Léngoa piemontéize
léngoa romànza / From Wikipedia, the free encyclopedia
O Piemontéize (Piemontèis in piemontéize, prononçiòu [pjemʊŋˈtɛi̯z]) o l'é 'na léngoa romànza ch'a fà pàrte do coscì dîto grùppo de léngoe gàllo-itàliche, parlâ da ciù ò mêno 'n milión de persónn-e[1][3][4].
ZE |
Quésta pàgina a l'é scrîta in léngoa zenéize
A Grafîa adeuviâ a l'é quélla de l'Académia Ligùstica do Brénno |
Piemontéize Piemontèis | |
---|---|
Pronónçia | [pjemʊŋˈtɛi̯z] |
Parlòu in | Itàlia Argentinn-a |
Regioîn | Piemonte (fêua che-e pàrte de léngoa walser, arpitànn-a, òcitànn-a e lìgure) Lombardïa (Lomelìnn-a de ponénte) Valle d'Aosta (bàssa vàlle) Liguria (inte pàrte da Valàdda do Bórmia) |
Parlànti | |
Totâle | 750.000 (2012)[1] - 2.000.000[2] |
Clasificaçión | |
Filogénezi | Léngoe indoeoropêe Itàliche Romànze Romànze òcidentâli Gàllo-itàliche Piemontéize |
Dialétti | Piemontéize de ponénte Piemontéize de levànte Canavezàn |
Còdici de clasificaçión | |
ISO 639-3 | pms (EN)
|
Glottolog | piem1238 (EN)
|
Estræto in léngoa | |
Diciaraçión universâle di dirìtti umâni, art. 1
Tùit j'uman a nasso lìber e uguaj për dignità e drit. A l'han na rason e na cossiensa e a l'han da comportesse j'un con j'àitr con ëspìrit ëd fradlansa. | |
Difuxón do Piemontèis. | |
A léngoa piemontéize a l'à di caràteri de léscico, fonética e morfo-scintàsci bén bén particolæ, chò-u diferénsian da-o rèsto do continuum romànzo e da françéize e toscàn, léngoe co-e quæ o l'é spésse vòtte asociòu aprêuvo a-a sò stöia lengoìstica e a-a poxiçión stòrico-giögràfica do Piemónte[5]. Pe de ciù, o l'é a léngoa ch'a lîga o lonbàrdo con l'òcitàn.
A ògni mòddo, o no l'é l'ùnica léngoa da modèrna región piemontéize: defæti o l'é chi parlòu insémme a âtre éutto léngoe, co-a pròpia ària de difuxón ch'a l'é mìssa ciù ò mêno a-o céntro do Piemónte aministratîvo. A léngoa piemontéize a s'é difûza inte l'Argentìnn-a ascì, cómme memöia stòrica da colonizaçión gringa da pampa[6]. A sò òrìgine a remónta, cómme pe-e âtre léngoe romànze, a-o latìn che, into câxo do piemontéize in particolâ, o s'é inseîo in scê léngoe cèltiche e lìguri aprêuvo a-a conquìsta româna da zöna, vegnìndo ciù tàrdi infloensòu da-i contàtti co-e léngoe parlæ d'in gîo e con quélle de manimàn adotæ cómme ofiçiæ.
E ciù antîghe testimoniànse scrîte do piemontéize remóntan scìnn-a-o sécolo XII, co-i coscì dîti Sermoìn subarpìn, ma gh'é stæto l'inportànte svilùppo de 'na koinè leterâia sôlo into córso do Sèteçénto, quànde gh'é stæto o nasción de 'na letiatûa de tîpo naçionâle ch'a l'à interesòu tùtti i géneri, da-a lìrica a romànzo, tragédia e épica[7]. A grafîa dêuviâ a-a giornâ d'ancheu a remónta pròpio a sto perîodo chi, a ògni mòddo vegnìndo ciù tàrdi rimanezâ inte 'n mòddo ciù precîzo e conplêto. Pe de ciù, sto fæto chi o l'à dæto stabilitæ e unitæ a-a léngoa, dàndo 'na màn a-a codificaçión de âtre variêtæ che n'àivan goæi de tradiçión leterâia.
Scibén ch'o no l'é regolòu da ofiçialménte da niscùnn-a instituçión, o piemontéize o l'é a matêia de riçèrca do Centro Studi Piemontesi - Ca dë Studi Piemontèis, fondòu a Torin da-o Renzo Gandolfo into 1969. St'asociaçión chi a cûa i stùddi in sciâ léngoa piemontéize, a sò letiatûa e-e sò variêtæ, inandiàndo i coscì dîti Rëscontr antërnassionaj de mòddo d'atirâ a-o stùdio da léngoa di âtri académichi.