Jun
From Wikipedia, the free encyclopedia
In física e chímica, sa ciàma jun un àtum u una mulécula cunt una càrga elétrica, ca la pö vèss pusitíva (catiún) upüür negatíva (aniún); ul prucèss de pèert u ciapà eletrúni a l'è la junizazziun.
I iuni sa rapreséntenn cunt ul símbul de l'àtum curespundeent cunt un segnètt + u - a segunda de la càrga ca gh'è: per esémpi, ul sòdi al pèert un eletrún, al diventa un catiún e al sa scriff Na+, quant invéci l'ussígen, de eletrúni, na ciàpa dü e al vègn O2-.
La paròla jun la vègn, giüüst per cambià, dal greech ion, particípi passaa de iénai (andà).
Quella vus chi la gh'ha minga di funt u hin trop poch. Per piesé, giunta di funt a la vus. Insì de vegh un'idea de tücc i olter vus senza font, vardii chì. |
L'è staa ul Michal Faraday ca l'à prupòost, in del 1830, l'esisténza dii iuni, anca sa l'è staa l'Arrhenius ca l'à desvilüpaa la teuría: per quèst, l'à ciapaa ul Prémi Nòbel per la chímica in del 1903.
L'energía ca ga vöör per strepàch vía un eletrún a un àtum ga dísenn putenziaal de iunizazziun, ca inn dii custaant físich caraterístich per i difereent àtum.
De sòlit, i valuur dii putenziàj de iunizazziun sa sbàssenn de menemàn ca sa va (in de la taula periòdica) dal vóolt al bàss: istèss sa sa va da drita a manzína. L'andameent de chii valuur chí a l'è prupurziunaal al cuntràri a i valuur del racc atòmich; a l'è natüraal, vist ca in d'un àtum piscinín i eletrúni a inn püssee areent al nücli e dunca a séntenn püssee fórta la fòrza de atrazziun.
Ul primm putenziaal de iunizazziun a l'è quèll ca ga vuraría per strepà vía ul primm eletrún de un àtum; ul seguunt valuur al diss l'energía per strepà vía ul seguunt, e.v.i. I difereenz tra i putenziàj sücesiif a inn gròss (vàrda la taulèta chí de suta), dunca i àtum a fúrmenn dumè puch tiip de iun, quii ca pödenn furmàss cunt dii energii nurmàj.
Elemeent | Primm | Seguunt | Tèrz | Quart | Quint | Sèst | Sètim |
---|---|---|---|---|---|---|---|
Na | 496 | 4.560 | |||||
Mg | 738 | 1.450 | 7.730 | ||||
Al | 577 | 1.816 | 2.744 | 11.600 | |||
Si | 786 | 1.577 | 3.228 | 4.354 | 16.100 | ||
P | 1.060 | 1.890 | 2.905 | 4.950 | 6.270 | 21.200 | |
S | 999 | 2.260 | 3.375 | 4.565 | 6.950 | 8.490 | 11.000 |
Cl | 1.256 | 2.295 | 3.850 | 5.160 | 6.560 | 9.360 | 11.000 |
Ar | 1.520 | 2.665 | 3.945 | 5.770 | 7.230 | 8.780 | 12.000 |
Energii de iunizazziun sücesiif, in kJ/mol |