យេម៉ែន
From Wikipedia, the free encyclopedia
ប្រទេសយេម៉ែន (អារ៉ាប់ ៖ ٱلْيَمَن), ដោយមានឈ្មោះជាផ្លូវការថា សាធារណរដ្ឋយេម៉ែន (អារ៉ាប់ ៖ ٱلْجُمْهُورِيَّةُ ٱلْيَمَنِيَّةُ) គឺជាប្រទេសនៅអាស៊ីខាងលិច នៅចុងខាងត្បូងនៃឧបទ្វីបអារ៉ាប់ មានព្រំប្រទល់ខាងជើងអារ៉ាប៊ីសាអ៊ូឌីត និងអូម៉ង់ទៅភាគឦសាន ហើយចែករំលែកព្រំដែនសមុទ្រជាមួយអេរីទ្រា ជីប៊ូទី និងសូម៉ាលី ជារដ្ឋអធិបតេយ្យភាពរបស់អារ៉ាប់ធំជាងគេទីពីរនៅក្នុងឧបទ្វីប កាន់កាប់ ៥៥៥,០០០ គីឡូម៉ែត្រការ៉េ (២១៤,០០០ ម៉ាយការ៉េ) រសមុទ្រលាតសន្ធឹងប្រហែល ២,០០០ គីឡូម៉ែត្រ (១,២០០ ម៉ាយ)[10] រដ្ឋធានីដែលមានចែងក្នុងរដ្ឋធម្មនុញ្ញរបស់ប្រទេសយេម៉ែន និងជាទីក្រុងធំបំផុតគឺទីក្រុងសាណា គិតត្រឹមឆ្នាំ ២០២១ ចំនួនប្រជាជននៃប្រទេសនេះត្រូវបានគេប៉ាន់ស្មានថាមានចំនួន ៣០,៤៩១,០០០ នាក់
 | អត្ថបទនេះ គឺជាការបកប្រែត្រួសៗពីភាសាមួយផ្សេងទៀត។ វាអាចត្រូវបានបង្កើតដោយកុំព្យូទ័រឬដោយអ្នកបកប្រែដែលមិនមានជំនាញពីរ។ សូមជួយកែលម្អការបកប្រែនេះបន្ថែមទៀត។
ប្រសិនបើអ្នកទើបតែដាក់ស្លាកទំព័រនេះថាត្រូវការការយកចិត្តទុកដាក់បែបនេះ សូមបន្ថែម {{subst:Duflu | pg= យេម៉ែន | Language = | Comments = }} ~~~~ទៅផ្នែកខាងក្រោមនៃផ្នែក WP:PNTCU នៅលើ វិគីភីឌា:ទំព័រដែលត្រូវការការបកប្រែជាភាសាខ្មែរ. |
| ٱلْجُمْهُورِيَّةُ ٱلْيَمَنِيَّةُ (ភាសាអារ៉ាប់) | |
|---|---|
 ទង់ជាតិ
.svg) វរលញ្ឆករ
| |
បាវចនា ٱللَّهُ، ٱلْوَطَنُ، ٱلثَوْرَةُ، ٱلْوَحْدَةُ Allāh, al-Waṭan, ath-Thawrah, al-Waḥdah “ព្រះ, ប្រទេស, បដិវត្តន៍, សាមគ្គី” | |
.svg) | |
| ស្ថានភាព | {{#if: | | |
| ធានី និង ទីក្រុងធំបំផុត | សាណា[n 2] |
| ធានីនិរទេស | អេដេន[n 3] |
| ភាសាផ្លូវការ | អារ៉ាប់[3] |
| ក្រុមជនជាតិ |
|
| សាសនា | ៩៩% ឥស្លាមសាសនា
១% រួមទាំងហិណ្ឌូសាសនា, គ្រិស្តសាសនា និងសាសនាផ្សេងទៀត |
| រដ្ឋាភិបាល | រដ្ឋាភិបាលបណ្តោះអាសន្នឯកតា |
- ប្រធាន | រ៉ាសាដ អាល់-អាលីមី (ជម្លោះ)[n 4] |
- នាយករដ្ឋមន្ត្រី | ម៉ាអ៊ីន អាប់ឌុលម៉ាលិក សាអ៊ីដ (ជម្លោះ)[n 5] |
| នីតិបញ្ញត្តិ | សភា |
| ក្រុមប្រឹក្សាស៊ូរ៉ា | |
- សភាជាន់ទាប | សភាតំណាងរាស្រ្ត |
| ស្ថាបនា | |
- សាធារណរដ្ឋអារ៉ាប់យេម៉ែនត្រូវបានបង្កើតឡើង | ២៦ កញ្ញា ១៩៦២ |
- ឯករាជ្យភាពរបស់យេម៉ែនខាងត្បូងb | ៣០ វិច្ឆិកា ១៩៦៧ |
- ការបង្រួបបង្រួម | ២២ ឧសភា ១៩៩០ |
- រដ្ឋធម្មនុញ្ញបច្ចុប្បន្ន | ១៦ ឧសភា ១៩៩១ |
| ក្រឡាផ្ទៃ | |
- ផ្ទៃសរុប | គ.ម២ (ទី ៤៩) |
- ផ្ទៃទឹក (%) | ធ្វេសប្រហែស |
| ប្រជាជន | |
- ប៉ាន់ស្មាន (ឆ្នាំ ២០២១) | ៣០,៤៩១,០០០ (ទី ៤៨) |
- ជំរឿន (ឆ្នាំ ២០០៤) | ១៩,៦៨៥,០០០[5] |
- ដង់ស៊ីតេ | ៤៤.៧ នាក់/គ.ម២ (ទី ១៦០) |
| GDP (PPP) | ប៉ាន់ស្មាន (ឆ្នាំ ២០២២) |
- សរុប |  ៦៥.៦០៣ ពាន់លានដុល្លារ[6] (ទី ១១១) |
- ក្នុងម្នាក់ | ២,០៧៨ ដុល្លារ[6] (ទី ២១៣) |
| GDP (ចារឹក) | ប៉ាន់ស្មាន (ឆ្នាំ ២០២២) |
- សរុប | ២៨.១៣៤ ពាន់លានដុល្លារ[6] (ទី ១១១) |
- ក្នុងម្នាក់ | ៨៩១ ដុល្លារ[6] (ទី ១៩៥) |
| ជីនី (២០១៤) | ៣៦.៧[7] មធ្យម |
| HDI (២០១៩) |  ០.៤៧០[8]ទាប · ទី ១៧៩ |
| រូបិយវត្ថុ | រីអាល់យេម៉ែន (YER) |
| ល្វែងម៉ោង | UTC+៣ (ម.ស.អ.) |
| ទិសបើកបរ | ស្ដាំ[9] |
| កូដហៅទូរស័ព្ទ | +៩៦៧ |
| កូដ ISO 3166 | YE |
| ដែនកម្រិតខ្ពស់ | .ye, اليمن. |
នៅសម័យបុរាណ យេម៉ែនគឺជាផ្ទះរបស់ពួកសាបាអ៊ីន[11][12][13] រដ្ឋពាណិជ្ជកម្មដែលរួមបញ្ចូលផ្នែកខ្លះនៃប្រទេសអេត្យូពី និងអេរីទ្រាសម័យទំនើប ក្រោយមកនៅឆ្នាំ ២៧៥ CE ព្រះរាជាណាចក្រហ៊ីមយ៉ារីតត្រូវបានជះឥទ្ធិពលដោយសាសនាយូដា[14] គ្រិស្តសាសនាបានមកដល់សតវត្សទីបួន សាសនាឥស្លាមបានរីករាលដាលយ៉ាងឆាប់រហ័សនៅសតវត្សទីប្រាំពីរ ហើយកងទ័ពយេម៉ែនមានសារៈសំខាន់ក្នុងការដណ្តើមយករដ្ឋឥស្លាមដំបូង[15] រាជវង្សជាច្រើនបានកើតឡើងនៅសតវត្សទី ៩ ដល់ទី ១៦ ដូចជារាជវង្សរ៉ាស៊ូលីដ[16] ប្រទេសនេះត្រូវបានបែងចែករវាងចក្រភពអូតូម៉ង់ និងចក្រភពប៊្រីទីសក្នុងទសវត្សរ៍ឆ្នាំ ១៨០០ លទ្ធិហ្សាយឌីនៃព្រះរាជអាណាចក្រមូតាវ៉ាក់គីឡាយត៍យេម៉ែនត្រូវបានបង្កើតឡើងក្រោយសង្គ្រាមលោកលើកទី១ មុនពេលបង្កើតសាធារណរដ្ឋអារ៉ាប់យេម៉ែនក្នុងឆ្នាំ ១៩៦២ យេម៉ែនខាងត្បូងនៅតែជាអាណាព្យាបាលរបស់អង់គ្លេសក្នុងនាមជាអាណាព្យាបាលអេដេន រហូតដល់ឆ្នាំ ១៩៦៧ នៅពេលដែលវាបានក្លាយជារដ្ឋឯករាជ្យ ហើយក្រោយមក រដ្ឋម៉ាក្ស-លេនីននិយម រដ្ឋយេម៉ែនទាំងពីរបានរួបរួមគ្នាបង្កើតសាធារណរដ្ឋយេម៉ែនទំនើបក្នុងឆ្នាំ ១៩៩០ លោកប្រធានាធិបតី អាលី អាប់ឌុលឡោះ សាឡេ ជាប្រធានាធិបតីដំបូងគេនៃសាធារណរដ្ឋថ្មីរហូតដល់លាលែងពីតំណែងក្នុងឆ្នាំ ២០១២ បន្ទាប់ពីនិទាឃរដូវអារ៉ាប់[17][18]
ចាប់តាំងពីឆ្នាំ ២០១១ មក យេម៉ែនបានធ្លាក់ក្នុងស្ថានភាពវិបត្តិនយោបាយដោយផ្តើមចេញពីការតវ៉ាតាមផ្លូវប្រឆាំងនឹងភាពក្រីក្រ ភាពអត់ការងារធ្វើ អំពើពុករលួយ និងប្រធានាធិបតី ផែនការរបស់លោកសាឡេហ៍ដើម្បីធ្វើវិសោធនកម្មរដ្ឋធម្មនុញ្ញរបស់យេម៉ែន និងលុបបំបាត់ការកំណត់អាណត្តិប្រធានាធិបតី[19] ប្រធានាធិបតីសាឡេហ៍បានចុះចេញពីតំណែង ហើយអំណាចនៃប្រធានាធិបតីត្រូវបានផ្ទេរទៅលោកអាប់ដ្រាប៊ូ ម៉ង់ស៊ូរ ហាឌី ចាប់តាំងពីពេលនោះមក ប្រទេសនេះបានស្ថិតក្នុងសង្គ្រាមស៊ីវិល (រួមជាមួយអន្តរាគមន៍យោធាដឹកនាំដោយអារ៉ាប៊ីសាអ៊ូឌីត ដែលមានបំណងស្ដាររដ្ឋាភិបាលរបស់លោកហាឌី) ជាមួយនឹងអង្គភាពរដ្ឋប្រូតូមួយចំនួនដែលទាមទារឱ្យប្រទេសយេម៉ែន៖ គណៈរដ្ឋមន្ត្រីយេម៉ែន/ក្រុមប្រឹក្សាដឹកនាំប្រធានាធិបតី, ឧត្តមក្រុមប្រឹក្សានយោបាយ, និងក្រុមប្រឹក្សាអន្តរកាលខាងត្បូង[20][21][22][23][24] យ៉ាងហោចណាស់ជនស៊ីវិល និងអ្នកប្រយុទ្ធចំនួន ៥៦,០០០ នាក់ត្រូវបានសម្លាប់នៅក្នុងអំពើហិង្សាប្រដាប់អាវុធនៅក្នុងប្រទេសយេម៉ែនចាប់តាំងពីខែមករាឆ្នាំ ២០១៦[25] សង្គ្រាមបានបណ្តាលឱ្យមានទុរ្ភិក្សប៉ះពាល់ដល់មនុស្ស១៧លាននាក់[26] កង្វះទឹកស្អាតមានសុវត្ថិភាព បង្កឡើងដោយទឹកដែលហៀរចេញនិងការបំផ្លិចបំផ្លាញហេដ្ឋារចនាសម្ព័ន្ធទឹករបស់ប្រទេស ក៏បណ្តាលឱ្យធំបំផុត ជំងឺអាសន្នរោគរីករាលដាលលឿនបំផុតក្នុងប្រវត្តិសាស្ត្រទំនើបជាមួយនឹងចំនួនករណីសង្ស័យលើសពី ៩៩៤,៧៥១[27][28] មនុស្សជាង ២,២២៦ នាក់បានស្លាប់ចាប់តាំងពីការផ្ទុះឡើងបានចាប់ផ្តើមរីករាលដាលយ៉ាងឆាប់រហ័សនៅចុងខែមេសាឆ្នាំ ២០១៧[28][29] វិបត្តិមនុស្សធម៌ដែលកំពុងបន្ត និងជម្លោះបានទទួលការរិះគន់យ៉ាងទូលំទូលាយចំពោះការមានឥទ្ធិពលកាន់តែអាក្រក់ទៅលើស្ថានភាពមនុស្សធម៌របស់យេម៉ែន ដែលអ្នកខ្លះនិយាយថាបានឈានដល់កម្រិតនៃ "គ្រោះមហន្តរាយមនុស្សធម៌"[30] ហើយអ្នកខ្លះថែមទាំងដាក់ស្លាកថាជាអំពើរបបប្រល័យពូជសាសន៍[31][32][33] បានធ្វើឱ្យស្ថានភាពសិទ្ធិមនុស្សរបស់ប្រទេសនេះកាន់តែអាក្រក់រួចទៅហើយ
យេម៉ែនជាសមាជិកនៃសម្ព័ន្ធអារ៉ាប់ អង្គការសហប្រជាជាតិ ចលនាមិនចូលបក្សសម្ព័ន្ធនិងអង្គការសហប្រតិបត្តិការឥស្លាម ជាកម្មសិទ្ធិរបស់ក្រុមប្រទេសអភិវឌ្ឍន៍តិចតួច[34] សំដៅទៅលើការរាំងស្ទះរចនាសម្ព័ន្ធធ្ងន់ធ្ងរជាច្រើនរបស់ខ្លួនចំពោះការអភិវឌ្ឍន៍ប្រកបដោយចីរភាព[35] នៅឆ្នាំ ២០១៩ អង្គការសហប្រជាជាតិបានរាយការណ៍ថាប្រទេសយេម៉ែនគឺជាប្រទេសដែលមានប្រជាជនច្រើនជាងគេដែលត្រូវការជំនួយមនុស្សធម៌ ប្រហែល ២៤ លាននាក់ ឬ ៨៥% របស់ប្រជាជនរបស់ខ្លួន[36] គិតត្រឹមឆ្នាំ ២០២០ ប្រទេសនេះត្រូវបានដាក់ខ្ពស់បំផុតនៅក្នុងសន្ទស្សន៍រដ្ឋផុយស្រួយ[37] អាក្រក់បំផុតទីពីរនៅក្នុងសន្ទស្សន៍ភាពអត់ឃ្លានសកល លើសតែដោយសាធារណរដ្ឋអាហ្វ្រិកកណ្តាល[37] និងមានសន្ទស្សន៍អភិវឌ្ឍន៍មនុស្សទាបបំផុតក្នុងចំណោមប្រទេសមិនមែនអាហ្វ្រិកទាំងអស់
- ជម្លោះរវាងក្រុមប្រឹក្សាដឹកនាំប្រធានាធិបតី, ឧត្តមក្រុមប្រឹក្សានយោបាយ, និងក្រុមប្រឹក្សាអន្តរកាលខាងត្បូង
- រាជធានីធម្មនុញ្ញក្រោមការគ្រប់គ្រងឧត្តមក្រុមប្រឹក្សានយោបាយ
- ជម្លោះរវាងលោកម៉ាអ៊ីន អាប់ឌុលម៉ាលិក សាអ៊ីដ (ក្រុមប្រឹក្សាដឹកនាំប្រធានាធិបតី) និងអាប់ឌែល-អាហ្ស៊ីស ប៊ីន ហាប់ទូរ (ឧត្តមក្រុមប្រឹក្សានយោបាយ)
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
