From Wikipedia, the free encyclopedia
Êrîşa li ser Charlie Hebdo êrîşeke terorîstî ya îslamî bû ku di 7ê kanûna paşînê 2015an de li Parîsê li ser redaksiyona kovara satirîk Charlie Hebdo pêk hat.
Ev rûpel bêkategorî ye. Ji kerema xwe kategoriyan li vê rûpelê zêde bike û alîkariya Wîkîpediyaya kurdî bike. (hezîran 2024) |
Êrîşa li ser Charlie Hebdo | |
---|---|
Logoya Êrîşa li ser Charlie Hebdo | |
48°51′33″Bk 2°22′13″Rh | |
Dewlet | Fransa |
Li beşa îdarî | |
Hejmara miriyan |
|
Saet | |
biguhêre - Wîkîdaneyê biguhêre |
Li Fransayê, di navbera salên 1789 û 1830 de, bi azadbûna pêşkeftî ya komarê ji dêra katolîk, qanûnên blasfemiyê/kufrê rawestiyan. Li Fransayê prensîba sekulerîzmê (laïcité – veqetandina dêr û dewletê) di sala 1905an de bi qanûna Cudakirina Dêr û Dewletê hate qebûlkirin û di sala 1945an de bû beşek ji makezagonê. Li gorî şert û mercên wê, divê hikûmet û hemû rêveberî û xizmetguzariyên giştî bê ol bin û nûnerên wan jî xwe ji nîşandana olê dûr bixin, lê hemwelatî û rêxistinên taybet azad in ku ola xwe ya bijarte li her cihê ku ew dixwazin, eşkere bikin ( tevî ku cudakirina li ser olê hatiye qedexekirin).[1]
Digel vê yekê mafê nivîskar, mîzahvan, karîkaturîst û şexsan heye ku henekan li mirov, aktorên giştî û kesayetiyên olan bikin. Ev maf û mekanîzmayên qanûnî ji bo parastina azadiya axaftinê hatine amadekirin. Di wê demê de li Fransayê dêra katolîk tehdîda herî hêzdar ji bo azadiya axaftinê bû.[2]
Her çend wêneyên Muhemmed ji hêla Quranê bixwe ve ne qedexe ne. Lê nêrînên îslamî yên navdar ji mêj ve li dijî sûretên mirovî, nemaze yên pêxemberan derketine. Nêrînên bi vî rengî di nav komên îslamî yên çekdar de jî cih girtiye.[3][4][5] Li gorî vê yekê, hin misliman di wê baweriyê de ne ku sitranên îslamê, nûnerên olî û berî her tiştî pêxemberên îslamî di dîna Îslamê de kufr e û bi îdamê tê cezakirin.[6] Ev hesta herî navdar di kuştina fîlmçêkerê holendî yê nakok Theo van Gogh de pêk hat.
Li gorî BBC, Fransa bi vê rastiyê re têdikoşe ku hin zarok û neviyên malbatên koçber hene, ku pir caran nerazî ne û naxwazin bi şêwazên jiyana lîberal ên rojavayî re tevbigerin - di nav de toleransa olî û azadiya axaftinê".[7]
Charlie Hebdo kovareke satirîk a heftane ye; Li gel kovara Le Canard enchaîné, ew kovara herî girîng a satirîk a Fransayê tê dîtin.[8] Kovar yek ji wan kêmanan e li cîhanê ku di sibata 2006an de karîkaturên Muhemmed yên kovara Jyllands-Posten a danîmarkî ji nû ve çap kiribû. Jyllands-Posten û karîkaturîstê wê Kurt Westergaard bi xwe di sala 2010an de bûbûn armanca êrîşan.[9]
Di 2ê çiriya paşînê 2011an de hejmareke taybet li ser serkeftina hilbijartinê ya îslamîstan li Tûnisê bi sernavê Charia Hebdo hat weşandin û wek sernivîskarê wê "Mohammed" hat binavkirin, ku ew jî wek karîkaturek bi sernivîsa “100 qamçiyan ger hûn bi kenê nemirin!” di rûpela pêşîn de hatibû nîşandan. Di heman rojê de li ser redaksiyonan êrîşek şewitandinê hat kirin.
Piştî ku Charlie Hebdo di îlonê 2012an de bêtir karîkaturên Muhemmed weşandin, zilamek li La Rochelle hate girtin ku banga kuştina sernivîskar û weşanger Stéphane Charbonnier kiribû.[10] Di destpêka adara 2013an de, Charbonnier wekî yek ji deh kesan "ji ber sûcên li dijî Îslamê mirî an sax" di kovara radîkal-îslamîst Inspire de hate navnîş kirin. Kovara ku girêdayî şaxê Yemenê yê Elqaîdeyê ye, duruşmeyên “Rojê yek gule ji kafiran diparêze” û “Pêxember Muhammed aleyhisselam biparêzin.” bi kar anî.
Di rûpela pêşîn a Charlie Hebdo ya 7ê kanûna paşînê 2015an de romana Michel Houellebecq ya bi navê Soumission, di heman rojê de hate weşandin. Pirtûk di sala 2022an de Fransayek îslamîkirî vedibêje, ku tê de qanûnên şerîetê tên sepandin.[11][12] Di heman hejmarê de yek ji karîkaturên herî dawî yên edîtorê Charbonnier jî bi sernavê "Li Fransayê hê êrîş nehatiye kirin" hate weşandin, digel bersiva xêzkirî a îslamîstekî çekdar: “Bisekine û bibîne. Hîna heta dawiya meha kanûna paşînê heye ji bo dayîna silavên xwe yên cejnê.”[13][14]
Sûcdar Saîd û Chérif Kouachi, ku paşê berpirsiyariya Elqaîdê li Yemenê girt ser xwe, ketin nav nivîsgehên edîtoriya kovarê, li wir yanzdeh kes kuştin (di nav de efserekî polîsê ku ji bo ewlehiya kesane hatiye wezîfedarkirin), gelek kesên din ên ku li wir bûn birîndar kirin û dema ku reviyan polîsekî din qetil kirin. Li herêma Île-de-France di rojên 7-9ê kanûna paşînê 2015an de gelek êrîşên têkildar li dû xwe pêk hatin, di nav de dorpêçkirina supermarketa Hypercacher, ku tê de terorîstek çar mirovên cihû qetil kir. Sûcdar bi rêya têlefonê îdiaya pabendbûna xwe bi Dewleta Îslamî re kir û got ku kiryarên wî bi êrîşa li ser Charlie Hebdo re girêdayî ne; ew ji aliyê hêzên ewlehiyê ve hat kuştin, dema ku supermarket hat dorpêç kirin. Di 9ê kanûna paşînê de, berpirsên êrîşa li ser Charlie Hebdo li bakurê rojhilatê Parîsê hatin dîtin û di encama gulebarana hêzên ewlehiyê de hatin kuştin. Di kanûna paşînê 2020an de, dadgeha Parîsê ji ber alîkarî û piştgirîyê cezayên zindanê yên dirêj li gelek tawanbaran birî. Gumanbarê sereke Alî Riza Polat bi sûcê alîkarî û destekkirina sûcên terorê hat dîtin û 30 sal cezayê girtîgehê lê hat birîn.
Serok François Hollande li cihê bûyerê ji dezgehên ragihandinê re axivî û got "bêguman êrîşeke terorîstî ye" û got ku "çendîn êrîşên terorîstî di hefteyên dawî de hatin têkbirin".[15] Paşê wî ev gulebarana wek "êrîşa terorîstî ya herî giran ya hovîtiyê"[16] bi nav kir, rojnamevanên kuştî wek "qehreman" bi nav kir,[17] û 8ê Çile rojek şîna neteweyî îlan kir.[18]
Êrîş yekser ji aliyê bi dehan hikûmetên li çaraliyê cîhanê ve hat şermezarkirin. Serokên navneteweyî di nav de Barack Obama, Vladimir Putin, Stephen Harper, Narendra Modi, Benjamin Netanyahu, Angela Merkel, Matteo Renzi, David Cameron, Mark Rutte û Tony Abbott daxuyaniyên sersaxiyê û hêrsê pêşkêş kirin.[19] Serokê Rûsyayê Vladimîr Pûtîn hewl da ku hêrsa misilmanan li ser karîkaturên Charlie Hebdo li dijî welatên rojava bi kar bîne.[20] Tê bawer kirin ku Pûtîn piştgirî da protestoyên misilmanên Rûsyayê li dijî Charlie Hebdo û rojava.[21]
Libnan, Îran, Erebistana Siûdî, Urdun, Behreyn, Maroko, Cezayîr û Qeter hemûyan ev bûyer şermezar kirin, herwiha Zanîngeha Ezherê ya Misrê, ku saziya sereke ya sunnî ya cîhana misilman e.[22] Rêxistinên îslamî yên ku di nav wan de Konseya Baweriya Misilman a Fransî, Meclisa Misilman a Brîtanyayê û Foruma Îslamî ya Ewropayê jî hene, li dijî êrîşê derketin. Yekîtiya Rêxistinên Îslamî yên Fransayê bi daxuyaniyekê êrîş şermezar kir û Îmam Hesen Çelgûmî jî diyar kir ku kesên li pişt êrîşê “Ruhê xwe firotin dojehê”.[23]
Koma Azadiyên Sivîl ên Misilman ku bingeha wê li DYAyê ye, Encumena Têkiliyên Amerîkî-Îslamî, êrîş şermezar kir û mafê azadiya axaftinê parast, "heta axaftinên ku tinazê xwe bi bawerî û kesayetên olî dike".[24] Alîkarê serokê Civata Misilmanên Ehmedî yên DYAyê ev êrîş şermezar kir û got, "Sûcdarên li pişt vê hovîtiyê, hemû rêgezên îslamî yên dilovanî, edalet û aştiyê binpê kirine."[25] , Encumena Netewî ya Misilmanên Kanadayî, ku rêxistineke azadîxwazên medenî ye, jî êrîş şermezar kir.[26]
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.