Cezayir

Cezayir Bi zimanê Amazîxî : ⴷⵣⴰⵢⵔ an jî Komara Cezayira Demokratîk a Xelk (bi erebî: الجمهورية الجزائرية الديمقراطية الشعبية‎, lat. Al-Jumhūrīyah al-Jazā’irīyah ad-Dīmuqrāṭīyah ash-Sha’bīyah; ) welatekî li bakurê (Mexrib) Afrîkayê ye. Paytexta Cezayirê bi hevşêwe nav e.

الجمهورية الجزائرية الديمقراطية الشعبية
ⵜⴰⴳⴷⵓⴷⴰ ⵜⴰⵎⴳⴷⴰⵢⵜ ⵜⴰⵖⵔⴼⴰⵏⵜ ⵜⴰⴷⵣⴰⵢⵔⵉⵜ
Arma Cezayirê (Ala) (Nîşan)
Gotina netewî: بالشّعب وللشّعب
Sirûda netewî: Kassaman
Zimanên fermî	Erebî, berberî
Paytext	Alcer 36°46′Bk 03°03′Rh
Bajarê mezin	Alcer
Sîstema siyasî	Komar
- Serkomar  - Serekwezîr	Abdelmadjid Tebboune Aymen Abderrahmane
Rûerd  - Giştî	2.381.741 km2
Gelhe  - Giştî (2018)  - Berbelavî	42.200.000 kes 18 kes/km2
Serxwebûn	5 hezîran 1962
Dirav	Dînarê cezayirî (DZD)
Dem	UTC+1
Nîşana înternetê	.dz
Koda telefonê	+213
Nexşeya Cezayirê

Cezayir ji serxwebûniya xwe û vir de ye, endamê Yekitiya Afrîkayê, û Lîga Ereban e. Cezayir di avakirina Yekitiya Mexribê (UMA) ya 1988an de jî cih girtiye.

Cezayir piştî Sûdanê duyemîn dewletê herî mezin ê Afrîkayê ye. Sînorên Cezayirê li bakur-rojava Tûnis, li rojhilat Lîbya, li başûr-rojhilat Nîjer, li başûr-rojava Sahara rojava, Malî û Morîtanya û li Rojava jî bi Maroko re ye.

Cezayir welatekî ereb e. Ola Cezayirê îslam e.

Dîrok

Li sala 1907ê de Cezayîr ji layê Fransayê ve hatiye dagirkirin û bi fermî li sala 1912an de Cezayîr bi temamî ket bin destê Fransayê. Ji ber zengîniya axa Cezayîrê ku bêhtir tirî dihate çandin û bi tirî şerab dihate çêkirin çavê Fransayê li vî welatî bû. Heta sala 1914an nifûsa Cezayîrê 13% xelkê Fransayê bû û bajarê Cezayîrê jî 75% fransayî bûn^[1].

Li sala 1954an de ji aliyê Cebheya Rizgariya Netewî ve serhildanek dijî desthilata Fransa hatiye destpêkirin. Cebheya Rizgariya Neteweyî li sala 1958an de xwe wek hikûmeta demborî ya Komara Cezayîrê daxuyand. Şerên mezin li navbera hêzên Fransa û cezayîriyan rûdabûn. Di encama pevçûnan de 300 hezar cezayîrî û 20 hezar fransayî hatibûn kuştin^[2]. Di dawiyê de jî adara 1962yê de peymanek hatiye destnîşankirin û Fransayê serxwebûna Cezayîrê nasî.

Nifûs

Nifûs li gorî salan

Sal Nifûs ±% 1960 11.277.757 —     1961 11.560.650 +2,5% 1962 11.844.928 +2,5% 1963 12.136.371 +2,5% 1964 12.443.175 +2,5% 1965 12.771.084 +2,6% 1966 13.122.912 +2,8% 1967 13.496.577 +2,8% 1968 13.887.045 +2,9% 1969 14.286.826 +2,9% 1970 14.690.855 +2,8% 1971 15.098.212 +2,8% 1972 15.511.892 +2,7% 1973 15.935.594 +2,7% 1974 16.374.671 +2,8% 1975 16.833.516 +2,8% 1976 17.311.457 +2,8% 1977 17.808.536 +2,9% 1978 18.330.535 +2,9% 1979 18.884.689 +3,0% 1980 19.475.204 +3,1% 1981 20.103.931 +3,2% 1982 20.766.568 +3,3% 1983 21.453.278 +3,3% 1984 22.150.483 +3,2% 1985 22.847.437 +3,1% 1986 23.539.383 +3,0% 1987 24.225.748 +2,9% 1988 24.904.931 +2,8%

Sal Nifûs ±% 1989 25.576.596 +2,7% 1990 26.239.708 +2,6% 1991 26.893.663 +2,5% 1992 27.535.151 +2,4% 1993 28.157.560 +2,3% 1994 28.752.749 +2,1% 1995 29.315.463 +2,0% 1996 29.845.208 +1,8% 1997 30.345.466 +1,7% 1998 30.820.435 +1,6% 1999 31.276.295 +1,5% 2000 31.719.449 +1,4% 2001 32.150.198 +1,4% 2002 32.572.977 +1,3% 2003 33.003.442 +1,3% 2004 33.461.345 +1,4% 2005 33.960.903 +1,5% 2006 34.507.214 +1,6% 2007 35.097.043 +1,7% 2008 35.591.377 +1,4% 2009 36.383.302 +2,2% 2010 37.062.820 +1,9% 2011 37.762.962 +1,9% 2012 38.481.705 +1,9% 2013 39.208.194 +1,9% 2014 38.813.722 −1,0% 2017 41.318.142 +6,5% 2020 43.900.000 +6,2% 2023 46.164.219 +5,2%

Çavkanî: tîrmeh kanûna paşîn 2020[3]

Çavkanî

1. Albert Hourani, Arap Halkları Tarihi, r:345
2. Albert Hourani, Arap Halkları Tarihi, r:432
3. "عدد سكان الجزائر بلغ 43,9 مليون نسمة في يناير الماضي".

Girêdanên derve

 Li Wikimedia Commons medyayên di warê Cezayir de hene.