From Wikipedia, the free encyclopedia
Urang Benuaq (Dayak Benuaq secara Urang Sakat) adolah kalompok etnis atau suku bangso nan barasa dari daerah Kutai Barat di Kalimantan Timur, Indonesia.[2]
Padusi Urang Benuaq sadang malakuan tarian tradisional di Desa Tanjung Isuy, Kecamatan Jempang, Kabupaten Kutai Barat, Kalimantan Timur, Indonesia | |
Total populasi | |
---|---|
kurang labiah 116.000 | |
Kawasan jo populasi nan signifikan | |
Indonesia,Kalimantan Timur, Kalimantan Tengah | |
Bahaso | |
| |
Agamo | |
1% | |
Kalompok etnis takaik | |
|
Badasakan pandapek babarapo ahli suku ko diyakini aslinyo dari Dayak Lawangan sub suku Otum dari Kalimantan Tengah. Benuaq surang barasa dari kato Benua dalam arti lueh aratinyo sabuah wilayah/daera teritori tatantu, mode sabuah negara/negeri. Pangaratian sacaro sampik aratinyo wilayah/daerah tampek tingga sakalompok/komunitas. Manuruik carito jo asa kato Benuaq marupokan istilah/penyebutan dek urang Kutai, nan mambedahan jo kalompok Dayak lainnyo nan masih iduik nomaden. Urang Benuaq alah maninggaan budaya nomaden. Inyo adolah urang-urang nan tingga di "Benua", lamo-lamoan jadi Benuaq. Sadangkan kato Dayak manuruik aksen Bahaso Benuaq barasa dari kato Dayaq atau Dayeuq nan artinyo hulu.[2][3]
Manuruik nenek moyang urang Benuaq dan badasakan kalompok dialek bahaso dalam Bahaso Benuaq, diyakini dek urang Benuaq sabananyo indak datang dari Kalimantan Tengah, kecuali dari kalompok Seniang Jatu. Masing-masing punyo carito/sijarah kalau nenek moyang ado nyo di bumi langsuang di tampeknyo kini ko. Indak pernah mamigrasian mode pandapek para ahli.[2]
Urang Dayak Benuaq dapek ditamui di sakita wilayah Sungai Kedang Pahu di pedalaman Kalimantan Timur dan di daerah danau Jempang.[3] Di Kalimantan Timur, kabanyakan mandiami Kutai Barat dan marupokan salah satu etnis tagadang di Kutai Barat, (+/- 25%). Duduaknyo di Kacamatan Bongan, Jempang, Siluq Ngurai, Muara Pahu, Muara Lawa, Damai, Nyuwatan (Nyuwatatn), sabagian (Bentiatn) Bentian gadang, Mook Manar Bulatn jo Barong Tongkok, di Kabupaten Kutai Kartanegara ado daerah Jonggon sampai Pondok Labu, Kacamatangarong, kawasan Jongkang sampai Perjiwa, Kacamatan Tenggarong Seberang. Bahkan Bupati Pertama Kutai Barat adolah anak Dayak Benuaq, tamasuak Doktor (DR) partamo Dayak Indonesia dalam studi non-teologi juo dari anak Dayak Benuaq dari Kutai Barat.[3]
Dek dakek bakarabaik Urang Benuaq jo Urang Lawangan dan warga di sepanjang Sungai Barito umumnyo, mako tadanga kaba buruang ka Urang Benuaq, inyo maraso layak kalau Kabupaten Kutai Barat bergabung jo wacana Provinsi Barito Raya.
Kadekatan urang Benuaq jo urang Paser dapek disimak dari carito rakyaik Urang Paser "Putri Petung" dan "Mook Manor Bulatn" carito rakyaik urang Tonyoy-Benuaq, kaduo-duonyo talahia di dalam "Betukng" atau "Petung" ciek dari spesies/jenis bambu. Salain tu dialek urang Benuaq nan badiam di Kacamatan Bongan samo jo bahaso urang Paser.[3]
Animisme dan Dinamisme marupokan kayakinan nenek moyang bangso Indonesia sacaro umum. Untuak urang Dayak khususnyo pendeta agamo Kaharingan picayoan bahwa alam semesta dan sadolah makhluk iduik punyo roh dan parasaan samo jo manusia, kecuali soal aka.[5]
Dek karano itu untuak Suku Dayak Benuaq sadolah alam semesta tamasuak tumbuhan-tumbuhan jo binatang harus dilakuan sebaik-baiknyo jo panuah kasih sayang. Inyo picayo karajo semena-mena dan indak tapuduik bisa manyababkan malapetaka. Itu alasan salain sikap hormat, inyo mancubo manjaga alam semesta jo sa-arif dan sa-bijaksana mungkin.[5]
Dayak Benuaq picayo kalau alam semesta ko diciptakan dan dikontrol dek panguaso tungga yaitu Letalla (dalam Bahaso Dayak Ngaju dan Bahaso Sangiang disabuik Ranying Hatalla). Letalla mandalegasian tugas-tugas tatantu sasuai jo bidang-bidang tatantu, ka para Seniang, Nayuq, Mulakng dll. Seniang mambari kapamimpinannyo, sadangkan Nayuq ka mangeksekusi akibat palanggaran ka adaik jo norma.[5]
Ado kasalahan anggapan tamasuak para ahli, bahwa Urang Dayak mambuek patuang untuak inyo ba ibadaik sabagai simbol sasungguang masyarakaik Dayak Benuaq.[6] Dek karano kasalahan persepsi ko, acok kali masyarakaik Dayak Benuaq dianggap urang nan manyambah bahalo.[7]
Banyak jenis patuang nan dibuek Suku Dayak Benuaq bukan untuak disambah atau dipujoan, tapi sabananyo harus diludah satiok urang nan malaluiinyo. Ado juo patuang nan dibuek untuak mangelabui roh jahek atau makhluk halus supayo ndak mangganggu manusia. Jadi patuang labiah daripado wujud/tando peringatan baik untuak mangarajoan elok atau larangan dari karajo buruak.[6]
Masyarakaik Suku Dayak Benuaq manganut sistem matrilineal.[8]
Dalam rangka pangelolaan alam semesta tamasuak hubungan antaro mahluk iduik dan matiannyo serta hubungan jo kosmos, haruslah sasuai jo adaik istiadaik dan tata karma nan alah diwarisan dek nenek moyang urang Benuaq. Adaik istiadaik dan tata karma diwariskan samo urang tuanyo jo ado Urang Dayak Benuaq di Bumi. Urang Dayak Benuaq picayo kalau Sistem Adaik nan ado bukanlah hasia budaya, tapi inyo mandapekan dari pitunjuak langsuang dari Letalla malalui para Seniang maupun malalui mimpi.[8]
Urang Dayak Benuaq, picayo kalau sistem adaiknyo alah ado sabalun negara ko dilahia. Itu alasan awak ndak manarimo mode tu se, pandapek nan mangecek kalau jo kalahiran Nagaro dan aturan bisa mahapus aturan Adaik Istiadaik Urang Dayak Benuaq.
Paling indak ado 5 pilar/tiang adaik Urang Dayak Benuaq:[8]
Kalimonyo harus dikarajoan/jadi pegangan dalam mangarajoan adaik istiadaik di Bumi, kalau ndak ka tajadi katidak adilah jo kakacauan di masyarakaik. Salain itu panyimpangan nan tajadi sangajo atau indak sangajo dek pamangku adaik ka mandapekan kutukan dari Nayuk Seniang. Parwujudan dari kutukan ko biasonyo bantuak mati atau tajadi nan indak-indak-indak, juo biasonyo bantuak iduik taruih mandapekan bencana/malapetaka jo payah mandapekan razaki.[8]
Sabagai bantuak masyarakaik Dayak umumnyo, Dayak Benuaq pun punyo tradisi rumah lamo. Dalam masyarakaik Dayak Benuaq, indak sadolah rumah lamo bisa disabuik Lou (Lamin).[9]
Rumah lamo bisa disabuik lou (lamin) kalau punyo minimal 8 olakng. Olakng marupokan bagian/unit lou. Dalam ciek olakng tadapek babarapo biliak jo dapua. Jadi olakng indak biliak/kamar mode rumah gadang, tapi olakng marupoan sambungan bagian dari lou.[9]
Banyaknyo olakng dalam rumah lamo untuak Urang Dayak Benuaq bisa manunjuakan level/bantuak kapamimpinannyo. Itu alasan rumah lamo nan gadang (lou) acok disabuik kampong gadang atau continua. Berdasarkan pangaratian iko lou acok kali bakunota jo kampong atau kontinua.
Badasarkan ukuran dan sistem kapimpinhan rumah lamo, masyarakaik adaik Dayak Benuaq mamisahkan rumah lamo sambia model pamukiman masyarakaik sabagai:[9]
Hutan dan sadolahnyo diisi untuak Urang Dayak Benuaq marupokan benda/barang adaik. Itu alasan pangadelanyo harus badasarkan sistem adaik istiadaik. Pas jaman Orde Baru Urang Dayak Benuaq maraso jaman nan paliang buruak. Hutan sabagai ibu partiwi awak disingkek dari urang Benuaq jo baandalih ka Undang-Undang tarutamo ka Undang-Undang Agraria. Jadi rejim Orba dengan mudah mamisah Suku Dayak Benuaq jo sumber satu-satunyo penghibrannyo wakatu itu, ditambah lo jo disebar aparat keamanan jo pertahanan untuak manjadi tameng perusahaan-perusahaan HPH. Tapi jadi kaanehan kalau Urang Dayak (Benuaq) lah nan manyababkan degradasi hutan gadang-gadang sabagai dampak sistem parladangan bagulingan, nan disabuik-sabuik sabagai parladangan bapindah.[10]
Badasakan ciri/status hutan dapek dibindisan ateh:[10]
Badasakan suksesi hutan dapek dibedakan ateh:[10]
Prosesi adonyo kamatian Dayak Benuaq dilakuan sacaro bajenjang. Jenjang ko manunjuak makin mambeloknyo kehidupan roh urang nan mati di alam baka. Urang Dayak Benuaq picayo kalau alam baqa punyo tingkek iduik nan babeda sasuai jo tingkek upacara nan dilakuan urang nan masih iduik (keluarga dan sanak-sanak).[11]
Alam baka dalam bahaso Benuaq disabuik sacaro umum adolah Lumut. Di dalam Lumut ado tingkek (kualitas) kehidupan alam baqa. Kaparcayaan Urang Dayak Benuaq indak tau jo Nereka. Pabuatan-pabuatan buruak nan dikarajoan Urang Dayak Benuaq alah mandapekan ganjaran salamo inyo iduik, baik bantuak malang, kutukan, bencana/malapetaka, sansaroan dll. Itu alasan Urang Dayak Benuaq picayo kalau tajadi nan indak elok dalam kehidupan berarti alah tajadi palanggaran adaik dan karajoan nan indak elok. Untuak mahindari iduik nan panuah jo bencana, mako urang Dayak Benuaq mancubo manjalankan adaik sacaro sampurna dan manjalankan iduik jo sebaik-baiknyo.
Sacaro baragam ado 3 tingkek acara Adaik mati:[11]
Bahaso Benuaq termasuk dalam dialek Bahaso Lawangan jo kode bahaso lbx-ben.[12]
Dayak Benuaq | Dayak Paser | Indonesia |
---|---|---|
aro/aruh/iro | ene | itu |
awat | awat | bantu/membantu |
eso | aso | lagi |
balo | balo | rambut |
bayuq | bayu | baru |
bawe | bawe | cewek/perempuan |
belay | Lou/belay | rumah |
bejagur | bejagur | berkelahi |
boliq/moliq | boli | beli |
boyas | bias | beras |
bolupm | bolum | hidup |
boruk | boruk | kera/beruk |
botikng/otikng | boting | kenyang |
oyat | boyat | berat |
butukng | buntung | perut |
bura | bura | putih |
danum | danum | air |
dawetn/dawatn | daon | daun |
dotuq/Jelow | dotu | siang |
lola | dola | lidah |
pare | Pare | Padi |
Liaw | Liaw | Roh |
Bangkei | Bangkei | Mayat |
Selelek ko | Latak ko | Peler kamu |
Man | Kuman | Makan |
Isep | Ngisop | Minum |
Turi | Turi | Tidur |
Uat | Uat | Bangun |
Kain Ulap Doyo
Salain Keseniannyo, Suku Dayak Benuaq, tanamo jo kain khasnyo nan disabuik Ulap Doyo. Iko marupokan satu-satunyo kalompok Dayak nan punyo seni karajinan kain. Dewasa ko karajinan Ulap Doyo hanyo ditamui di Kecamatan Jempang.[13]
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.