Шаир From Wikipedia, the free encyclopedia
СтӀал Сулейман (урус. Сулейман Стальский) (1869 йисан 18 июнь — 1937 йисан 23 ноябрь) — Дагъустан советрин литературадин диб эцигай лезгийрин тӀвар-ван авай, зурба шаир ва ватанперес.
СтӀал Сулейман | |
---|---|
Дидедиз хьайи чӀав | 1869 йисан 18 май |
Дидедиз хьайи чка | Агъа СтӀал[1] |
Кьиникьин чӀав | 1937 йисан 23 ноябрь (68 йис.) |
Кьиникьин чка | Магьачкъала |
Гьукумат | Урусатдин империя ва ССРГ |
Пеше | Зари |
Пишкешар | Ленинан орден |
Викигьамбарда авай шикилар |
1869 йисуз виликан Куьре магьалдин (гилан СтӀал Сулейман райондин) Агъа СтӀалрин хуьре дидедлай хьана. Вичиз бегьемдиз аялвал такур Сулеймана 13 йис хьайидалай кьулухъ кьве гъилелди фу къазанмишзава. Ада батрак яз Дербентда, фялевиле Генжеда, Самаркандда, Бакуда кӀвалахна. Къад йисуз дуьньяда къекъвейдалай гуьгъуьниз ам хайи хуьруьз хтана; кӀвал кутуна, лежбервал ийиз, хзан хвена. Революциядин ва граждан дяведин йисара СтӀал Сулейман киснач, ада 1917-йисан революция, пачагь тахтунай гадарун шадвилелди кьабулна. Дагъустанда Советрин гьукум гъалиб хьайидалай гуьгъуьниз СтӀал Сулеймана цӀийи уьмуьр туькӀуьрунин карда гьевес авайвилелди иштиракна. Гьеле аял чӀавуз шиирар туькӀуьрунал рикӀ алаз хьайи Сулеймана вичиз аквазвай гьахъ авачир крарикай дегьне социал метлебдин чӀалар туькӀуьрзава. Чешне яз революциядилай вилик туькӀуьрнавай адан «Билбил», «Кавхадиз», «Судуяр», «Фекьияр», «Девлетлуяр, чиновникар» ва масабур къалуриз жеда. Заридин сатирадин эсерра гьа гьахъ авачир девир дегьнедай ва хцидаказ критика жезва.[2]
СтӀал Сулеймана туькӀуьрай эсерар кьве чкадал пай жезва: Октябрдин инкъилабдилай вилик теснифайбур («Кавхадиз», «Судуяр», «Фекьияр», «Девлетлуяр, чиновникар» ва мсб.) ва Советрин девирда теснифайбур («Октябрдин инкъилабдиз», «Рушариз», «Яру Аскер», «Колхозчи паб Инжиханаз», «Большевик я чи вацӀун тӀвар», «Жегьил шаирриз», «Чи къуват» ва мсб.). Адан эсерра, иллаки инкъилабдилай вилик теснифайбурун, хци сатира квайди я: зариди вичиз акур гьахъ авачир, инсанвал авачир ва ахлакь авачир гьерекатар, амалар ва хесетар негьзава.
Зариди пачагь тахтунай гадарун, Советрин власть тестикь хьун шадвилелди кьабулнай ва цӀийи девирдин тарифзавай чӀалар теснифна. Амма адан рикӀелай халкьдин гьукуматдиз ва Коммунистрин партиядиз хае кимивилерни алатнач — ада, «Тапан коммунистдиз» хьтин, хци чӀалар туькӀуьрна.
СтӀал Сулейман Ленинан ордендиз ва «Дагъустандин халкьдин зари» тӀварцӀиз лайихлу хьана. Адан гуьзел эсерар-жавагьирар Дагъустандин халкьарин, урус ва маса цДудралди чГалариз таржума авунва ва кьилди ктабар яз акъатнава. Абур милли мектебра, учи-лищейра, институтра ва университетра чирзава.
С. Сулеймана туькӀуьрай эсерри лезги ва Дагъустандин литератураяр вилик финиз чӀехи таъсир авуна. Абур Гь. Гьажибегова, А. Агъаева, Н. Къапиевади, Гь. Гашарова, Гь. Гьамзатова, Р. Кельбе-ханова, Ф.Нагъиева ва маса алимри ахтармишна. ЧӀехи зари 1934-йисалай СССР-дин писателрин союздин член тир[3].
СтӀал Сулейман, ада вичи са шиирда къейд авурвал, кӀел-кхьин чин тийиз гьар са кардикай уях тир. Дуьз я, XX асирдин Гомераз кӀел-кхьин чидачир, амма ам савад авачир тир лугьуз жедач. СтӀал Сулеймана неинки уьмуьрдин университет акъалтӀарна, адаз неинки лезги фольклордин, Кьуьчхуьр Саидан, Етим Эминан произведенияр хуралай чидай, гьакӀни Низамидин, Хафизан, Саадидин, Навоидин ва гуьгъуьнлайни Пушкинан, Лермонтова туькӀуьрай эсеррикай хабар авай. Им, са шакни алачиз, чӀехи культура я.
СтӀал Сулейманан поэзиядин дувулар фольклордин ва литературадин гзаф дерин ва жуьреба-жуьре къатариз гьахьнава. Гьелелиг им чи вилик акъвазнавай месэла туш. Амма са кар къейд тавуна таз жедач: чаз чиз, СтӀал Сулейманаз искусстводин векилрикай виридалайни гзаф СаадидитуькӀуьрай эсерри таъсирна. Гьам уьмуьрдин биографиядиз, гьам поэзиядин образный къурулушдиз, фикир авунин тегьердиз кьве зарини сад-садаз мукьва я. Низ чида, РагъэкъечӀдай патан базарра, карвансарайра, духанра жегьил СтӀал Сулейманаз куьчери ашукьрин ва ихтилатдал рикӀ алай инсанрин сивяй Саадидин чӀалар гьикьван ван хьанатӀа…[4]
Азадвилиз гъейрат
ХупӀ ярагъуш я.
Загьирда вун вилер ахъаз,
БатӀинда буьркьуь, Дагъустан.
Ада вар вичин, дади юх,
Жафа гьуьруьят хьана хьи.
Я иеси кьей керекул,
Вазни патрумдаш хьан хьи.
ТӀимил-тӀимил гила чи чӀал
Чир жез, мусурман хьан хьи.
Серф атайла, яхун ламар
Къвез, недай яйлах я Къафкъаз.
Гагь хузар гъиз, гьагь на — ЧӀижер,
Гуж мийир чаз, эхи тежер.
Дуст я лугьуз, куьгьне душман
Кьамир, ви рикӀ шад жедайд туш.
Зи гъилева регъуьн чӀутхвар,
Ахъайдач за яд, гуьзел яр.
Мурад я дуьньяда
КӀани рушни гада.
ЗатӀ авачир эрчӀи гъилиз
Чапла гъил къуншиз амукьич.
Эвел туьна кьел квай кӀуь шур,
Гуьгъуьнлай яд хъун хъсан туш.
Гьар патахъ туькӀуьрдай пурар,
Вун черкес хъалтах я, Къвафказ.
Ахмакь вилик квай азарар,
Чир тахьун я хийир, зарар.
Гьар гьи касдихъ нагаь чирвал
ХьайтӀа, жеч гьич зарар, завал.
БатӀулдаз гьахъ лугьуналди,
Яд гъиз жеч гьич сафуналди.
Гзаф тахьайтӀан са пара,
Жувахъни чирвал кӀанда.
И заманда, гила тек-тек,
Меpд итим ваз жагъид, эpкек!
А инсан хьи гзаф лавгъа,
Вак текьий, вич амаз, ягъва!
Чиp жеч инсан акyналди,
Гафаp зypбаз pахyналди.
Гьаp гьи касди чӀyгваз жафа,
Анжах гьадаз дад гyда фа.
Гьа дyст кьий жyван аpадай,
Санал тӀyьp фy гьакӀ квадаpдай.
СтӀал Сулейман 1937 йисан 21 ноябрдиз Агъа СтӀалда регьметдиз фена ва гьукуматдин къарардалди Магьачкъалада кучукнава.
ЧӀехи заридин тӀвар хайи райондал, Лезги театрдал, Кьасумхуьруьн юкьван мектебдал, Магьачкъала, Дербент, Киев ва маса шегьеррин куьчейрал, колхозрал, библиотекайрал эцигнава. Магьачкъалада заридин сур авай багьда (ам заридин тӀварцӀихъ гала) С. Сулейманаз зурба гуьмбет (ам Дагъустандин халкьдин художник-скульптор Хасбулат Аскар Сарыджади теснифна) эцигнава. Инал гьар йисан 18-майдиз «Сулейманан шииратдин югъ» къейдзава.
Гений океандиз ухшар я. Адаз жуьреба-жуьре вацӀар, кӀамар, булахар авахьда. Океандин девлетрихъ сан-гьисаб авач, адан рикӀе гевгьерар, кьилелни гьар уьлкведин, гьар са халкьдин чилерал берекатлу марфар къурдай цифер жеда. Бес океандин гьава? Ам гьикьван таза я, михьи я, кьезил я, ам инсандин сагъламвал патал гьихьтин дава-дарман я?! СтӀал Сулейманан поэзия океан я, адан девлетрикай, рикӀевай «гевгьеррикай», марфадив ацӀанвай «циферикай» ва эхирни «гьавадикай» чи уьлкведа миллионралди кӀелдайбуру ва жуьреба-жуьре миллетрин зарийри менфят къачуна. Са шакни алачиз, лезги Х.Тагьиран, аварви Гь. ЦӀадасадин, лакви Э.Капиеван, азербайжанви С.Рустаман, гурживи Г.Леонидзедин, казах Д.Джабаеван, белорусь Я.Купаладин, урусар тир А.Суркован, А.Безыменскийдин, М.Исаковскийдин ва маса зарийри туькӀуьрай эсеррал СтӀал Сулейманан поэзиядин нурар аватна. XX асирдин Гомер неинки СССР-дин жегьил зарийриз, гьакӀни социализм эцигзавай халкьдин демократвилин, милли азадвал патал женг чӀугвазвай колониальный ва капитализмдин уьлквейрин кӀвенкӀвечи зарийриз хайи халкьдиз къуллугъ авунин карда акьалтӀай зурба чешне я.
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.