пред сè од Чад, биле погубени од страна на демонстрантите во Ал Баида, кога изгореле во една полициска станица^[112]. Дополнително, уште 15 заробени платеници биле линчувани во Ал Баида, Бенгази и Дарнах на 18 февруари и 19 февруари^[113]. Телата на некои од нив биле изложени и снимени на видео^[114][115]. Од 23 февруари, Владата потврдила дека 111 војници биле убиени^[116]. На 24 февруари, IFHR изјавила дека 130 војници биле погубени во Бенгази и Ал Баида, откако застанале на страната на демонстрантите^[117].

Евакуација

Според некои извори, околу 4.000 луѓе ја преминуваат границата помеѓу Либија и Тунис. Меѓу оние кои побегнале од насилствата се странски државјани , по потекло од Египет, Тунис, Турција, и.т.н^[118].

Стотици Американци и други странски државјани се наоѓаат на ферибот, кој сè уште не може да ја напушти Либија поради бурното море. Силни ветрови го попречиле полетувањето на турски воени авиони во рамките на напорите за евакуација. Стејт департментот соопштил дека 167 Американци и 118 граѓани на други држави се на фериботот „Марија Долорес“, кој стоиел на пристаништето Аш Шабаб во Триполи.

Турското Министерство за надворешни работи соопштило дека четири воени товарни авиони со над 400 турски државјани се вратиле во татковината на 25 февруари. Турција евакуирала околу 8.000 од околу 30.000 свои граѓани во Либија. Околу 200 африкански компании работат во африканската земја. Два грчки брода отпловиле во бурното море на 25 февруари со 4.500 кинески државјани за островот Крит. Околу 15.000 Кинези, што е половина од вкупниот број на кинески работници во Либија, се очекува да пристигнат со фериботи на островот Крит и да полетаат со чартер летови за татковината.

Авиони на руското Министерство за вонредни ситуации евакуирале 153 странци, кои работеле по договор со руски компании во Либија^[119].

До 24 февруари, околу 30 Македонци биле заглавени во пристаништето на либискиот град Бенгази. Од министерството за надворешни работи изјавиле дека тие се наоѓаат во бегалски камп^[120].

Наводи

1. „Жестоки битки во Либија при кое Националниот совет се состанал за првпат“. News. 6 март 2011. Архивирано од изворникот на 2019-08-22.
2. „Libya's Tribal Revolt May Mean Last Nail in Coffin for Qaddafi“. BusinessWeek. Посетено на 25 February 2011.
3. Levinson, Charles. „Egypt Said to Arm Libya Rebels - WSJ.com“. Online.wsj.com. Посетено на 2011-03-19.
4. „Egyptian Special Forces Secretly Storm Libya“. Daily Mirror. UK. 3 March 2011.
5. Молдова продала оружие ливийским террористам — point, 14 ноября 2013
6. Торговля оружием по-молдавски Архивирано на 20 ноември 2018 г. — Молдавские ведомости, 10 февруари 2009
7. Швейцарское оружие оказалось в руках ливийских повстанцев — Наша газета, 29 июля 2011
8. „Libya shuts air space in face of strikes“, The Northern Star, AU, 2011-3-18 Проверете ги датумските вредности во: |date= (help)
9. Jonathan Marcus. „BBC News - Libya: French plane fires on military vehicle“. Bbc.co.uk. Посетено на 2011-03-19.
10. March 18, 2011 9:24PM. „Air traffic agency: Libya closes airspace“. Herald Sun. Посетено на 2011-03-19.
11. „Canada will enforce UN no-fly zone“. thestar.com. Посетено на 2011-03-19.
12. „Libya accuses rebels of breaching truce“. News.yahoo.com. Посетено на 2011-03-19.^{[мртва врска]}
13. „Belgium ready to intervene in Libya under NATO umbrella < Belgian news | Expatica Belgium“. Expatica.com. Архивирано од изворникот на 2011-05-01. Посетено на 2011-03-19.
14. „Norway, Denmark prepared to contribute to Libya operation“. Monsters and Critics. 2010-11-17. Архивирано од изворникот на 2011-03-19. Посетено на 2011-03-19.
15. „Ο ρόλος της Ελλάδας στο ενδεχόμενο επέμβασης στη Λιβύη — ΣΚΑΪ“. www.skai.gr. 2011-03-15. Архивирано од изворникот на 2011-12-12. Посетено на 2011-03-19.
16. „Amid uncertainty, allies prepare for no-fly zone“. Forbes.com. Посетено на 2011-03-19.^{[мртва врска]}
17. „Netherlands Willing To Contribute To Libya Intervention - PM“. Nasdaq.com. Посетено на 2011-03-19.
18. Norway. „Updated: Norway to join Libya military strike / News / The Foreigner — Norwegian News in English“. Theforeigner.no. Архивирано од изворникот на 2011-03-21. Посетено на 2011-03-19.
19. Post a Job (2009-12-08). „French Planes Over Libya as Qaddafi Defies Cease-Fire Calls“. Businessweek. Посетено на 2011-03-19.
20. „'Massacre' of rebels in Bin Jawad“. Thestar.com.my. Архивирано од изворникот на 2011-03-15. Посетено на 2011-03-19.
21. Белорусские военные позволяют армии Каддафи противостоять НАТО (6 април 2011)
22. На стороне Каддафи воюют белорусские партизаны^{[мртва врска]} — Комсомольская правда, 6 април 2011
23. Летало ли белорусское оружие в Ливию и Кот-д'Ивуар? Архивирано на 30 ноември 2018 г. — Tut.by, 2 марта 2011
24. Сирия шлет Каддафи оружие и боеприпасы// ИА Росбалт, 14/03/2011
25. „Algeria May have Violated UN Resolution By Providing Weapons to Libya, US State Dept“. Архивирано од изворникот на 2011-07-29. Посетено на 2011-07-29.
26. „Rebels Forced from Libyan Oil Port“. BBC News. 10 March 2011.
27. „Libya's Opposition Leadership Comes into Focus“. Business Insider. Stratfor. 8 March 2011. Посетено на 9 March 2011.
28. „Battle for control rages in Libya - Africa“. Al Jazeera English. 2011-03-15. Посетено на 2011-03-19.
29. „Gadhafi Showers Strategic Oil Port with Rockets“. Google News. 10 March 2011. Архивирано од изворникот 2011-03-11. Посетено на 10 March 2011.
30. 
    %5b%5bFrench%5d%5d %5b%5bfighter jets%5d%5d
    „Битката беснее над либиското нафтено пристаниште“ Проверете ја вредноста |url= (help). Ал Џезаира на англиски јазик. Посетено на 3 март 2011.
31. „Gaddafi's Military Capabilities“. Ал Џезаира на англиски јазик. Посетено на 4 март 2011.
32. Casey, Nicholas; de Córdoba, José (26 February 2011). „Where Gadhafi's Name Is Still Gold“. The Wall Street Journal.
33. Wyatt, Edward (26 February 2011). „Security Council Calls for War Crimes Inquiry in Libya“. The New York Times. Посетено на 27 February 2011.
34. „France Supports Libya Rebel Council“. Al Jazeera English. 10 March 2011.
35. UN (17 March 2011). „Security Council Authorizes 'All Necessary Measures' To Protect Civilians in Libya“. UN News Centre. Посетено на 17 March 2011.
36. „US fires 110 missiles at targets in Libya - World news - Mideast/N. Africa - msnbc.com“. MSNBC. Архивирано од изворникот на 2011-08-12. Посетено на 2011-03-19.
37. Viscusi, Gregory (23 February 2011). „Qaddafi Is No Mubarak as Regime Overthrow May Trigger a 'Descent to Chaos'“. Bloomberg. Архивирано од изворникот на 2013-12-03. Посетено на 12 March 2011.
38. Mills, Robin (22 February 2011). „Qaddafi Remains One of Few Constants for Troubled Libya“. The National. Архивирано од изворникот на 2011-05-02. Посетено на 12 March 2011. The one constant is Qaddafi himself, the world's longest-serving non-royal head of state, having outlasted another oil potentate, Gabon's Omar Bongo, who died in 2009
39. Silver, Nate (31 January 2011). „Egypt, Oil and Democracy“. FiveThirtyEight.com. Посетено на 12 March 2011. Text "FiveThirtyEight: Nate Silver's Political Calculus.]] (blog of The New York Times) " ignored (help)
40. Staff writer (2 March 2009). „Libya's Jobless Rate at 20.7 Percent: Report“. Reuters. Архивирано од изворникот на 2012-10-20. Посетено на 12 March 2011.
41. Maleki, Ammar (9 February 2011). „Uprisings in the Region and Ignored Indicators“. Payvand. Архивирано од изворникот на 2013-04-25. Посетено на 2011-03-20.
42. Kanbolat, Hasan (22 February 2011). „Educated and Rich Libyans Want Democracy“. Today's Zaman. Архивирано од изворникот на 2011-02-27. Посетено на 12 March 2011.
43. „Corruption Perceptions Index 2010 Results“. Corruption Perceptions Index. Transparency International. Архивирано од изворникот 2010-10-27. Посетено на 22 February 2011.
44. Staff writer (24 February 2011). „Endgame in Tripoli – The Bloodiest of the North African Rebellions So Far Leaves Hundreds Dead“. The Economist. Посетено на 12 March 2011.
45. Simons, Geoffrey Leslie (1993). Libya – The Struggle for Survival. St. Martin's Press (New York City). стр. 281. ISBN 978-0-312-08997-9.
46. Shadid, Anthony (18 February 2011). „Libya Protests Build, Showing Revolts' Limits“. The New York Times. Посетено на 22 February 2011.
47. Timpane, John (28 February 2011). „Twitter and Other Services Create Cracks in Gadhafi's Media Fortress“. The Philadelphia Inquirer. Посетено на 3 March 2011.
49. Staff writer (24 February 2011). „Building a New Libya – Around Benghazi, Muammar Qaddafi's Enemies Have Triumphed“. The Economist. Посетено на 18 March 2011.
50. Black, Ian (10 April 2007). „Great Grooves and Good Grammar – After Years When Foreign Language Teaching Was Banned, Libyans Are Now Queuing Up To Learn English“. The Guardian. UK. Посетено на 18 March 2011.
51. „Libyans protest over delayed subsidized housing units“. January 16, 2011.
52. Mohamed, Abdel-Baky (January 16, 2011). „Libya protest over housing enters its third day“. Архивирано од изворникот на 2011-07-19. Посетено на 2011-02-19.
53. „Violent protests rock Libyan city of Benghazi“. France24. 16 February 2011. Посетено на 16 February 2011.
54. „ليبيا: جرحى في مظاهرات بنغازي والإعلان عن الافراج عن معتقلين“ (арапски). February 16, 2011.
55. „Calls for weekend protests in Syria“. Al Jazeera. 2011-02-04. Архивирано од изворникот на 2011-02-08. Посетено на 2011-02-08.
56. Debono, James. „Libyan opposition declares 'Day of Rage' against Gaddafi“. Malta Today. Архивирано од изворникот на 2011-02-13. Посетено на 2011-02-10.
57. Mahmoud, Khaled (2011-02-09). „Gaddafi ready for Libya's "Day of Rage"“. Asharq al-Awsat. Архивирано од изворникот на 2011-02-23. Посетено на 2011-02-10.
58. „'Day of rage' kicks off in Libya“. Al Jazeera English. 2011-02-17. Архивирано од изворникот на 2011-02-17. Посетено на 2011-02-17.
59. „Deadly 'day of rage' in Libya“. Al Jazeera English. 2011-02-18. Архивирано од изворникот на 2011-02-18. Посетено на 2011-02-18.
60. „Pro-Gaddafi forces 'kill 14 protesters in day of rage'“. London Magazine. 2011-02-17. Архивирано од изворникот на 2011-02-25. Посетено на 2011-02-17. Не се допушта закосување или задебелување во: |publisher= (help)
61. http://english.aljazeera.net/news/africa/2011/02/201122014259976293.html
62. „Libyan hospital official: 200 dead in Benghazi“. CBS News. Посетено на 2011-02-20.
63. „Libya unrest death toll 'tops 200' - Africa“. Al Jazeera English. Посетено на 2011-02-20.
64. KARRAR-LEWSLEY, TAHANI (February 20, 2011). „Death Toll in Libya Surges in Crackdown“. Wall Street Journal.
65. Al Jazeera. Breaking News.Предлошка:Full
66. Castert, Raf (2011-02-21). „EU ministers urge Libya to end attacks on protests“. Google News. AP. Архивирано од изворникот 2011-02-23. Посетено на 2011-02-23.
67. http://217.16.95.24/vesti/default.aspx?VestID=134595%5Bмртва+врска%5D
68. „Report: Libya air force bombs protesters heading for army base“. Israel News. Haaretz. 2008-04-02. Архивирано од изворникот 2011-02-22. Посетено на 2011-02-21.
69. Yasmine Ryan (2011-02-20). „Report: Libyan protesters fired on - Africa“. Al Jazeera English. Посетено на 2011-02-21.
70. „Updated: Libyan fighter jets arrive in Malta“. timesofmalta.com. 2011-02-21. Посетено на 2011-02-21.
71. A correspondent. „BBC News - Libyan leader Muammar al-Gaddafi appears on state TV“. Bbc.co.uk. Посетено на 2011-02-22.
72. Derhally, Massoud A (2011-02-22). „Qaddafi Clings to Power in Libya as Soldiers Desert, Diplomats Quit Posts“. Bloomberg. Посетено на 2011-02-22.
73. „Gaddafi's hold on Libya weakens“. Al Jazeera English. 2011-02-22. Посетено на 2011-02-22.
74. „Unrest and the Libyan Military“. Stratfor.com. 2011-02-16. Посетено на 2011-02-22.
75. „AFM again denies media reports“. timesofmalta.com. 1997-07-26. Посетено на 2011-02-23.
76. „3 Libyan diplomats resign“. The Hindu. New Delhi. 22 February 2011. Архивирано од изворникот на 2011-02-25. Посетено на 22 February 2011.
77. http://www.a1.com.mk/vesti/default.aspx?VestID=134670
78. „Live Blog - Libya Feb 22“. Al Jazeera Blogs. 2011-02-22. Посетено на 2011-02-22.
79. „Libyan airspace closed over Tripoli“. The Straits Times. 22 February 2011. Посетено на 22 February 2011.
80. „Libya airspace not closed: Austrian army“. Times of India. AFP. 22 February 2011. Архивирано од изворникот 2011-02-26. Посетено на 22 February 2011.
81. „Gaddafi clings to power as supporters desert“. Smh.com.au. Посетено на 2011-02-22.
82. Baer, Robert (2011/02/23), Gaddafi's Next Move: Sabotage Oil and Sow Chaos?, Time.com, Архивирано од изворникот на 2011-08-04, Посетено на 2011-02-24 Проверете ги датумските вредности во: |date= (help)
83. „Gaddafi defiant as state teeters - Africa“. Al Jazeera English. Посетено на 2011-02-23.
84. „"In Libyen geschieht ein Völkermord - Staatengemeinschaft muss einschreiten"“. Deutschlandfunk. 23 February 2011. Посетено на 2011-02-23.
85. „Gaddafi 'ordered Lockerbie bombing' Gaddafi ordered Lockerbie bombing, claims ex-Libyan minister“. Herald Scotland. 23 February 2011. Посетено на 2011-02-24.
86. „BBC News - Libya protests: Gaddafi battles to control west“. bbc.co.uk. Посетено на 23 February 2011.
87. „Tripoli Streets Deserted After Gadhafi Urges Attacks on Protesters“. VOA News. 2011-02-23. Посетено на 2011-02-23.
88. „Pressure mounts on isolated Gaddafi“. BBC News. Посетено на 2011-02-23.
89. „Gaddafi loses more Libyan cities - Africa“. Al Jazeera English. Посетено на 2011-02-23.
90. http://www.a1.com.mk/vesti/default.aspx?VestID=134689
91. Janathan S. Landay, Warren P. Strobel and Arwa Ibrahim (18 February 2011). „Violent repression of protests rocks Libya, Bahrain, Yemen“. The Kansas City Star. Посетено на 19 February 2011.
92. Mark Tran (17 February 2011). „Bahrain in crisis and Middle East protests – live blog“. The Guardian. Посетено на 19 February 2011.
93. http://www.dw-world.de/dw/article/0,,14872067,00.html
94. „Gaddafi's son joins pro-democracy protesters – reports“. timesofmalta.com. Посетено на 2011-02-25.
95. „Западот размислува за инвазија на Либија“. А1 Телевизија. Посетено на 2011-02-25.
96. „French jets open fire on Libyan military vehicle“. CNN. 19 March 2011. Архивирано од изворникот на 2011-03-31. Посетено на 19 March 2011.
97. Helene Fouquet (19 March 2011). „French Jet Shoots, 'Neutralizes' Libyan Military Vehicle“. Bloomberg. Посетено на 20 March 2011.
98. „US Launches Missile Strike in Libya“. The World Reporter. 19 March 2011. Посетено на 19 March 2011.
99. Live: Libya CrisisBBC News, 19 March 2011 Архивирано на 19 март 2011 г.
100. „U.S. Launches Cruise Missiles Against Qaddafi's Air Defenses“. Fox News Channel. 19 March 2011. Посетено на 19 March 2011.
101. „West pounds Libya with air strikes, Tomahawks“. News.smh.com.au. Посетено на 2011-03-19.
102. „Airstrikes begin on Libya targets - Africa“. Al Jazeera English. Посетено на 2011-03-19.
103. „Libye/avion abattu: la France dément“. Lefigaro.fr. 2010-09-06. Посетено на 2011-03-19.
104. „Libya unrest death toll 'tops 200' – Africa – Al Jazeera English“. english.aljazeera.net. Посетено на 22 February 2011.
105. „Libya: Commanders Should Face Justice for Killings“. Human Rights Watch. 22 February 2011. Посетено на 22 February 2011.
106. „BBC News – Libya unrest: Scores killed in Benghazi 'massacre'“. Bbc.co.uk. 16 February 2011. Посетено на 20 February 2011.
107. „European nationals, companies flee Libyan unrest“. Philippine Daily Inquirer. Agence France-Presse. 2011-02-22. Посетено на 25 February 2011.^{[мртва врска]}
108. Dziadosz, Alexander (9 February 2011). „Fear stalks Tripoli, celebrations in Libya's east“. Reuters. Архивирано од изворникот на 2011-02-23. Посетено на 23 February 2011.
109. „Live Blog – Libya Feb 23 | Al Jazeera Blogs“. Blogs.aljazeera.net. Архивирано од изворникот на 2011-02-23. Посетено на 23 February 2011.
110. BBC News (25 February 2011). Libyan crackdown 'escalates' – UN.
111. „Two policemen hanged in Libya protests“. News.xinhuanet.com. 19 February 2011. Посетено на 24 February 2011.
112. Ian Black and Owen Bowcott. „Libya protests: massacres reported as Gaddafi imposes news blackout | World news“. The Guardian. Посетено на 24 February 2011.
113. Hauslohner, Abigail. „Libya's Alleged Foreign Mercenaries: More Gaddafi Victims?“. TIME. Архивирано од изворникот на 2013-08-24. Посетено на 2011-02-25.
114. 1:50. „African Mercenary Killed in Libya“. YouTube. Посетено на 24 February 2011.CS1-одржување: бројчени имиња: список на автори (link)
115. „African Mercenary Killed in Libya 2“. YouTube. 22 February 2011. Посетено на 24 February 2011.
116. 7:15 PM. „Libya says 300 dead in violence, including 111 soldiers“. The Asian Age. Архивирано од изворникот на 2011-06-05. Посетено на 24 February 2011.
117. „Libya – 130 soldiers executed: News24: Africa: News“. News24. 18 February 2011. Архивирано од изворникот на 2011-02-27. Посетено на 24 February 2011.
118. „Live update: Thousands flee across Libya-Tunisia border“. The Globe and Mail. Посетено на 24 February 2011.
119. . А1 Телевизија http://www.a1.com.mk/vesti/default.aspx?VestID=134793. Посетено на 2011-02-25. На |first= му недостасува |last= (help); Отсутно или празно |title= (help)
120. . А1 Телевизија http://www.a1.com.mk/vesti/default.aspx?VestID=134765. Посетено на 2011-02-25. На |first= му недостасува |last= (help); Отсутно или празно |title= (help)

Надворешни врски

„Граѓанска војна во Либија“ на Ризницата ?

• Либиско востание вклучувајќи и блог на , на Ал Џезаира
• Либиска криза
• Моментална покриеност од BBC News
• Преведен препис од изјавата на 20 февруари Архивирано на 23 февруари 2011 г. на Саиг Гадафи
• Libya remembers Архивирано на 25 февруари 2011 г. - неофицијален список на мртви.
• Архивирано на 1 јуни 2010 г.