From Wikipedia, the free encyclopedia
Beteijeuze (em bayersche Katalog och α Orionis) es ene rude Reesestäê em Stäênebeld Orion on weed doa och als Schultestäê vamm Stäênebeld bezeechnet. Och wenn Beteijeuze eijentlesch em Dorchschnigk net heller wie dä Rijel (β Orionis) es, weed hä als α-Stäê vamm Orion jesinn.
Dä Stäê weed em Engelsche Betelgeuse jenanngk. D'r Beteijeuze iêh Noam kütt uêspronglesch uss'm Arabesche يد الجوزاء yad al-ǧauzā, wat esuvell wie "D'r Meddlere iêh Hangk" bedöcke deet. Dorch ene Övvesätzongsfähle wodd dat dann zo Beteijeuze / Betelgeuse en de Europäiesch Sprooch.[3]
Hee e kleene Övvesiêht övve eenije van d'r Beteijeuze si Noame:
Dä Reesestäê Betejeuze jehüürt zer Melechstroaß on weed em Hertzsprung-Russell-Diajramm zer Klass "Rude Övvereese" jezällt. Hä hätt onjefäê dä dusendfache Dorchmesse van d'r Sunn on en ca. zehndusend su jruße Löüschkraff em siêtbaar Berejch.[7] D'r Sunn iêh Volumen passt etwa eene Milljarde Moal en dä Beteijeuze erinn. Van ons Äêd uss jesinn, es hä de Zehnthelleste Stäê am Naachhemmel.
Demm Beteijeuze sing Radius schwangk öm ca. 15%, wesswäje och sing Helleschkeet töüsche +0,3 und +0,6m en en halevrejelmäßisch Period van 2070 Daache hen on häê wechsele deet. Nävve Antares, Mira on Altair es hä van de Äêd met Teleskope als en kleen Schiev met enem Winkeldorchmesse van 0,05 Bojesekonde ze sinn.
Doa Beteijeuze en rude Övverrees es, weed hä sing Lävve als en Supernova beende. Wanniêh jenau mer ävve doamet rechne künne, es noh nit esu seche (Vleech att en dusend Joêhre, vleech erst en fröhestens Hongetdusend).
Doa de Löüschkraff van solche Stäêne als Supernova ca. 16.000-fach aansteije kann, wööd d'r Beteijeuze op d'r Äêd su hell wie nu dä Halevmongk schinge (Je noah Vermotonge sujar esu hell wie dä Vullmongk). Övver de Jammastraalebletz müsse mer ons hee ävve kee Sorje maache, doa de Rotationsachs van Beteijeuze nit zo ons zeicht.[8]
Noah si Explosion weed doavan dann ene Neutronestäê zeröckblieve.
En d'r Romantrilojie "Per Aanhaale dorch de Jalaksis" van Douglas Adams es Beteijeuze et Heemoatsystem van Ford Prefect on Zaphod Beeblebrox.
Op ene Planeet vamm Beteijeuze-System speelt de Handlong van Pierre Boulles "Dä Planeet d'r Aape".
Dä Stäê kütt och en eenije Kuêtjeschischte vamm Sci-Fi-Autor Philip K. Dick vüê.
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
