តៃវ៉ាន់

តៃវ៉ាន់ (ចិនសម័យ៖ 台湾; ចិនបុរាណ៖ 臺灣/台灣; ភិងអ៊ិង៖ Táiwān) ដោយមានឈ្មោះជាផ្លូវការថា សាធារណរដ្ឋចិន^{[ស 3]}, គឺជាប្រទេសមួយស្ថិតនៅតំបន់អាស៊ីបូព៌ា។^[16][17] រដ្ឋប្រទេសជិតខាងរបស់តៃវ៉ាន់មានដូចជា៖ សាធារណរដ្ឋប្រជាមានិតចិននៅទិសពាយព្យ ប្រទេសជប៉ុននៅទិសឥសាន្ត និងប្រទេសហ្វីលីពីននៅទិសខាងត្បូង។ កោះចម្បងរបស់តៃវ៉ាន់មានក្រឡាផ្ទៃសរុប ៣៥,៨០៨ គីឡូម៉ែត្រការ៉េដោយមានជួរភ្នំគ្របដណ្តប់លើតំបន់ពីរភាគបីនៃទិសខាងកើត និងមានតំបន់ទំនាបនៅទិសខាងលិចដែលជាតំបន់សម្បូរទៅដោយប្រជាជនរស់នៅកុះករ។ រដ្ឋធានីរបស់តៃវ៉ាន់គឺទីក្រុងតៃប៉ិ ហើយបូករួមជាមួយទីក្រុងតៃប៉ិថ្មីនិងគីឡុងបានបង្កើតចេញជាទីក្រុងមាតុបុរៈធំជាងគេប្រចាំប្រទេសតៃវ៉ាន់។ ដោយមានប្រជាជនចំនួន ២៣.៩ លាននាក់ តៃវ៉ាន់គឺស្ថិតនៅក្នុងចំណោមប្រទេសដែលមានបណ្តុំចំនួនប្រជាជនច្រើនបំផុត។

"សាធារណរដ្ឋចិន" បញ្ជូនបន្តមកទីនេះ។ ចំពោះសាធារណរដ្ឋប្រជាមានិតចិន សូមមើល ចិន។ ចំពោះការប្រើប្រាស់ផ្សេងៗ សូមមើល សាធារណរដ្ឋចិន (អសង្ស័យកម្ម) និង តៃវ៉ាន់ (អសង្ស័យកម្ម)។

សាធារណរដ្ឋចិន

中華民國 (ភាសាចិន) Zhōnghuá Mínguó (ភិងអ៊ិង)
ទង់ជាតិ វរលញ្ឆករ
ភ្លេងជាតិ 中華民國國歌 Zhōnghuá Mínguó guógē "ភ្លេងជាតិសាធារណរដ្ឋចិន"
ទីតាំងប្រទេសតៃវ៉ាន់នៅលើភូគោល
រដ្ឋធានី	តៃប៉ិ[1] 25°04′N 121°31′E
ទីក្រុងធំបំផុត	តៃប៉ិថ្មី
ភាសាផ្លូវការ	ចិនស្តង់ដារ[ស 1][4]
អក្សរផ្លូវការ	អក្សរចិនបុរាណ[5]
ភាសាជាតិ	ហ្វរម៉ូសារ ហាក់កា ហុកគាន កុកងឺ ម៉ាហ្ស៊ូ ភូធាន ភាសាសញ្ញាតៃវ៉ាន់
ក្រុមជនជាតិ (ឆ្នាំ ២០១៦)[6]	៩៥–៩៧% ហានតៃវ៉ាន់ ២.៣% ជនជាតិដើម/ភាគតិច ០.៧–២.៧% ជនជាតិផ្សេងៗទៀត
សាសនា (ឆ្នាំ ២០២០)[7]	៣៥.១% ព្រះពុទ្ធសាសនា ៣៣.០% តាវសាសនា ២៦.៧% គ្មានជំនឿសាសនា ៣.៩% គ្រិស្តសាសនា ១.៣% សាសនាផ្សេងៗទៀត
រដ្ឋាភិបាល	រដ្ឋឯកភូត សាធារណរដ្ឋប្រកាន់ ប្រព័ន្ធពាក់កណ្តាលប្រធានាធិបតី
- ប្រធានាធិបតី	ឡៃ ឈីងទឿ
- អនុប្រធានាធិបតី	ស៊ៀវ ម៉ីឈីន
- នាយករដ្ឋមន្ត្រី	ចូ រ៉ុងថៃ
- ប្រធានអង្គនីតិបញ្ញត្តិយាន	ហាន់ ក្វូយូ
នីតិបញ្ញត្តិ	អង្គនីតិបញ្ញត្តិយាន
និម្មិតកម្ម
- សាធារណរដ្ឋចិនត្រូវបានប្រកាសបង្កើតឡើង	១០ តុលា ១៩១១[ស 2]
- តៃវ៉ាន់ និងផឹងហ៊ូត្រូវបានស្តារជាកម្មសិទ្ធិរបស់សាធារណរដ្ឋចិន	២៥ តុលា ១៩៤៥
- រដ្ឋាភិបាលបច្ចុប្បន្នត្រូវបានស្ថាបនាឡើង	២០ ឧសភា ១៩៤៨
- រដ្ឋាភិបាលប្តូរទៅតៃប៉ិ	៧ ធ្នូ ១៩៤៩
ក្រឡាផ្ទៃ
- ផ្ទៃសរុប	៣៦,១៩៧ គ.ម២ [8][9]
ប្រជាជន
- ប៉ាន់ស្មាន (ឆ្នាំ ២០២២)	២៣,៨៩៤,៣៩៤[10] (ទី៥៦)
- ជំរឿន (ឆ្នាំ ២០១០)	២៣,១២៣,៨៦៦[11]
- ដង់ស៊ីតេ	៦៥០ នាក់/គ.ម២   (ទី១០)
GDP (PPP)	ប៉ាន់ស្មាន (ឆ្នាំ ២០២៣)
- សរុប	១.៦៥៨ ទ្រីលានដុល្លារ[12] (ទី២០)
- ក្នុងម្នាក់	៧២,៤៨៥ ដុល្លារ[12] (ទី១៥)
GDP (ចារឹក)	ប៉ាន់ស្មាន (ឆ្នាំ ២០២៣)
- សរុប	៧៥១.៩៣០ ពាន់លានដុល្លារ[12] (ទី២១)
- ក្នុងម្នាក់	៣២,៣៣៩ ដុល្លារ[12] (ទី៣០)
ជីនី (២០១៧)	៣៤.១[13] មធ្យម
HDI (២០២១)	០.៩២៦[14] ខ្ពស់ណាស់ · ទី១៩
រូបិយវត្ថុ	ដុល្លារតៃវ៉ាន់ថ្មី (NT$) (TWD)
ល្វែងម៉ោង	UTC+៨ (ម៉ោងស្តង់តាជាតិ)
កូដហៅទូរស័ព្ទ	+៨៨៦
ដែនកម្រិតខ្ពស់	.tw .台灣 .台湾[15]

កោះតៃវ៉ាន់ត្រូវបានមនុស្សឡើងមករស់នៅតាំងប្រហែល ២៥,០០០ ឆ្នាំមុន។ បុព្វបុរសនៃជនជាតិដើមកោះតៃវ៉ាន់បានមកតាំងទីលំនៅលើកោះមួយនេះនៅប្រហែល ៦,០០០ ឆ្នាំមុន។ នៅអំឡុងសតវត្សទី១៧ ជនជាតិហានជាច្រើននាក់បាននាំគ្នាធ្វើអន្តោប្រវេសន៍មករស់នៅលើកោះនេះដែលកាលនុះកំពុងស្ថិតនៅក្រោមអាណានិគមហុល្លង់ ហើយដំណើរអន្តោប្រវេសន៍នូវតែបន្តទៀតនៅក្រោមព្រះរាជាណាចក្រទុងនីង។ កោះមួយនេះត្រូវបានធ្លាក់ក្នុងដៃរាជវង្សឈីងនៃប្រទេសចិននៅអំឡុងឆ្នាំ១៦៨៣ ហើយបានប្រគល់មកឱ្យចក្រភពជប៉ុនកាន់កាប់នៅក្នុងឆ្នាំ១៨៩៥។ នៅក្រោយសង្គ្រាមលោកលើកទី២ ពោលគឺបន្ទាប់ពីជប៉ុនបានទទួលចុះចាញ់ កោះតែវ៉ាន់ត្រូវបានប្រគល់មកឱ្យសាធារណរដ្ឋចិននៅក្នុងឆ្នាំ១៩៤៥។ សង្គ្រាមស៊ីវិលចិនបានផ្ទុះឡើងបន្តទៀតហើយសាធារណរដ្ឋចិនខណៈកំពុងតែបាត់បង់ចិនដីគោកបន្តិចម្តងៗទៅកងកម្លាំងកុម្មុយនីស្តចិន រួចទីបំផុតក៏បានដកថយមកលើកោះតៃវ៉ាន់នៅក្នុងឆ្នាំ១៩៤៩។ ក្រោយសង្គ្រាមស៊ីវិលបានបញ្ចប់ សាធារណរដ្ឋចិនបានកាន់កាប់លើកោះតៃវ៉ាន់និងបណ្តុំកោះតូចៗនៅជុំវិញនោះ។

នៅដើមទស្សវត្តឆ្នាំ១៩៦០ តៃវ៉ាន់បានឈានចូលក្នុងសម័យកាលនៃកំណើនសេដ្ឋកិច្ចនិងឧស្សាហូបនីយកម្មដោយគេបានសម្តៅលើសម័យនេះថា"មហស្ចារ្យតៃវ៉ាន់"។ នៅចុងទស្សវត្តឆ្នាំ១៩៨០ និងដើមឆ្នាំ១៩៩០ សាធារណរដ្ឋចិនបានផ្លាស់ប្តូររបបនយោបាយពីរដ្ឋដែលប្រកាន់របបសឹកផ្តាច់ការឯកបក្សមករកប្រព័ន្ធពាក់កណ្តាលប្រធានាធិបតី។ សេដ្ឋកិច្ចឧស្សាហកម្មរបស់តៃវ៉ាន់គឺផ្តោតលើការនាំចេញហើយសព្វថ្ងៃ តៃវ៉ាន់មានសេដ្ឋកិច្ចធំជាងគេទី ២១ (គិតជាមធ្យម) ហើយបើគិតជា យអទ គឺមានទំហំធំជាងគេទី ២០ ដោយខ្លួនបាននាំចេញនូវផលិតផលធំៗដូចជា ដែកថែប គ្រឿងម៉ាស៊ីន គ្រឿងអេឡិចត្រូនិក និងកម្មន្តសាលកម្មគីមីផ្សេងៗ។ តៃវ៉ាន់គឺជាប្រទេសអភិវឌ្ឍន៍^[18][19] ដែលជាប់ចំណាត់ថ្នាក់លេខ ១៥ ក្នុង ផសស សម្រាប់មនុស្សម្នាក់ៗ។ ប្រទេសនេះមានចំណាត់ថ្នាក់ខ្ពស់ខ្លាំងខាងសេរីភាពនយោបាយ និងស៊ីវិល^[20] ការអប់រំ ការថែទាំសុខភាព^[21] និងការអភិវឌ្ឍន៍មនុស្ស។^[22]

ស្ថានភាពនយោបាយរបស់ប្រទេសតៃវ៉ាន់គឺនូវមានវិវាទច្រើន។ សាធារណរដ្ឋចិនបានបាត់បង់ឈ្មោះជារដ្ឋតំណាងប្រទេសចិននៅអង្គការសហប្រជាជាតិកាលពីឆ្នាំ១៩៧១ បន្ទាប់ពីប្រជាជាតិលើពិភពលោកភាគច្រើនបានបោះឆ្នោតទទួលស្គាល់សាធារណរដ្ឋប្រជាមានិតចិន (សបច) ជាតំណាងនៃប្រជាជាតិចិន។ ចាប់តាំងពីពេលនោះមក សាធារណេរដ្ឋចិនតែងតែបន្តអះអាងខ្លួនថាជារដ្ឋាភិបាលស្របច្បាប់នៃប្រជាជាតិចិនទាំងមូល។ ចំណែកឯសាធារណរដ្ឋប្រជាមានិតចិនវិញបានអះអាងថាកោះតៃវ៉ាន់គឺជាទឹកដីរបស់ខ្លួនហើយនឹងមិនព្រមបង្កើតទំនាក់ទំនងការទូតជាមួយរដ្ឋប្រទេសណាដែលទទួលស្គាល់តៃវ៉ាន់ឡើយ។ តៃវ៉ាន់បានរក្សាទំនាក់ទំនងការទូតផ្លូវការជាមួយរដ្ឋចំនួន ១១ នៅក្នុងចំណោមរដ្ឋជាសមាជិកអង្គការសហប្រជាជាតិសរុបចំនួន ១៩៣^[23][24] ខណៈដែលប្រទេសជាច្រើនផ្សេងៗទៀតបានរក្សាទំនាក់ទំនងការទូតក្រៅផ្លូវការជាមួយតៃវ៉ាន់តាមរយៈការិយាល័យតំណាងនិងស្ថាប័នដែលដើរតួនាទីជាស្ថានទូតនិងស្ថានកុងស៊ុល។ នៅក្នុងអង្គការអន្តរជាតិដែលមាន សបច ជាសមាជិក តៃវ៉ាន់ត្រូវបានគេបដិសេដសមាជិកភាពជារឿយៗឬអនុញ្ញាតឱ្យខ្លួនចូលរួមតែក្នុងលក្ខខណ្ឌមិនមែនរដ្ឋក្រោមឈ្មោះផ្សេងៗ។ ក្នុងប្រទេសវិញ ជម្លោះនយោបាយដ៏ធំរវាងភាគីទាំងពីរគឺការគាំទ្រការបង្រួបបង្រួមប្រជាជាតិចិនទាំងមូលនិងការលើកកម្ពស់អត្តសញ្ញាណជនជាតិចិនតែមួយផ្ទុយពីអ្នកដែលប្រាថ្នាចង់បានការទទួលស្គាល់ជាអន្តរជាតិជាផ្លូវការនិងអ្នកដែលលើកកម្ពស់អត្តសញ្ញាណតៃវ៉ាន់។^[25][26]

និរុត្តិសាស្ត្រ

តៃវ៉ាន់មានឈ្មោះខុសៗពីគ្នាច្រើនទៅតាមភាសានីមួយៗដែលភាគច្រើនត្រូវបានដក់ស្រង់ចេញពីអ្នករុករកឬមេដឹកនាំណាមួយនៅក្នុងប្រវត្តិសាស្ត្រ។ ឈ្មោះថា"ហ្វរម៉ូសា" (福爾摩沙) បានលេចឡើងដំបូងនៅក្នុងឆ្នាំ១៥៤២ នៅពេលដែលនាវិកជនជាតិព័រទុយកាល់មួយក្រុមបានប្រទះឃើញដែនកោះមួយនេះជាលើកដំបូងហើយពួកគេបានកត់សម្គាល់វានៅលើផែនទីថា"Iiha Formosa" (ប្រែមកថា'កោះដ៏ស្រោះស្អាត')។^[27][28] មិនយូរប៉ុន្មាន ជនជាតិអឺរ៉ុបក៏ចាប់ផ្តើមសម្តៅមកលើកោះនេះថា"ហ្វរម៉ូសា"ហើយវាត្រូវបានគេប្រើប្រាស់ជាទូទៅនៅអំឡុងសតវត្សទី២០។^[29]

ប្រវត្តិសាស្ត្រ

Main articles: ប្រវត្តិសាស្ត្រតៃវ៉ាន់ and ប្រវត្តិសាស្ត្រនៃសាធារណរដ្ឋចិន

ការចូលមកតាំងទីលំនៅដំបូង

Main articles: បុរេប្រវត្តិតៃវ៉ាន់, ហ្វរម៉ូសាហុល្លង់, ហ្វរម៉ូសាអេស្ប៉ាញ, and រាជាណាចក្រទុងនីង

បុរសជនជាតិសូកាលសម័យដើម

ទឹកដីតៃវ៉ាន់ធ្លាប់មានទីតាំងភូមិសាស្ត្រជាប់ទ្វីបអាស៊ីនៅចុងសម័យភ្លៃស្តូសែនហើយត្រូវបែកពីអាស៊ីនៅពេលដែលកម្រិតទឹកសមុទ្របានកើនឡើងប្រហែល ១០,០០០ ឆ្នាំមុន។^[30] សំណល់បំណែកនៃមនុស្សដែលមានអាយុកាលពី ២០,០០០ ទៅ ៣០,០០០ ឆ្នាំមុនត្រូវបានគេរកឃើញនៅលើកោះនេះព្រមទាំងវត្ថុបុរាណៗនៃវប្បធម៌សម័យប៉ាឡេអូលីទិកផង។^[31][32][33]

ប្រហែល ៦,០០០ ឆ្នាំមុន កសិករមួយចំនួនមកពីតំបន់ភាគខាងត្បូងប្រទេសចិនបានមកតាំងទីលំនៅលើកោះនេះ។^[34] គេជឿថាកសិករទាំងអស់នោះគឺជាបុព្វបុរសនៃជនជាតិដើមភាគតិចតៃវ៉ាន់សព្វថ្ងៃព្រោះថាភាសារបស់ពួកគេគឺមានដើមកំណើតមកពីអម្បូរភាសាអូស្ត្រូនេស៊ីនិងមានភាពចម្រុះច្រើនជាងអម្បូរភាសាក្នុងតំបន់ដទៃៗទៀតផង។ ដូចនេះ ភាសាវិទូបានស្នើដាក់ឱ្យតៃវ៉ាន់ជាទីកន្លែងកំណើតនៃគ្រាមភាសាភូមិនៃអម្បូររបស់ខ្លួនដែលប្រជាជនរស់នៅសមុទ្រជុំវិញបានចេញទៅផ្សព្វផ្សាយនៅតាមតំបន់អាស៊ីអាគ្នេយ៍ ប៉ាស៊ីហ្វិក និងមហាសមុទ្រឥណ្ឌា។^[35][36]

អ្នកនេសាទជនជាតិហានបានមកតាំងទីលំនៅលើកោះប៉េងហ៊ូនៅក្នុងសតវត្សទី១៣។^[37] កុលសម្ព័ន្ធអរិភូតនិងកង្វះផលិតផលពាណិជ្ជកម្មមានតម្លៃបានធ្វើឱ្យអ្នកខាងក្រៅតិចតួចប៉ុណ្ណោះបានមកទស្សនាលើកោះនេះ។^[37] នៅក្នុងអំឡុងសតវត្សទី១៦ សកម្មភាពរបស់អ្នកនេសាទនិងពាណិជ្ជករមកពីតំបន់ហ្វូជៀនក៏ដូចជាចោរសមុទ្រចិននិងជប៉ុនបានចាប់ផ្តើមកើនឡើងបន្តិចម្តងៗនៅក្នុងតំបន់កោះនេះ។^[37]

ពួកហុល្លង់បានប៉ងបង្កើតទីស្នាក់ការជួញដូរមួយនៅលើកោះប៉េងហ៊ូនៅក្នុងឆ្នាំ១៦២២ ប៉ុន្តែពួកគេត្រូវបានដេញចេញវិញដោយកងកម្លាំងមិង។^[38] នៅក្នុងឆ្នាំ១៦២៤ ពួកហុល្លង់បានបង្កើតបន្ទាយយោធាមួយឈ្មោះថាបន្ទាយហ្ស៊ីឡង់ឌីនៅឆ្នេរកោះតាយួនដែលសព្វថ្ងៃជាផ្នែកនៃទីក្រុងតៃណាន ប្រទេសតៃវ៉ាន់។^[39][40] នៅពេលជនជាតិហុល្លង់មកដល់ ពួកគេបានរកឃើញថាកោះតៃវ៉ាន់ភាគនិរតីត្រូវបានកាន់កាប់ដោយប្រជាជនចិនដើមចំនួនជិត ១,៥០០ នាក់។^[41] ពួកហុល្លង់បានចេញទៅជំរុញប្រជាកសិករនៅតំបន់ហ្វូជៀនឱ្យផ្លាស់ទីលំនៅមកធ្វើការនៅតំបន់មួយផ្នែកដែលស្ថិតនៅក្រោមការត្រួតត្រារបស់ពួកគេ។^[42] ត្រឹមទស្សវត្តឆ្នាំ១៦៦០ ជនជាតិចិនប្រមាណពី ៣០,០០០ ទៅ ៥០,០០០ នាក់បានមានវត្តមាននៅលើកោះមួយនេះ។^[43]

បន្ទាយហ្ស៊ីឡង់ឌី, ជានិវាសដ្ឋានរបស់ទេសាភិបាលនៃហ្វរម៉ូសាហុល្លង់

នៅក្នុងឆ្នាំ១៦២៦ ជនជាតិអេស្ប៉ាញបានឡើងមកលើកោះនេះហើយបានបង្កើតមូលដ្ឋានពាណិជ្ជកម្មពីរនៅឯផ្នែកភាគខាងជើង។^[44] អាណានិគមអេស្ប៉ាញនៅលើកោះតៃវ៉ាន់មានអត្ថិភាពបាន ១៦ ឆ្នាំមុនពេលត្រូវបានពួកហុល្លង់វាយបណ្តេញចេញនៅក្នុងឆ្នាំ១៦៤២។^[45] ក្រោយពីបានទទួលជ័យជម្នះលើអេស្ប៉ាញ ពួកហុល្លង់បានពង្រីកឥទ្ធិពលនិងដែនដីអាណានិគមបន្តទៅភាគខាងត្បូងដោយបានវាយត្រួតត្រាលើភូមិម្ចាស់ស្រុកជាងមួយរយភូមិដាក់ក្រោមនឹមគ្រប់គ្រងរបស់ខ្លួន។^[45]

ក្រោយពីរាជវង្សមិងបានដួលរលំនៅក្នុងឆ្នាំ១៦៤៤ មេដឹកនាំយោធាមិងម្នាក់ឈ្មោះកូស៊ីងហ្គាបានចងសម្ព័ន្ធភាពជាមួយព្រះចៅអធិរាជយ៉ុងឡឺនៃនគរមិងខាងត្បូងរួចបាននាំគ្នាធ្វើការលុកលុយលើរាជវង្សឆេងថ្មីនៅតាមតំបន់ឆ្នេរភាគអាគ្នេយ៍នៃប្រទេសចិន។^[46] នៅក្នុងឆ្នាំ១៦៦១ ដោយសារការដាក់សម្ពាធយ៉ាងធ្ងន់ធ្ងរពីរាជវង្សឆេង លោកកូស៊ីងហ្គាបានផ្លាស់ទីកងកម្លាំងរបស់គាត់ពីមូលដ្ឋានស៊ាមីនមកលើកោះតៃវ៉ាន់ដោយបានទាត់កងកម្លាំងអាណានិគមហុល្លង់ចេញនៅក្នុងដំណើរនេះ។^[47][48][49]

បន្ទាប់ពីបាត់បង់ដែនដីអាណានិគមខ្លួន ជនជាតិហុល្លង់បានទៅចងសម្ព័ន្ធភាពជាមួយរាជវង្សឆេងក្នុងគោលបំណងកម្ចាត់កម្លាំងកូស៊ីងហ្គាចេញពីកោះតៃវ៉ាន់។ បន្ទាប់ពីមានការប៉ះទង្គិចគ្នាបន្តិចបន្តួច ជនជាតិហុល្លង់បានដណ្តើមយកបន្ទាយចាស់របស់ខ្លួនបានវិញនៅក្នុងឆ្នាំ១៦៦៤។^[50] ពួកហុល្លង់បានខិតខំប្រឹងប្រែងការពារបន្ទាយដែលខ្លួនដណ្តើមបានខណៈដែលកំពុងរងការវាយប្រហារពីកងកម្លាំងបះបោរក្នុងស្រុក។ ទីបំផុតនៅក្នុងឆ្នាំ១៦៦៨^[51] អាជ្ញាធរអាណានិគមហុល្លង់ក៏បានសម្រេចចិត្តដកទ័ពរបស់ខ្លួនចេញពីតៃវ៉ាន់បន្ទាប់ពីការប៉ះទង្គិចគ្នាអស់រយៈពេលជាងបួនឆ្នាំដោយមិនបានផលអ្វីមកវិញ។^[52]

ក្រោមរាជវង្សឆេង (១៦៨៣–១៨៩៥)

អត្ថបទដើម: តៃវ៉ាន់ក្រោមការត្រួតត្រារបស់រាជវង្សឆេង

កំណត់សម្គាល់

1. កុកងឺជាប្រភេទភាសាចិនស្តង់ដា^[2]
   គ្រាមភាសាចិន (ត្រូវបានប្រើប្រាស់ជារឿយៗ)
   ចិនបុរាណ (ត្រូវបានប្រើប្រាស់ជាផ្លូវការឬក្នុងឱកាសពិសេសដូចជាក្នុងសាសនា ឬបុណ្យប្រពៃណី ឯកសារផ្លូវការ និងឯកសារតុលាការជាដើម)^[3]
2. សេចក្ដីប្រកាសជាផ្លូវការនៃភាពជារដ្ឋរបស់សាធារណរដ្ឋចិនគឺត្រូវបានធ្វើឡើងនៅថ្ងៃទី១ ខែមករា ឆ្នាំ១៩១២។
3. ចិនបុរាណ៖ 中華民國
   កុកងឺភិងអ៊ិង៖ Zhōnghuá Mínguó
   ភាសាហុកគីន៖ Tiong-hûa Bîn-kok

ឯកសារយោង

1. "Interior minister reaffirms Taipei is ROC’s capital". Taipei Times. 5 December 2013. http://www.taipeitimes.com/News/taiwan/archives/2013/12/05/2003578356។ បានយកមក 7 December 2013.
2. "(ភាសាចិន) 推動雙語國家政策問題研析". www.ly.gov.tw. Retrieved 25 ឧសភា 2021.
3. "(ភាសាចិន) 法律統一用語表-常見公文用語說明" (PDF). Archived from the original (PDF) on 2021-06-02. Retrieved 2 មិថុនា 2021. {{cite web}}: More than one of |archivedate= and |archive-date= specified (help); More than one of |archiveurl= and |archive-url= specified (help)
4. "(ភាសាចិន) 笨蛋，台灣有第一官方語嗎？". opinion.cw.com.tw. Retrieved 11 កក្កដា 2021.
5. "(ភាសាចិន) 行政院第3251次院會決議". www.ey.gov.tw. Retrieved 25 ឧសភា 2021.
6. The Republic of China Yearbook 2016. Executive Yuan, R.O.C.. 2016. p. 10. ល.ស.ប.អ. 9789860499490. https://issuu.com/eyroc/docs/the_republic_of_china_yearbook_2016។ បានយកមក 31 May 2020. "Ethnicity: Over 95 percent Han Chinese (including Holo, Hakka and other groups originating in mainland China); 2 percent indigenous Austronesian peoples"
7. Washington, Suite 800; Inquiries, DC 20036 USA202-419-4300 (2 April 2015). "Religious Composition by Country, 2010–2050". Pew Research Center's Religion & Public Life Project. Archived from the original on 21 December 2019. Retrieved 17 មករា 2024. {{cite web}}: More than one of |archivedate= and |archive-date= specified (help); More than one of |archiveurl= and |archive-url= specified (help)
8. "TAIWAN SNAPSHOT". Retrieved 15 មីនា 2020.
10. "Population of Taiwan as of July 2022".
11. "General Statistical analysis report, Population and Housing Census" (PDF). National Statistics, ROC (Taiwan). Archived from the original (PDF) on 26 ធ្នូ 2016. Retrieved 26 វិច្ឆិកា 2016. {{cite web}}: More than one of |archivedate= and |archive-date= specified (help); More than one of |archiveurl= and |archive-url= specified (help)
12. "World Economic Outlook Database, October 2023 Edition. (Taiwan)". IMF.org. មូលនិធិរូបិយវត្ថុអន្តរជាតិ. 10 តុលា 2023.
13. "Percentage share of disposable income by quintile groups of income recipients and measures of income distribution". stat.gov.tw. Archived from the original on 2022-07-14. Retrieved 26 មិថុនា 2019.
14. "國情統計通報（第 195 號）" (PDF). Directorate General of Budget, Accounting and Statistics, Executive Yuan, Taiwan (ROC). 14 October 2021.
15. "ICANN Board Meeting Minutes". ICANN. 25 មិថុនា 2010.
16. Fell, Dafydd (2018). Government and Politics in Taiwan. London: Routledge. p. 305. ល.ស.ប.អ. 978-1317285069. https://books.google.com/books?id=i8hHDwAAQBAJ.
17. Campbell, Matthew (7 January 2020). "China's Next Crisis Brews in Taiwan's Upcoming Election". Bloomberg Businessweek. No. 4642. pp. 34–39. ISSN 0007-7135. Retrieved 24 កញ្ញា 2020.
18. World Bank Country and Lending Groups Archived 11 January 2018 at the វេយប៊ែខ ម៉ាស៊ីន., ធនាគារពិភពលោក។ ដក់ស្រង់នៅថ្ងៃ 18 កញ្ញា 2021។
19. "IMF Advanced Economies List. World Economic Outlook, April 2016, p. 148" (PDF). Archived from the original (PDF) on 21 មេសា 2016.
20. "Freedom in the World 2019". freedomhouse.org. 3 មករា 2019. Retrieved 18 កញ្ញា 2021.
21. (5 November 2008)"The Quality of Life in Taiwan". Social Indicators Research 92 (2): 377–404. DOI:10.1007/s11205-008-9353-1.
22. (ភាសាចិន) 2010中華民國人類發展指數 (HDI) (PDF). Directorate General of Budget, Accounting and Statistics, Executive Yuan, R.O.C. 2010. Retrieved 18 កញ្ញា 2021.
23. Dou, Eva (16 កញ្ញា 2019). "Solomon Islands Ends Diplomatic Ties with Taiwan, Stands by China". https://www.wsj.com/articles/solomon-islands-ends-diplomatic-ties-with-taiwan-stands-by-china-11568642229.
24. "Kiribati cuts ties with Taiwan in diplomatic switch to China days after Solomon Islands pivot". Australian Broadcasting Corporation. 20 កញ្ញា 2019. Retrieved 19 កញ្ញា 2021.
25. Fell, Dafydd (2006). Party Politics in Taiwan. Routledge. p. 85. ល.ស.ប.អ. 978-1-134-24021-0.
26. Achen, Christopher H.; Wang, T. Y. (2017). "The Taiwan Voter: An Introduction". The Taiwan Voter. University of Michigan Press. pp. 1–25. អ.វ.ល.:10.3998/mpub.9375036. ល.ស.ប.អ. 978-0-472-07353-5. pp. 1–2.
27. "Chapter 3: History". The Republic of China Yearbook 2011. Government Information Office, Republic of China (Taiwan). 2011. p. 46. http://www.gio.gov.tw/taiwan-website/5-gp/yearbook/docs/ch03.pdf.
28. "Ilha Formosa: the Emergence of Taiwan on the World Scene in the 17th Century". npm.gov.tw. Archived from the original on 2018-04-14. Retrieved 2021-09-19. {{cite web}}: More than one of |archivedate= and |archive-date= specified (help); More than one of |archiveurl= and |archive-url= specified (help)
29. Campbell, William (1915). Sketches from Formosa. London: Marshall Brothers. https://archive.org/stream/sketchesfromtaiw00camprich#page/278/mode/2up.
30. Rosemary Gillespie; Rosemary G. Gillespie; D. A. Clague (2009). Encyclopedia of Islands. University of California Press. p. 904. ល.ស.ប.អ. 978-0-520-25649-1. https://books.google.com/books?id=g9ZogGs_fz8C&pg=PA904.
31. Bagyo Prasetyo; Titi Surti Nastiti; Truman Simanjuntak (2021). AUSTRONESIAN DIASPORA: A New Perspective. UGM PRESS. p. 125. ល.ស.ប.អ. 978-602-386-202-3. https://books.google.com/books?id=zFwXEAAAQBAJ&pg=PA125.
32. (1992). "The Palaeolithic in Southern China". Asian Perspectives 31 (2): 129–160.
33. Jiao 2007, pp. 89–90.
34. Jiao 2007, pp. 91–94.
35. Diamond, Jared M (2000). "Taiwan's gift to the world". Nature 403 (6771): 709–710. DOI:10.1038/35001685.
36. Fox, James J (2004). "Current Developments in Comparative Austronesian Studies". Universitas Udayana, Bali. https://digitalcollections.anu.edu.au/bitstream/1885/43158/2/Comparative_Austronesian_Studies.pdf.
37. Shepherd, John R. (1993). Statecraft and Political Economy on the Taiwan Frontier, 1600–1800. Stanford University Press. pp. 7–8. ល.ស.ប.អ. 978-0-8047-2066-3. Reprinted Taipei: SMC Publishing, 1995.
38. Wills 2006, p. 88.
40. Campbell, William (1903). Formosa Under the Dutch: Described from Contemporary Records, with Explanatory Notes and a Bibliography of the Island. Kegan Paul, Trench, Trubner. pp. 6–7. https://archive.org/details/formosaunderdut01campgoog.
41. Andrade 2008, Chapter 6 Note 5.
42. Andrade 2008, Chapter 6.
43. Wills 2006, p. 98.
44. "Fort San Domingo". Tamsui Historical Museum. Retrieved 21 កញ្ញា 2021.
45. Wills 2006, p. 91.
46. Yan Xing. 臺南與鄭成功 [Tainan and Zheng Chenggong (Koxinga)]. Tainan Literature and History Research Database. National Museum of Taiwan History. Retrieved 21 កញ្ញា 2021..
47. Andrade 2008, Preface Note 1: "Second, this book is also about how Taiwan first came under Chinese political control, thanks to the Ming loyalist regime of Zheng Chenggong."
48. Wills 2006, pp. 94–95.
49. Struve, Lynn (1988). "The Southern Ming". ជា Mote, Frederic W.; Twitchett, Denis. Cambridge History of China, Volume 7, The Ming Dynasty, 1368–1644. Cambridge, England: Cambridge University Press. pp. 641–725. ល.ស.ប.អ. 978-0-521-24332-2. pp. 722–725.
50. Wills, John E. (2001). The Dutch Reoccupation of Chi-lung, 1664–1668. California: University of California. ល.ស.ប.អ. 9780936127095.
51. Shepherd 1993, p. 95.
52. (1 January 1989)"Pioneers or cattle for the slaughterhouse? A rejoinder to A.R.T. Kemasang". Bijdragen tot de Taal-, Land- en Volkenkunde 145 (2). DOI:10.1163/22134379-90003260.