Belgrad
From Wikipedia, the free encyclopedia
Belgrad (bi serbî: Београд Beograd), paytext û bajarê herî mezin a Serbistanê ye ku li hevberdana Çemên Savayê û Çemê Dunayê û li Deşta Panoniyan a li Nîvgirava Balkanê hatiye avakirin.[1] Nifûsa herêma metropola Belgradê li gorî serjimêriya sala 2022an 1.681.405 kes e ku bi vê awayê bajêr bûye sêyemîn bajarê herî qerebalix a li ser peravên Çemê Dunayê.[2]
Belgrad
| |
---|---|
| |
Београд | |
Belgrad li ser nexşeyê | |
Koordînat: 44°49′4″Bk 20°27′25″Rh | |
Parzemîn | Ewropa |
Dewlet | Keyaniya Mecaristanê, Împeratoriya Osmanî, Habsburg monarchy, Împeratoriya Osmanî, Principality of Serbia, keyaniya Serbistanê, Keyaniya Yûgoslavyayê, Territory of the Military Commander in Serbia, Keyaniya Yûgoslavyayê, Komara Yûgoslavyayê ya Sosyalîst a Federal, Komara Yûgoslavyayê ya Federal, Serbistan û Montenegro, Serbistan, Komara Yûgoslavyayê ya Gel a Federal, Împeratoriya Osmanî, Revolutionary Serbia |
Li beşa îdarî | |
Paytexta |
|
Îdarî | |
• Şaredar | Aleksandar Šapić (Serbian Progressive Party, 2018–) |
Qada rûerdê | |
• Giştî | 359.96 km2 (13.898 sq mi) |
Bilindahî | 117 m (384 ft) |
Nifûs | 1.197.714 (2022) |
Dem | |
Koda telefonê | 011 |
Plakaya erebeyê | BG |
Malper | www |
biguhêre - Wîkîdaneyê biguhêre |
Belgrad yek ji kevintirîn bajarên li Ewropa û Cîhanê ye ku bi berdewamî mirovan lê jiyan kirine. Yek ji girîngtirîn çandên pêşdîrokî yên Ewropayê, Çanda Vinça ye ku di hezarsala 6an a b.z. de di nav deverê Belgradê de pêş ketiye. Di serdema kevnar de, Trako-Dakya li herêmê bicih dibin û piştî 279 salê b.z. de keltî li bajêr bicih bûne û bajêr wekê Singidûnê binav kirine.[3] Belgrad ji hêla Romayiyan ve di bin serweriya Augustus de hatiye zeft kirin û di nîvê sedsala 2an de wekê bajarên Romayê hatiye diyarkirin.[4] Berî ku bajêr di sala 1284an de bibe warê padîşahê serb Stefan Dragutin, di salên 520an de Slav li bajêr bicih dibin û rêvebiriya bajêr çend caran di navbera Împeratoriya Bîzansê, Împaratoriya Frankiyê, Împeratoriya Bulgaristanê û Padîşahiya Mecarîstanê de hatiye guheztin. Belgrad di dema desthilatdariya Stefan Lazarević de paytexta Despotata Serbî bû û piştre re ji aliyê cîgirê wî Đurađ Branković bajêr di sala 1427an de bajêr vegeriyaye Padîşahiya Mecaristanê. Lê xistina zengilên nîvro ku ji bo piştgiriya artêşa mecar li dijî Împeratoriya Osmanî di dema dorpêçkirina di sala 1456an de hatiye lêxistin, heya roja îro wek kevneşopiyek dêrê a berbelav maye. Di sala 1521an de bajêr ji aliyê osmaniyan ve hatiye dagirkirin û wekê navenda Sancaxa Smederevo hatiye diyarkirin.[5] Bajêr gelek caran ji destê osmaniyan derbasî desthilatdariya Habsburgê dibe ku di dema şerên Osmanî-Habsburgê de piraniya bajêr hatiye wêrankirin.
Piştî Şoreşa Serbistan, Belgrad di sala 1841an de careke din wekî paytexta Sirbîstanê hatiye binavkirin. Dema ku ew bi bajar ve hat girêdan, ji ber ku deverên berê yên Awistrî-Mecar piştî Şerê Cîhanê yê Yekem beşek ji padîşahiya nû ya Sirb, Kroat û Slovenyan bûn, Bakurê Belgradê heta sala 1918an posta herî başûr a Habsburgê ma. Belgrad ji damezrandina bajêr di 1918an de heya hilweşîna bajêr a di 2006an de dibe paytexta Yûgoslavyayê. Ji ber ku bajêr xwedî cihekî stratejîk ê girîng bû, li bajêr 115 car şer pêk hatiye û 44 caran hatiye hilweşandin, 5 caran hatiye bombebarankirin û gelek caran hatiye dorpêçkirin.[6]
Ji ber Belgrad bajarê sereke yê Serbistanê ye, di hundurê Serbistanê de xwediyê statuyek îdarî ya taybetî ye.[7] Bajêr bûye cihê hikûmeta navendî, saziyên îdarî û wezaretên hikûmetê ye û di heman demê de navendên hemî pargîdaniyên herî mezin, medya û saziyên zanistiyên sirbî li bajêr in. Belgrad wekî bajarekî Beta-Global tê binavkirin. Navenda Klînîkî ya Zanîngehê ya Serbistanê ye li bajêr e ku yek ji kompleksên nexweşxaneyê yên bi kapasîteya herî mezin a cîhanê ye, Dêra Saint Sava ku yek ji mezintirîn avahiyên dêra Ortodoks e û Štark Arena ku yek ji mezintirîn kapasîteya hindurîn a li Ewropayê ye, li Belgradê ne.