Funema
From Wikipedia, the free encyclopedia
Int i lengu natüral, un funema l'è l'ünità strutüral püssè picinena che la porta significaa. I funema j'hinn no segment fisich de per lur, ma j'hinn, in sens teuretich, categurisassion de segment.
Quel articul chì l'è scrivüü in Lumbard, cun l'urtugrafia insübrica ünificada. |
Quell articul chì l'è dumà un sbozz. Se violter sii bun de metegh dent un queicoss de pü, preocüpeves minga e provegh. Insì de vegh un'idea de tücc i olter sbozz, vardii chì. |
Quella vus chi la gh'ha minga di funt u hin trop poch. Per piesé, giunta di funt a la vus. Insì de vegh un'idea de tücc i olter vus senza font, vardii chì. |
Un esempi d'un funema i lumbard l'è la /s/ int i parol sura, stiva, e pressia (quand che se fa la trascrission, i funema i se metan tra i parentesi de sbiess, insì /s/).
Qui esempi chi de /s/ j'hinn cunsideraa suta l'istessa categuria, anca se in ogni parola j'hinn pronunciaa in minera non propi inguaa. De suvent, i maderlengua i catan no fö qui diferens chi, perchè el funema el fa da umbrela a di son che j'hinn funetica ment cunsideraa cume ünità distint (qui ünità chi j'hinn ciamaa fon).
Un test ch'u se fa per ved se un son l'è un funema l'è el test di pari minim: sarissa a dì di parol che j'hinn diferent dumà int el son ch'u se interessa. Presempi, in certi variant di zon central e sud de l'Insübria, i parol seri (minga per rid) e zeri (püssè d'un zero) j'hinn parnunziaa /seri/ e /zeri/, e quindi i dimustran che /s/ e /z/ j'hinn dü funema separaa in quej variant chì (ma non in tüt i variant del lumbard, presempi in Ticines). La mancansa d'un cuntrast del gener in talian (la [s] la se veda dumà prima d'una cunsunanta surda menter la [z] dumà prima d'una cunsunanta sunora, presempi [sporko] e [zberla], e la parnonzia de rosa cume [rOza] o [rOsa] la cambia no el significaa) el mustra che i dü son j'hinn no funema separaa, ma alofuni del funema /s/.