Wienesraos

Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Wienesraos. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.

---

't Wienesraos (oetsjpraoëk: Wieënesraoës) is 't dialek dat ze kalle in Wieënesraoë (Raoë), Laor, G'n Vink, Brómmele, Muuëleveld en Zjwier. De inwuuënesj va dees gehuchte ginge en gunt ummer naoë g'n sjoeël i Raoë.

Gesjreëve volges de Veldeke-Limburg-sjpelling 2003

Kènmerke

Wat 't dialek betref heët dit dialek dezelfde kènmerke es väöl ander Limburgse dialekte.

De vuurnaamste kènmerke van deze groep Limburgse dialekte mèt Zjwierse vuurbeëlde:

• 1 groeëte variatie aan klinke(r)sj

neëve de Nederlandse klinkersj (a, aa, o, oo, u, uu, i, e, ee) heët 't Wienesraoës en 't Zjwiers oeë (sjoeën, sjoeël); ieë (kieës, twieë); aoë (maoën, taoëfel),( uuë (kuuël, duuëske) en äöë (sjäöëp, bäöëg) mètklinkersj: sj (sjaoëp, flesj); zj (zjwumme, zjwaasj), gk (zègke, hègke)

• 2 de oppositie: sjleëptoeën - sjtoeëttoeën

wieës (wijs=slim) - wieës (wijs=melodie)
ouch (ook) - oug (oog)
graaf (graf) - graaf (graaf)
erm (arm zn/bn) - erm (arm zn/ bn)
sjoon(schoen) - sjoon (schoenen)
weëg (weg) - weëg (wegen)
knieën (konijn) - knieën (konijnen)
heë zink (zinken) - heë zingk (zingt)

• 3 de zachte 'g':

die wuurt ouch in Vlaandere en Brabant gebruuk.

• 4 t-deletie + n-deletie:

nacht> nach, nachte; zacht> zach, zachter; licht> leech> leechte
zeven> zieëve; dromen> druime, druimenteëre, wonen> woeëne, lachen> lache, lachenteëre

• 5 drie woerdgesjlachte:

mannelijk: d'r fiets (eine fiets, miene fiets, deë fiets)
vrouwelijk: taoëfel (ein taoëfel, mien taoëfel, dien taoëfel)
onziedig: water (e water, mie water, 't water, dat water)

• 6 umlaut en ablaut bie bep. werkwuurd, mieëvoudsvörming en verkleinwuurd:
  

eëte-aoëte; geëve- gaoëve; grave-graoëve
sjaoëp: sjäöëp, sjäöëpke; pot: pöt, pötteke
tas-tesj, appel-eppelke, jóng-junke

• 7 assimilatie

regressieve p>b ; t>d sjtóp(b)aaf; sjtraoët(d)op; heë wachde (hij wachtte); zie sjtopde (stopte); sjtaakde (sjtaakte); plaatsde (plaatste); kaoëkde (kookte)
progressieve d>t op te (de) mert; geës te (doe) mèt

• 8 wederkieërend vuurnaamwoerd

Wils doe mich dat haoële; höbs doe mich de taoëfel gedèk? Ze höbbe zich 'n koeël gegrave

• 9 verandering van de sch in sj

school- sjoeël; schaats- sjaats; schat- sjat

• 10 sj aan 't begin en eind van 'n woerd

straat- sjtraoët; stro- sjtruuë; slapen- sjlaoëpe; smeren-sjmeëre; stoten- sjtoeëte; snaren- sjnaoëre
fles-flesj; as-esj; bos-bösj, was-wesj, tas-tesj

• 11 De wuurd ich, mich, dich, ouch

(Nederlands: ik, mij, jij en ook)

• 12 't gerundum op -enteëre of -teëre (allein in Zuud-Limburg). Dit is 'n zelfsjtendige verbaoëge vörm van de onbepaalde wies van 'n wèrkwoerd, dat 'n 'handeling' aageuf. Loupenteëre, varenteëre, kiekenteëre, zingenteëre, fietsenteëre, roukenteëre, sjpieëlenteëre.

Wat opvèlt

(kènmerkend vuur de dialekte oeëstelik van de lien verticaal langs Klumme)

• Lidwoerd d'r

Vuur mannelik zelfsjtendige naamwuurd (en ouch mannename) wuurt uuëver 't algemeën d'r gesjreëve: d'r weëg; d'r fiets, d'r wage, d'r auto, d'r Pieëter, d'r Sjang

• r-sjoew

Bie sómmige wuurd weë(r)t de r weggelaoëte es 'n s, t of st volg:.zjwa(r)t, ieë(r)sjte, gaa(r)d, woeë(r)sj, weë(r)t (wordt), eë(r)d (aarde), peëd (paard), inwuuënesj (inwoners).

• Naoësjleëg

Hieël opvallend in 't dialek van hie en naoë 't oeëste va Zuud-Limburg is 't gebroeëk van naoësjleëg in d 'r oeëtsjpraoëk va bepaoëlde wuurd mèt lang klinkersj. Zoeëne naoësjlaag wuurt genotierd mèt ein trema op de ë. Vuur 'n r hoof d'r naoësjlaag neet ummer genotierd te weëre umdat ze (bie sómmige sjleëptoeënwuurd) vazelf in d'r oetsjpraoëk te huuëre is. bv. (verkierd (verkeerd), duur (deur), vuur (voor)

Vuurbeëlde mèt naoësjlaag

De Sjiëper, Henk Sillen, 1989 (Mofert)

• eë (ee-wuurd mèt e-naoësjlaag)

beëk (beek); heë (hij); deë (die); eë(r)d (aarde); heëm (heem); weë(r)d (waarde); beënde (beemden); vleëgel (vlegel, stout kind); zjweëgel (lucifer); peëd (paard); leëm (leim, grond,aarde); peëdje (paadje); meëdje (meisje); reëge (regen); foeteleer (bedrieger); hoddeleer (klungelaar); leëg (leeg); vreëte (vreten); reëkel (haas, kwajongen); sjeël (scheel); leëze (lezern); keël (kerel; keel); zeëg (zaag); sjeël (scheel); teënge (tegen); weëte (weten); reëge (regen); neë (nee); neëve (naast);

• ieë: (ie-wuurd mèt e-naoësjlaag)

kieës (kaas); ierlek (eerlijk); wieënig (weinig); wieërt (vijver); nieëtel (brandnetel); kieësj (kers); krieëmer (kramer); lieëlik (lelijk); hieëring (haring); lieëre (leren); ieëker (iedere); tieën (tien); tieëne (tenen); twieë (twee); kieëke (kijken); sjtieëgel (stegel, draaihek); zieëker (zeker); bieë (bij); mieë (meer); mieën (mijn); dieën (jouw); hieëmel (hemel); sjnieë (sneeuw); sjieëm (schaduw); sjier (schaar); wienieë (wanneer); zieël (ziel); zieëve (zeven)

• oeë: (oe-wuurd mèt e-naoësjlaag)

broeëd (brood); doeëd (dood); doeës (doos); groeët-groeëter (groot, groter); sjoeën (schoon, mooi; schoen); sjoeët (schoot); sjoeëtel (schotel); koeëd (kwaad); loeëd (lood); noeëte (noten); kroeëd (kruid); sjtoeët (stoot); sjtoeëte (stoten); sjoeël (school); kroeësjel (kruisbes); hoeëg (hoog); hoeëger (hoger); oer (oor); oeëre (oren); loeës (loos, verstandig); sjpoeëk (spook); sjproeët-sjproeëte (spruit-spruiten); waeët (wordt); woerd (woord); sjroeëp (stroop); zoeë (zo); oeët (uit); noeë (nu); roeës (roos); roeëze (rozen); roeëd (rood); roeëzekrans (rozenkrans); voeëgel(vogel),

• uuë:(uu-wuurd mèt e-naoësjlaag)

sjtruuë (stro); muuële (molen); duuëske (doosje); sjuuëtelke (schoteltje); uuërke (oortje); huuëre (horen); vuur (voor); vuuëgelke (vogeltje); zuuëmere (zeumeren, verzamelen van resten); huuëge (ophogen); onnuuëzel (onnozel); bruuëdje (broodje); nuuëge (negen)

• aoë (ao-wuurd mèt naösjlaag)

aoëp(e) (open); naoë (na); vraoëg (vraag); raoë (raden); Raoë (Wijnandsrade); baoëm (bodem); laoëk (prei); haoël (hol); haoëze (kousen); sjlaoëpe (slapen); taoëfel (tafel); sjaoëp (schaap); maoën (maan); baoëve (boven); paoët (poort); jaoë (ja); maoët (maat); draoëd (draad); sjtraoët (straat); maoëge (mogen); belaoëve (beloven);

• opm. Sóms wuurt dizze aoë-klank ouch waal mèt de combinatie oa gesjreëve (In Kirchroa e.u. bv.)

In Valkeberg e.u. wuurt die oa gesjreëve vuur wuurd mèt oea-klanke: sjroap, doas, road)

Name

• Wieënesraoëse en Zjwierse familiename.

Vuur 'ne achternaam zeët me in väöl Limburgse dialekte va: va Brand (Brand); va Bieëmelmans (Bemelmans); va Bex; va Bruls; va Dreëse (Driessen); va Eëres (Erens); va Franse(n); va Habets; va Hoebbe (Houben); va Jónge (Jongen); va Jaoëkobs (Jacobs); va Linze (Linssen); va L'Ortye; va Kicke (Kicken); va Marell (Marell); va Meërtes (Meertens); va Mieëse (Meessen); va Moeëdesjheëm (Mooderscheim); va Mulkes (Mulkens); va Nieëste (Nijsten); va Sjniëdesj (Snijders); va Sjteëns (Steins); van de Wimmer of va Wimmesj (Wimmers)

• Wieënesraoëse en Zjwierse vuurname

(vuur 'ne jóngesnaam zeët me d'r ; vuur 'ne meëdjesnaam zeët me 't).
't An (Anna), d'r André, d'r Drikkes: d'r Driek (Andreus),'t Plien (Paulina), 't Merie, 't Maria (Maria),'t Lies_, 't Lieske (Elisabeth),'t Fientje (Josephina), 't Mien, 't Mina, d'r Wiel, d'r Willem, (Wilhelmus, Wilhelmina), 't Nèt(teke) (Antoinette), d'r Neer (René), d'r Giel, d'r Gieliam (Guillaume), d'r Bertus, d'r Bert, d'r Albeër, d'r Beër, d'r Huub, d'r Lambeër (Albertus, Hubertus, Lambertus), d'r Harie (Henricus), d'r Karel (Carolus), d'r Nieël, 't Neëleke (Cornelis), d'r Lewie (Lodewiek), d'r Frens, 't Sieska (Franciscus), d'r Fón (Alfons), d'r Lei, d'r Leio (Lodewiek, Leonardus), d'r Joep, d'r Zef, (Joeëzef), d'r Zjeën (Eugène), 't Lieëna, 't Leën(eke) (Magdalena), d'r Math, d'r Jeu (Matheus), d'r Martien (Martinus), d'r Jan, d'r Joeëhan, d'r Zjaoën, d'r Sjeng, d'r Zjeng, d'r Sjang, 't Sjan, d'r Pierre, d'r Pieëter (Petrus), d'r Zjaak (Jaokob)

Sjrieëvesj

• Fons Erens (1914-2000)(dialek en Nederlands)

Vootnoeët

• brón: Els Diederen, website va Zjwier

Wikipedia

De Limburgse Wikipedia haet ouch artikele in 't Wienesraos.