Warşova
From Wikipedia, the free encyclopedia
Warşova (bi polonî: Warszawa) paytext û bajarê herî mezin ê Polonyayê ye ku metropol li ser peravê Çemê Vîstulayê li rojhilata navendî Polonyayê radiweste. Nifûsa bajêr bi fermî 1,86 milyon niştecih e ku di nav deverek metropolek mezin a bi 3,1 milyon niştecihê bajêr dibe 6em bajarê herî qerebalix ê Yekîtiya Ewropayê.[1] Qada bajêr 517 km² ye û bajêr ji 18 navçeyan pêk tê ku qada metropolê 100 km² rûerd werdigire.[2] Warşova bajarekî cîhanî yê alfayê ye ku navendek girîng a çandî, siyasî û aborî û rêvebiriyê ye.
Warşova
| |
---|---|
| |
Warszawa | |
Warşova li ser nexşeyê | |
Koordînat: 52°13′48″Bk 21°0′40″Rh | |
Parzemîn | Ewropa |
Dewlet | Polonya, General Government, Komara Polonî ya Duyem, Kingdom of Poland, Împeratoriya Rûsî, Duchy of Warsaw, Keyaniya Prûsyayê, Polish–Lithuanian Commonwealth, Keyaniya Polonyayê, Kingdom of Poland, Kingdom of Poland |
Li beşa îdarî | |
Paytexta |
|
Dema avabûnê | Sedsala 13an |
Îdarî | |
• Şaredar | Rafał Trzaskowski (2018–) |
Qada rûerdê | |
• Giştî | 517.24 km2 (19.971 sq mi) |
Bilindahî | 103 m (338 ft) |
Nifûs | 1.860.281 (2021) |
Dem | |
Koda telefonê | 22 |
Plakaya erebeyê | WA, WB, WD, WE, WF, WH, WI, WJ, WK, WN, WT, WU, WW...A/C/E/X/Y, WW...F/G/H/J/W, WW...K/L/M/N/P/R/S/U/V, WX...Y, WX, WY |
Malper | www |
biguhêre - Wîkîdaneyê biguhêre |
Warşova dîroka xwe ji bajarokek masîgiran a piçûk ê bi navê Masovia werdigire ku li ser berdewamiya vê bajarokê hatiye pêşveketin. Dema ku Sigismund III biryar da ku paytexta Polonya û dadgeha xwe ya keyaniyê ji Kraków bar bike, bajêr di dawiya sedsala 16an de dest bi geşedaniyê kir. Warşova heta sala 1795an wekî paytexta defakto ya Hevbendiya Polonî-Lîtvanya paytextî dike û piştre jî wekî rêveberiya Dukaya Warşovayê ya Napoleon xizmet dike. Sedsala 19an û Şoreşa wê ya Pîşesaziyê geşbûnek demografîk anî ku bajêr dibe yek ji bajarên herî mezin û herî qerebalixê li Ewropayê. Bajêr di wê demê de bi mîmarî û bulvarên xwe yên berbiçav dihate zanîn. Warşova di destpêka Şerê Cîhanê yê Duyem de di sala 1939an de hate bombe kirin û dorpêç kirin.[3] Di şer de piraniya bajarê dîrokî hat wêrankirin. Nifûsa cihêreng a bajêr û avahiyên dîrokî di dema serhildanên Serhildana Getoyê ya 1943an û Serhildana Giştî ya Warşovayê bi awayekî sîstematîk hate tine kirin.
Veguhastina bajêr ya derve bi balafirgeha navneteweyî ya Balefirgeha Warsaw Khopîn û bi balefirgeha piçûktir a Balefirgeha Warsaw Modlînê tê pêkanîn. Karûbarên veguhestina gelemperiya sereke yên ku li bajêr dixebitin Metroya Warşovayê, otobus, veguhastina rêhesinî û torgilokek tramvayê ya berfireh e. Bajar navendek girîng a lêkolîn û pêşkevtin, derxistina pêvajoyek karsaziyê û peydakirina teknolojiya agahdariyê ye. Borsaya Varşovayê li Ewropaya Navîn û Ewropaya Rojhilat borsaya herî mezin û girîng e.[4][5] Frontex, Ajansa Yekîtiya Ewropî ji bo ewlehiya sînorên derve û ODIHR ku yek ji saziyên sereke yên Rêxistina Ewlekarî û Hevkariyê li Ewropayê ye ku navenda wan li Warşovayê ye. Ji sala 2022an ve Warşova xwediyê yek ji herî qada avahiyên bilindên li Ewropayê ye ku Varso Place bi bilindahiya 310 mêrte avahiya herî bilind ê Yekîtiya Ewropayê ye.
Bajêr li zanîngehên navdar ên wekî Zanîngeha Warşovayê, Zanîngeha Teknolojiyê ya Warşovayê, Dibistana Aborî ya SGH Warşovayê, Zanîngeha Khopîn a Muzîkê û Zanîngeha Kozmînskiyê hene. Di heman demê de bajêr xwedî Akademiya Zanistên Polonî, Orkestraya Neteweyî ya Filarmonîk, Muzeya Neteweyî, Galeriya Hunerê ya Zakhętayê û Şanoya Mezin a Warşovayê ya herî mezin a cîhanê ye.[6] Bajarê Kevin ji nû ve hatiye çêkirin ku nimûneyên hema hema her şêwazê mîmarî û serdema dîrokî ya Ewropî temsîl dike ku di sala 1980an de wekî Mîrateya Cîhanî hate tomar kirin. Balkêşên mîmarî yên din Keleha Qral, Stûna Sigismund, Qesra Wilanów, Qesra li Giravê, Katedrala St. Zoo Warşovayê di nav baxçeyên zoolojî yên herî mezin û herî serdankirî yên welêt de ye. Bajar xwedî hunerên pêşkevtî û dîmenên klûbê, xwaringehên gourmet û qadên kesk ên mezin ên bajarî ye ku li dora bajêr qadake çaryek ji qada bajêr ji aliyê parkan (seyrangeh) ve hatiye dorpêçkirin.[7][8] Di werzîşê de bajêr wekî mala klûba futbolê ya jorîn Lîga Warşovayê, Maratona Warşovayê û stadyuma futbolê ya neteweyî ya Polonya Stadion Narodowy ve tê zanîn.