comun italian From Wikipedia, the free encyclopedia
Brünàa (Brunate in italian) l'è un cumün lumbard de la Pruvincia de Comm ch'el gh'ha 1 749 abitant (dato del Desember 2015[1]), 'na süperfis de 1,96 km² e 'na densità de 892 ab./km².
|
|
Quel articul chì l'è scrivüü in Lumbard, cun l'urtugrafia insübrica ünificada. |
| Brunaa Comun | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| |||||
 | |||||
| Dats aministrativ | |||||
| Stat | Itàlia | ||||
| Rejon | Lombardia | ||||
| Provinça | Provincia de Còmm | ||||
| Capolœg | Brunate | ||||
| Politega | |||||
| Sindeg | |||||
| Orgen lejislativ | Consili comunal | ||||
| Territore | |||||
| Coordinade | 45°49′N 9°06′E | ||||
| OSM | 46264 | ||||
| Voltituden | 715 m s.l.m | ||||
| Superfix | 2,03 km² | ||||
| Abitants | 1 587 ab. (1º genar 2023) | ||||
| Densitaa | 781.77 ab./km² | ||||
| Confin | Biev e Comm | ||||
| Fus orari | UTC+01:00 e UTC+02:00 | ||||
| Varie | |||||
| Prefiss | 031 | ||||
| Codex postal | 22034 | ||||
| Sigla autom. | CO | ||||
| Codex ISTAT | 013032 | ||||
| Codex catastal | B218 | ||||
| Sant protetor | Sant Andreja | ||||
| Cl. climatega | |||||
| Cl. sismega | |||||
| Localizazion | |||||
.svg) | |||||
| Sit istituzional | |||||
El paes l'è cugnusüü per i sò villi eclettich e Liberty, per la funiculàar che la mena a Comm e per i sitt panoramich in duvè se poeurun vedè i Alp ucidentai, la Pianüra Padana e i Apenìn. Per 'sta rasùn chì, Brünàa l'è ciamada "el Balcùn süi Alp".
El territori cumünàal de Brünàa el se troeuva in dij Prealp lumbaart, in del vertis süd-ovest del Triangul Lariàn, ad ün'altezza tra i 562 ed i 1027 meter (in del sitt ciamàa CAO). Il paes l'è ad ün'altezza de 715 meter, in sü la part meridiunàal del Munt di Tre Crus. El terren l'è pien de calcàar, ma gh'hin i deposit glaciàal murenich chi gh'hann fertilizàal el sitt[2].
Ün poeu pussee a vall ghè ün altupiàn piscinìn (ciamàa Pian de Brünàa), che l'è culegàa al paes vecc cunt üna strada strèta e tütta a curvi inaugürada el 15 giügn 1935[3].
El territori l'è per la pussee part cuverta de busch: gh'hin acer, fràssen, pin, betüi, rubìnij, querc, castègn e fòo[4].
Fiüm gh'hin minga, ma dumà di pisarott chi hinn gross gnanca quand el pioeuv fort. Ma gh'hin ün frach de funt: la pussee famusa l'è la "Funt Pissarutìn", in duvè che ghè vün di pussee bej punt panuramich de Brünàa.
A Brünàa ghè ün clima de mezza muntagna. D'estàa l'è fresch e'l tira vent (hin rar i temperadùr sura i 25 grad a l'umbria): anca per quest i turist vegnen sü dai cità pussee cald, propi per stàa un poeu al fresch. I invern hin frecc e'l fioca ün frach (fin a 50 centimeter in del center del paes ed 1 meter e 50 al CAO); ma, anca s'el fioca inscì tant, Brünàa el resta minga isulàa perchè la Funiculàar Comm-Brünàa la và semper.
El D.P.R. 26 agust 1993, n. 412, el Cumün de Brünàa l'è in de la zona climatica F[5]: per quest l'è semper pussìbil pizzà i riscaldamént e gh'hin facilitaziùn fiscai per 'sti impiant chì.
El nòmm "Brünàa" l'e de urigin minga certa; gh'hin tre pussibij soluziùn:
I primm sègn d'ün sit stabel in duvè al dì d'incoeu Brünàa hin del 1240: stabel perchè in del V secul prima de Crist gh'eren dij tribù celtich che se spustaven.]][8]; cent'ann dopu, hann fàa sü il munaster de Sant'Andrè. D'alura, Brünaa l'è stàa cognosüu cumè un sit isulàa, anca perchè l'era dificil rivàa là. In del 1817 han fàa la mulatéra che da Brünàa va giò fin a Comm. Pussée tard han fàa anca i dùu stradi (vüna da Comm, l'oltra da Taverneri), che anca incoeu vegnen dupràa per venir sü a Brünàa[9].
Tra'l Vottcent e'l Noeufcent Brünàa la diventa ün sit de vilegiadura per i famili milanes pien de danee, ch'han fàa sü ün frach de villi Liberty. Il 11 nuvember 1894 l'ha iniziàa a funziunà la Funiculàar Comm-Brünàa, che la va sü e giò anca incoeu. L'è stàa anca fàa sü ün casinò, ch'han saràa sü in del segund Dopuguèra. In del 1943 Brünàa l'è diventada üna fraziùn de Comm; ma quattr'ann püssee tardi, dopu üna petiziùn di Brünatees, Brünàa l'è turnàa cumün de per lüu[10][11].
In di ültim ann Brünàa l'è passàa da sit de vilegiadüra per sciuri a sit da "türism de massa", cunt i visitadùr che vegnen specialment da l'America e dal Giapùn per vedè el panurama süi Alp, la Funiculàar e'l Fàar Vultiàn.
In del primm de marz 2008 l'è entrada in vigur ün urdinanza del Sindich[12] che la pruibiss de venì sü a Brünàa cui machini ch'hin pussee largh de 184 centimeter e chi gh'hann i roeud pussee grand de 73 centimeter. 'Sta urdinanza chì, che l'ha fàa ün quarantòtt tra i cumerciant e i albergadùr brunatés, la gh'ha cumè fin fà minga venì sü a Brünàa machin trop gross per i strad strèt del paes. El mezz de trasport pussee racumandàa per rivà a Brünàa l'è la funiculàar, anca perchè in del paes i post in duvè parchegià i machini hin tropp poch.
El stèma de Brünàa l'è stàa recugnusüü cunt ün Decret del President de la Repüblica in del 1973. L'è ün scüd sannitich cun sura üna curuna fada de tur e sot ün ram de lòr e ün ram de quercia. L'è divis de sbies da sinistra a destra da üna striscia blü, curvada ün cincinìn vers destra, cunt dent tre stell gialt; la part in vôlt a destra l'è russa cunt un sùu gialt cunt la facia de òmm; la part in bass a sinistra l'è grisa e gh'hin dent tre muntagn (quèla in mezz l'è'l Munt di Tre Crus) e'l lach ai lur pè.
Quest stèma chì l'è stàa truvàa a la fin del XIX secul dal Sindich de Brünàa Antonio Monti in del sò archivi: gh'era ün stèma simil a quel che ghè incoeu cunt el nomm "Brunate" scrivüü de sot, furs fada dal storich Maurizio Monti.
El stèma l'ha cuminciàa a fas fedè süi timber, süi cart ufficiai e süi sigill del Cumün a l'inizi del XX secul; in del curs di ann l'è stàa pusse volt mudificàa (de poch), fin a la sò ufficialisaziùn del 1973.
Dal 1990 süi timber e süi cart del Cumün l'è cumpars üna variant del stèma ufficiàal - che l'è semper quèll -, de culur bianch e negher e cunt la furma de gòta al cuntrari.
Al primm censiment fàa in Italia, in del 1861, Brünàa el gh'aveva dumà 295 abitant; 'sto numer chì lè cresüü fin a rivà, in del 1936 a 845 abitant[14]. Dopu la Segunda Guèra Mundiàal i abitant del paes hinn cresüü ün frach: in del 1951 i abitant i eren 1.861 (117,46% pussee del 1936)[15]; hin düü i pussibil fatùr de quest'aument: i bagaj nasüü a Brünàa i eren aumentàa ün frach[16] ed i eren vegnüü a vif a Brünàa per laurà, perchè in quij temp lì gh'eren post de laùr in del paes[17].
Tra il censiment del 2001 e'l 2007, dopu üna situaziùn de calma, la pupulaziùn de rünàa la cuminciàa de noeuf a crèss: al 31 dicember 2011 gh'eren 1.794 abitant, 64 pussee del 2001. 'Sta situaziùn chì l'è strana per ün Cumün de muntagna cumè Brünàa, ma la se spiega da la sò pusiziun strategica resguard a Comm, che l'è distant dumà 7 minüt de funiculàar.
L'aument de la pupulaziun in di ultim ann l'è dovüda principalment a l'immigraziùn de gent ch'i vegnen da l'ester (specialment da Maroch, Rumania, El Salvador, Ucraina e Türchia) per laurà in dij imprés artigiàn de costruziùn che gh'hin a Brünàa e in dij vìli cumè òmen e dòni de servìzzi.
Al 31 dicember 2010 a Brünàa gh'hin 162 strané: 116 vègnen da Paes chi fànn minga part de l'Uniùn Europea[18].
Abitant censud
El paes de Brunate ver e propi l'è l'insèmm de ca' ch'hin sot al vecc munastér de Sant'Andrè, che incoeu el ghè pü (l'è restada dumà la gesa).
In del territori del Cumün gh'hin olter center abitàa:
L'agricultüra e la silvicultüra üna volta i eren impurtant per l'ecunumia de Brünàa: i camp se truvaven visìn al Laghètt e i eren dispost sü di terrassament artificiai; se cultivava tücc i sort de verdüra, ma minga i pomm de tèra, perchè'l terren el nava minga ben[21]. Brünàa l'era famusa in de la zona per i sò scigòll. I eren anca cultivàa i castégn[22].
Da i ann de la Segunda Guèra Mundiàal i camp de verdüra sun stàa abandunàa; incoeu süi vecc terrassament gh'hin ün frach de rubìnij[23].
Fabrich a Brünàa gh'hin mai stàa. Gh'eren di cav: de sabia (ciamada Cassinèla), de sass (dupràa per i terrassament) e d'argilla (per fà sü i beoli per i tecc di ca'). Anca questi cav hin stàa abandunàa in di ann de la Segunda Guèra Mundiàal[24].
Anca incoeu a Brünàa gh'hin busch: inscì in del paes l'era svilupàa l'artisanàa del lègn: cunt el castègn se faseven i telàr di finester e di port, cunt el fràssen i möbil e cunt l'ulm (pianta incoeu scumparsa da Brünàa) i cepp per i macelàr[25].
Incoeu i artigiàn del lègn hin quasi del tücc scumpars; i imprés artigiàn che gh'hin a Brünàa se ocupen de costruziùn de ca'.
Anca se in del segund Dopuguèra l'arivi di türist l'è stàa ridimensiunàa, incoeu l'ecunumia de Brünàa la se basa quasi del tücc sül türism. Ma i vecc grand albergh chi gh'eren a Brünàa hann saràa sü[26] ed incoeu gh'hin albergh piscinìn a cunduziùn familiàar, "Bed & Breakfast" (frequentàa specialment da türist de l'ester) e ustarij chi fann i mangià tipich del sitt (pulenta, brasàa e selvagìna).
Brünàa l'è anca ün sitt de partenza de diversi caminadi ch'interssen el Triangul Lariàn. In particulàar hinn düu i percurs da segnalà per chi'l ghe piàas de nà a caminà:
I rob pussee bej de vedè a Brünàa hin:
A Brünàa fann ün frach de manifestaziùn cultüraj (cuferenz, letüri, cuncert, proieziùn de film), che vegnen fàa in partiuculàar in de l'Auditorium de la noeuva Bibbliuteca cumünaal, inaugürada el 28 utuber 2006 in del vecc Albergh Volta. Olter manifestaziùn de müsica se fann in di parch di villi e in de la zona végia del paes.
Brünàa l'era famusa in de la zona perchè in magg gh'era la "Festa del Narcis", che üna volta l'era il fiur tipich di pràa brünatés. La prima ediziùn l'hann fada in del 1936; in del 1966 l'ha cambià nòmm in "Brünàa in fiur" e in del 1967 in "Armunij fiuridi"; l'ultima festa l'è stada in del 1973[33].
Olter manifestaziùn impurtant hin:
| Ann | Nòmm | Carica |
|---|---|---|
| 1860-1866 | Giovanni Monti | Sindich |
| 1866-1872 | Francesco Monti | Sindich |
| 1872-1884 | Antonio Monti | Sindich |
| 1884 | Giuseppe Pedraglio | Sindich |
| 1884-1915 | Antonio Baserga | Sindich |
| 1915-1926 | Angelo Zannini | Sindich |
| 1926-1927 | Eugenio Levati | Cumissari del Prefet |
| 1927 | Candido Luciano Marchini | Cumissari del Prefet |
| 1927-1930 | Federico Lo Monaco | Cumissari del Prefet |
| 1930-1940 | Giuseppe Grippa | Pudestà |
| 1940-1943 | Luigi Aliverti | Cumissari del Prefet |
| 1943-1947 | Fraziùn de Comm | |
| 1947-1948 | Giuseppe Russo | Cumissari del Prefet |
| 1948-1949 | Enrico Ghezzi | Sindich |
| 1949-1952 | Luigi Silo | Sindich |
| 1952-1959 | Gabriele Giussani | Sindich |
| 1959-1960 | Camillo Bianchi Fetuccia | Sindich |
| 1960-1963 | Carlo Fontana | Sindich |
| 1963-1964 | Antonio Noseda | Sindich |
| 1964-1970 | Camillo Bianchi Fetuccia | Sindich |
| 1970-1975 | Socrate Meconcelli | Sindich |
| 1975-1984 | Giovanni Bernasconi | Sindich |
| 1984-1995 | Angelo Doneda | Sindich |
| 1995-1999 | Francesco Bianchi Fetuccia | Sindich |
| 1999-2009 | Darko Pandakovic | Sindich |
| dal 2009 | Davide Bodini | Sindich |
El center spurtif del Nidrìn, che incoeu hin adree a metel a post, gh'ha ün camp de balùn de vündes giugadùr, üna palestra ed ün camp de tennis; hin adree a fàa sü anca ün camp de balùn de cinch giugadùr[35].
Brünàa la gh'ha üna squadra de balùn, l'ASD Brunatese, che la gioeuga in dij campiunàa amaturiaj.
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
