From Wikipedia, the free encyclopedia
Үпілмәлік, Кенедән (Rіcіnus) – сүттіген тұқымдасына жататын бір жылдық шөптесін өсімдік.
| Үпілмәлік | ||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||||||||||||||
| Ғылыми топтастыруы | ||||||||||||||||||||
| ||||||||||||||||||||
| Екі-есімді атауы | ||||||||||||||||||||
| Ricinus communis L. |
Үндістан, Бразилия, Аргентина, Қытай, Иран және Африка елдерінде көп таралған. Египетте 4 мың жылдай уақыттан бері өсіріліп келеді.[1]
Қазақстанда Алматы, Оңтүстік Қазақстан облыстарында дақылдық түрі – кәдімгі үпілмәлік(rіcіnus communіs) қолдан егіледі.
Оның биіктігі 60 – 200 см., сабағы тықыр, көп бұтақты. Саусақ салалы жапырағы ірі, кезектесіп орналасады, шеттері иректелген, жапырағының сағақтары ұзын болады. Гүлдері – дара жынысты, бір үйлі, олар жиналып, масақша гүлшоғырына топталған. Күлте жапырақшалары болмайды. Аталығы өте көп, бір-бірімен шоғырланып байланысқан. Тозаңдық жіпшелерінің саны 1000-нан асады. Түйіні – домалақ, жұмыртқа тәрізді, үш ұялы, әрбір ұясында 1 тұқым бүршігі болады. Жел арқылы тозаңданады. Шілде айында гүлдеп, тамыз – қыркүйекте дән салады. Жемісі – қауашақ. Жемісі піскенде қауашағы жарылып, дәні шашылады. Дәнегі дөңгелекше келген.
Кәдімгі үпілмәлік – майлылығы өте жоғары өсімдік. Оның тұқымынан өте бағалы, техникалық және медициналық мақсатта пайдаланылатын майсана майы алынады. Өте әдемі өсімдік болғандықтан бақтар мен үй жанындағы көгалдарды әсемдеу үшін де өсіріледі. Кенедәннің тұқымы улы болады, оның тағамға пайдаланған 10 – 12 түйір дәнінің өзі ауыр улануға әкеледі, кейде адам өліп те кетуі мүмкін.[2]
Майсана майын өндіруден Үндістан көшбасшы болып саналады. Одан кейін Қытай мен Бразилия.
| Елдер | Өндіріс көлемі(тонна) |
|---|---|
| Үндістан | 830 000 |
| Қытай | 210 000 |
| Бразилия | 91 510 |
| Эфиопия | 15 000 |
| Парагвай | 12 000 |
| Тайланд | 11 052 |
| Вьетнам | 5 000 |
| Оңтүстік Африка Республикасы | 4 900 |
| Филиппин | 4 500 |
| Ангола | 3 500 |
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
