rexìnn-a ricavâ da-a ciànta do lentìsco From Wikipedia, the free encyclopedia
O màstice de Scîo (in grêgo modèrno: Μαστίχα, Mastícha) o l'é 'na rexìnn-a ricavâ da-a ciànta do lentìsco. Conosciûo co-o nómme de lâgrime de Scîo ascì, o l'é 'n prodûto tìpico de l'îzoa omònima e, cómme âtre rexìnn-e naturâli, o l'é prodûto in "lâgrime" ò stìsse.
ZE |
Quésta pàgina a l'é scrîta in zenéize, segóndo a grafîa ofiçiâ |
O màstice o l'é espùlso da de gandùgge rexinôze di èrboi e o ténde a secâse inte di menìssi de rexìnn-a traslùcida ch'a se sfregóggia. Comme l'é giasciòu, a rexìnn-a a s'inmorbidìsce e a vêgne 'na gómma da-a tìnta giànca ciæa e òpâca. De gùsto o màstice o l'é asùbito amâo ma, dòppo 'n pö, o coménsa a relasciâ 'n savô rinfrescànte ch'o l'asoméggia a quéllo do pìn e do çéddro[1]
Inte l'Antîgo Egìtto o màstice o l'é stæto dêuviòu, scìnn-a da l'época do Nêuvo Régno, cómme làcca inte de vernîxe giâne ò néigre, co-a rexìnn-a che, pi-â sò produçión, a vegnîva rescâdâ a âte tenperatûe. A prezénsa do màstice a l'é testimoniâ inte l'ànno setén do régno de Hatshepsut e l'é probàbile ch'o ségge stæto inportòu da-a tæra de Punt[2]. Pe de ciù o l'êa, a-o mànco a partî da-o tèrso perîodo de mêzo[3] e scìnn-a l'etæ tolemàica[4], 'n conponénte ségge do procèsso de mumificaçión che do kyphi, 'na mescciûa d'incénso con fonçioìn ritoâli[3].
A Amàrna l'é stæto trovòu, tra ciàppi de copétte de produçión locâle, de tràcce de màstice e d'incénso, co-a rexìnn-a ch'a l'êa chi trasportâ inte de giâre cananêe che, da-e anàlixi di sò conponénti, pàn vegnî da-a Palestìnn-a. In particolâ gh'é de giâre marcæ co-a scrîta snṯr, de sòlito tradûta con "incénso" ma ch'a poriéiva indicâ o màstice ascì[4].
O comércio do màstice o l'é ancón testimoniòu da-o famôzo ritrovaménto do coscì dîto stràcoo de Uluburun, dónde gh'é de giâre che fòscia contegnîvan a rexìnn-a do lentìsco[4][5], e scìnn-a da-e Sâcre Scritûe (spécce inta Génexi e da l'Ezechiêle), dónde l'é minsonòu 'na caravâna d'Ismaelîti che da Galaad a pórta in Egìtto tragacànto, màstice e labdàn.
A coltivaçión do màstice de Scîo a l'é testimoniâ da a-o mànco 2.500 ànni e, in particolâ, a pòula màstice a vegniéiva da-o grêgo μαστιχάειν, masticháein, sàiva a dî "rogiâ i dénti". A prìmma mençión conosciûa de "lâgrime" de màstice a l'é fæta da l'Ipòcrate de Côo, ch'o pàrla de cómme o e dêuviâva cóntra i problêmi de digestión e pe rinfrescâ o sciòu. Tra i âtri outoî che pàrlan da rexìnn-a do lentìsco gh'é ancón l'Eròdoto, o Teofràsto, o Galêno e o Dioscòride Pedànio (inta sò òpera De materia medica).
O màstice o l'é stæto trovòu inte vàrie tónbe grêgo-române, inta càscia de 'na dónna de Milàn do sécolo III-IV e scìnn-a inte unn-a de 'n figeu a Arrington, into Régno Unîo[4].
I Români metéivan o màstice, con l'amê, o péive e de êuve, into vìn aromatizòu dîto conditum paradoxum. Inti ànni da dominaçión bizantìnn-a de l'îzoa o comèrcio do màstice o l'êa sott'a-o monopòlio de l'inperatô.
A ògni mòddo l'é stæto i zenéixi a inandiâ 'na produçión scistemàtica do màstice che, insémme a l'aûme de Fêugge, o l'êa fîto diventòu o ciù inportànte tràfego inte moén da Maónn-a, do quæ a l'àiva o monopòlio. Pe avardâ i sò interèsci, a Maónn-a a l'àiva institoîo di ofiçiæ con l'incàrego d'arechéugge a rexìnn-a, ciamæ officiales super recollectis masticis, óltre a quéllo de distriboîla tra i sòcci. Da produçión se controlâva inte 'n mòddo stréito a quantitæ vendûa in sciô mercòu, de mòddo da tegnî 'n prêxo elevòu, con l'ecedénsa ch'a l'êa conservâ inti magazìn ò adreitûa bruxâ[6].
L'êa pöi vietòu a véndia do màstice da pàrte di privæ e pertànto gh'êa di apòxiti duganê, dîti persequitores, che controlâvan tùtti i bàrchi in parténsa. A giustìçia a prevedéiva de fórti pénn-e pe-i fouxadoî, arivàndo a l'anputaçión di àrti ò a-a fórca[7].
A produçión de màstica a l'amontâva, de média, a 430 quintâli e a l'êa divîza inte træ partîe in sciâ bâze da destinaçión: ciù ò mêno 120 quintâli êan destinæ a-i mercoéi do Mediterànio de Ponénte, 114 a quélli d'Arménia, Cîpro, Rödi, Egìtto e Scìria (co-i Giustiniéin ch'àivan di fóndeghi a Lusciàndria e a Damàsco) e i ùrtimi 200 ch'êan vendûi in scî âtri mercoéi do Levànte, màscime in Àzia Minô, Grêcia, Costantinòpoli e Crimêa. Ciaschedùnn-a de ste partîe chi a vegnîva, de régola, acatâ in blòcco pe 'n perîodo da tréi a dêx'ànni da comerciànti ò asociaçioìn dedicæ a-o tràfego do màstice, che pagâvan a respîo a-a Maónn-a ògni sêi méixi, con de farfàlle træte in sce Cîpro ò Zêna. Fêua che i prìmmi ànni, dond'o l'êa lìbero de cangiâ, a-i 19 d'agósto do 1407 o prêxo do màstice o l'êa stæto fisòu a 45 frànchi pe quintâle, co-ina réndia média de 19.530 frànchi a l'ànno e dónca 'n dividéndo de tòsto 1.500 frànchi pe doòdêno. Into sécolo XVI, con l'asbasciaménto da produçión a 300 quintâli, o prêxo o l'êa stæto portòu a 100 ducàtti a quintâle, co-ina réndia de 30.000 ducàtti in tùtto e de 2.300 a doòdêno[8].
A lónga dominaçión zenéize, duâ pe ciù ò mêno doî sécoli, a l'à portòu a di inportànti cangiaménti inte l'òrganizaçión e inte l'architetûa di vilàggi do màstice. Pe protézze o monopòlio inta produçión e o comèrcio da rexìnn-a e comunitæ de contadìn són stæte òrganizæ inte di pàixi picìn e fortificæ, ascôxi da-o mâ. E miâge estèrne de câze àivan 'na fonçión difenscîva ascì, vegnìndo de sòlito dotæ de 'na sôla intrâ e con de tôre de diféiza in scî cànti. Pe de ciù, a-o céntro d'ògni pàize l'êa stæto tiòu sciù 'n'âta tôre dónde refugiâse in câxo de necescitæ[9].
Da-o 1566, co-o contròllo òtomàn in sce l'îzoa, o màstice o l'àiva 'n gràn valô, tànto che gh'êa a condànna de l'ezecuçión pe quélli che l'avéssan aröbòu. O nómme mæximo de l'îzoa in tùrco, Sakız Adası, o veu dî pròprio "îzoa da gómma". A sto perîodo chi remónta l'introduçión do procèsso pe òtegnî di licôri digestîvi a bâze de màstice, scìmili a-o modèrno mastichato, che za inti ànni prìmma da rivoluçión françéize êan bén bén conosciûi cómme elixìr "grêghi".
A mastichochoria a l'à patîo di gròsci dànni inte l'incéndio de l'Agósto do 2012, ch'o l'à bruxòu i bòschi de lentìsco goastàndo a produçión do màstice. Da-o 2014 a coltûa tradiçionâle da mastika a l'é iscrîta a-o patrimònio colturâle inmateriâle de l'umanitæ de l'UNESCO[10][11].
A produçión do màstice a l'é 'n'ativitæ ch'a dûa pe tùtto l'ànno. A sò arecugéita, conosciûa cómme kentos, a coménsa a-o prinçìpio de Lùggio pe anâ avànti scìnn-a l'inìçio d'Òtôbre. O procèsso o pàrte da-o netezâ o terén sott'a-i èrboi de lentìsco, ch'o l'é dónca covèrto co-o carbonòu de càlcio, 'n materiâle inèrte. Da quéllo moménto, ògni 4-5 giórni, o teu de ciànte o l'é segnòu con 5-10 tàggi, de mòddo chi-â ciànta a relàsce a rexìnn-a. L'é da quéste stìsse trasparénti che péndan da-i teu e brìlan a-a lûxe do Sô che, paìndo de lâgrime cristalìnn-e, o màstice o l'à pigiòu o sovranómme de lâgrime de Scîo[12].
Dòppo tòsto 15-20 giórni i prìmmi cristàlli de rexìnn-a s'indurìscian a-o pónto de crovâ in tæra. Coscì, i contadìn coménsan a arechéugge i tòcchi de màstice sécco e o netézan con ægoa de vivàgne, co-in travàggio de politûa da l'ænn-a ch'o dûa pi-â ciù pàrte de l'invèrno. O netezâ do màstice o l'é 'n procèsso ch'o vêgne ancón efetoòu a màn e d'ancheu o l'é regolòu da-e dispoxiçioìn de l'Asociaçión di Coltivatoî do Màstice. Óltre a-o màstice da giasciâ, gh'é a produçión de l'êuio de màstice ascì[12].
A-o 2018, inte l'îzoa gh'êa ancón vintiquàttro mastichochoria, sàiva a dî "pàixi do màstice", dónde l'anâva avànti a produçión do màstice. In particolâ, a produçión de màstice a Scîo a l'é protètta cómme prodûto alimentâre tìpico de l'Unión Eoropêa e l'é controlâ da 'na coperatîva, l'Asociaçión di Produtoî da Gómma de Màstice de Scîo (in grêgo modèrno Ένωση Μαστιχοπαραγωγών Χίου).
St'asociaçión chi a l'é 'n'òrganizaçión coperatîva de segóndo livéllo ch'a travàggia cómme òrgano de raprezentànsa de vìnti coperatîve primâie, spantegæ pe-i vintiquàttro vilàggi do màstice[13], e ch'a l'à o fìn de promêuve a promoçión do màstice de Scîo in Grêcia e into rèsto do móndo[14]. Pe de ciù, l'é stæto inandiòu 'n muzêo in sciâ coltivaçión da rexìnn-a, o Muzêo do Màstice de Scîo, ch'o fà védde a stöia e a técnica da produçión do màstice, óltre a-i sò ûxi a-a giornâ d'ancheu[15][16].
Storicaménte, gh'é de lóngo stæta 'na produçión limitâ de màstice inta penîzoa de Çeşme ascì, in scê còste tùrche a éutto mìggia nàotiche da Scîo, dónde gh'é de condiçioìn anbietâli ancón adàtte a-a produçión da rexìnn-a[17]. Inti ùrtimi ànni a TEMA, 'n'organizaçión tùrca pi-â riforestaçión, a l'à comensòu de ativitæ pe protézze e ciànte de lentìsco da penîzoa de Çeşme, comensàndo a ciantâne de nêuve. Sto progètto chi, tra o 2008 e o 2011, o l'à portòu a ciantâ ciù de 3.000 èrboi de lentìsco in sce 149 etâri de terén, in coperaçión con l'Institûto de Tecnologîa de Smìrne[18].
Into Mediterànio de Levànte o màstice o l'é dêuviòu pe chìfari, gelâti e âtri dôsci. In Scìria o l'é azónto inta booza, 'na spécce de gelâto, méntre in Turchîa o l'é dêuviòu inte vàrri dôsci cómme o lokum e o dondurma, inte di bonétti cómme o sütlaç, o salep, o tavuk göğsü, a mamelika e ancón inte çèrte bevànde analcòliche. O sciöpo de màstice o l'é de sòlito azónto into cafè tùrco tìpico da còsta in sciô Mâ Egêo. In Grêcia co-o màstice se fàn vàrri licôri cómme o Mastika (ò Mastichato), de confetûe dîte ypovríchio (υποβρύχιο, "sotomarìn"), de bevànde, de gómme da giasciâ, di dôsci, do pàn e do formàggio ascì. O l'é pöi dêuviòu pe stabilizâ o loukoumi e o gelâto.
Into Maghreb o màstice o l'é pàrte da preparaçión de vàrie tórte, dôsci e pastiçìn, óltre a servî cómme stabilizànte inte scciumétte e into nougat. In Maròcco o màstice o l'é dêuviòu inta preparaçión de pitànse afumæ.
Un di ûxi ciù antîghi do màstice o l'é quéllo de gómma da giâscia, tànto da êse pròpio o nómme pe indicâ i cióngai inte vàrie léngoe, e, in particolâ, o l'é vendûo sorviatùtto in Scîria, Lìbano, Turchîa e Grêcia.
Segóndo çèrti studiôxi a ciànta do màstice a l'é da indentificâ co-o bakha minsonòu inte Sâcre Scrîtûe. In particolâ, bakha a pâ 'na pòula ch'a vêgne da l'Ebràico בכא, sàiva a dî "ciànze", co-in ciæo riferiménto a-e "lâgrime" de rexìnn-a prodûta da-a ciànta do lentìsco. Pe de ciù, in di antîghi tèsti de l'halakha ebràica, o màstice o l'é indicòu cómme 'n remédio pò-u sciòu ch'o spùssa, tànto da êse permìsso con sto ûzo chi into giórno do shabbat[19].
De lóngo pe-i ûxi religiôxi, o màstice o l'é ancón 'n ingrediénte do crìsma, l'êuio sànto dêuviòu pe l'onçión da-a Gêxa Ortodòssa.
O màstice o l'é 'n conponénte de çèrte vernîxe ascì, dêuviæ in particolâ pe protézze e conservâ i negatîvi fotogràfichi[20]. O màstice o l'é pöi 'n ingrediénte de profùmmi, cosmétichi, savoìn, êui e loçioìn. Inte l'Antîgo Egìtto o servîva pe l'inbalsamatûa. Inta sò fórma sécca, o màstice o peu êse dêuviòu, coscì cómme a rexìnn-a de Boswellia, inta produçión de l'incénso.
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
