Scistema Solâre
scistêma planetàio / From Wikipedia, the free encyclopedia
O Scistêma Solâre o l'é o scistêma pianetàio, tegnûo insémme da-a fórsa de gravitæ, formòu da-o Sô e da-i ògètti che ghe rêuan in gîo. I ciù gréndi de sti ògètti chi són i éutto pianêti che, inte l'órdine de distànsa da-o Sô, són: i quàttro pianêti terèstri dîti Mercûio, Vénere, Tæra e Màrte, i doî zagànti gasôxi dîti Zôve e Satùrno, e i doî zagànti giasæ dîti Uràn e Netùn. I pianêti de tîpo terèstre gh'àn 'na superfìcce determinâ e són formæ pi-â ciù pàrte de ròcche e de metàlli. Pe cóntra, i pianêti gasôxi són costitoîi sorviatùtto de idrògeno e de élio, méntre quélli giasæ pi-â ciù pàrte contêgnan de sostànse cómme ægoa, amonîaca e metâno. L'é comùn 'na diferensaçión tra i pianêti terèstri e quélli de gàzzo e de giàssa ch'a-i conscìdera, rispetivaménte, cómme o Scistêma Solâre de drénto e o Scistêma Solâre de fêua.
ZE |
Quésta pàgina a l'é scrîta in léngoa zenéize
A Grafîa adeuviâ a l'é quélla de l'Académia Ligùstica do Brénno |
O Scistêma Solâre o s'é formòu 4,6 miliàrdi d'ànni fa da-o colàsso gravitaçionâle de 'na grénda nûvia molecolâre interstelâre. Co-o pasâ do ténpo, da-a nûvia s'é formòu o Sô e 'n dìsco prötoplanetàio ch'o s'é de manimàn agregòu a formâ i pianêti e i âtri ògètti astronòmichi. Pe sta raxón chi tùtti i éutto pianêti gh'àn l'òrbita ch'a se trêuva tòsto in sciô mæximo ciàn. A-a giornâ d'ancheu, o 99.86% da màssa do Scistêma Solâre o se trêuva into Sô, méntre o rèsto o l'é pi-â ciù pàrte raprezentòu da-o pianêta Zôve. Tra i ògètti astronòmichi do Scistêma Solâre, sêi pianêti, i sêi pianêti nâni ciù gréndi e bén bén de âtri ògètti gh'àn di satèliti naturâli ò lùnn-e che ghe rêuan in gîo. I pianêti gasôxi e giasæ, insémme a quàrche ògètto ciù picìn ascì, gh'àn di anèlli planetài, formæ de giàssa, pôvie e, de vòtte, da satèliti minoî.
Gh'é pöi 'n nùmero sconosciûo de pianêti nâni ciù picìn e 'n mùggio de córpi minoî che rêuan in gîo a-o Sô. Sti ògètti chi són distriboîi tra a fàscia di asteròidi, conpréiza tra e òrbite de Màrte e de Zôve, a fàscia de Kuiper, o dìsco difûzo, de la da l'òrbita de Netùn, e, a-i confìn estrêmi do Scistêma Solâre, co-i coscì dîti ògètti trans-netunién estrêmi. Tra i astrònomi gh'é o consénso a clascificâ cómme pianêti nâni sti nêuve ògètti chi: Cérere da-a fàscia di asteròidi, Plutón, Orcus, Haumea, Quaoar e Makemake da-a fàscia de Kuiper, e Gonggong, Eris e Sedna da-o dìsco difûzo. De âtre popolaçioìn de córpi minoî, cómme e comête, i centòuri e-e nûvie de pôvie interstellâre, se méscian liberaménte tra e regioìn do Scistêma Solâre.
O vénto solâre, in flùsso de particélle càreghe ch'o sciòrte da-o Sô, o fórma 'na región de mézzo interplanetàio ch'a pà 'na bólla into mézzo interstelâre e ch'a l'é dîta eliosfêra. L'eliopösa a l'é o pónto dónde a presción do vénto solâre a l'é pægia a quélla contrâia do mézzo interstelâre, scitoòu de fêua a-i confìn do dìsco difûzo. A nûvia de Oort, che se pénsa ch'a sègge a vivàgna de comête de lóngo perîodo, a se poriéiva esténde scìnn'a-a distànsa de tòsto 'n migiâ de vòtte ciù lontàn de l'eliosfêra. E stélle da-arénte a-o Scistêma Solâre se trêuvan drénto a-a coscì dîta Bólla Locâle; a ciù vixìnn-a de tùtte a l'é Proxima Centauri, a 4,2441 ànni lûxe da-o Sô.