From Wikipedia, the free encyclopedia
Цирконий (лат. Zіrconіum; Zr) — элементтердің периодтық жүйесінің ҚV тобындағы хим. элемент, ат. н. 40, ат. м. 91,22.
| |||||||||||||||
Жай заттың сыртқы бейнесі | |||||||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Күміс-ақ металл
| |||||||||||||||
Атом қасиеті | |||||||||||||||
Атауы, символ, нөмірі |
Цирконий, 40 | ||||||||||||||
Топ типі | |||||||||||||||
Топ, период, блок |
4, 5, d | ||||||||||||||
Атомдық масса (молярлық масса) | |||||||||||||||
Электрондық конфигурация |
[Kr] 4d2 5s2 | ||||||||||||||
Қабықшалар бойынша электрондар |
2, 8, 18, 10, 2 | ||||||||||||||
Атом радиусы |
160 пм | ||||||||||||||
Химиялық қасиеттері | |||||||||||||||
Ковалентті радиус |
175±7 пм | ||||||||||||||
Ион радиусы |
(+4e) 79 пм | ||||||||||||||
Электртерістілігі |
1,33 (Полинг шкаласы) | ||||||||||||||
Электродты потенциал |
0 | ||||||||||||||
Тотығу дәрежелері |
−2, 0, +1, +2, +3, +4 | ||||||||||||||
Иондалу энергиясы |
1-ші: 640.1 кДж/моль (эВ)
| ||||||||||||||
Жай заттың термодинамикалық қасиеттері | |||||||||||||||
Термодинамикалық фаза | |||||||||||||||
Тығыздық (қ.ж.) |
6,506 г/см³ | ||||||||||||||
Балқу температурасы |
2125 K | ||||||||||||||
Қайнау температурасы |
4650 K | ||||||||||||||
Балқу жылуы |
19,2 кДж/моль | ||||||||||||||
Булану жылуы |
567 кДж/моль | ||||||||||||||
Молярлық жылусыйымдылық |
25,3 Дж/(K·моль) | ||||||||||||||
Молярлық көлем | |||||||||||||||
| |||||||||||||||
Жай заттың кристаллдық торы | |||||||||||||||
Тор құрылымы |
алтыбұрышты | ||||||||||||||
Тор параметрлері |
a = 3,231, c = 5,148 Å | ||||||||||||||
c/a қатынас |
1,593 | ||||||||||||||
Дебай температурасы |
291 K | ||||||||||||||
Басқа да қасиеттері | |||||||||||||||
Жылуөткізгіштік |
(300 K) 22,7 Вт/(м·К) | ||||||||||||||
Юнг модульі |
88 ГПа | ||||||||||||||
Жылжу модульі |
33 ГПа | ||||||||||||||
Пуассон коэффициенті |
0.34 | ||||||||||||||
Моос қаттылығы |
5.0 | ||||||||||||||
Виккерс қаттылығы |
820–1800 МПа | ||||||||||||||
Бринеллий қаттылығы |
638–1880 МПа | ||||||||||||||
CAS нөмірі |
7440-67-7 |
90Zr (51,46), 91Zr (11,23), 92Zr (17,11), 94Zr (17,40), 96Zr(2,80).
Жасанды жолмен алынған радиоактивті изотоптары 93Zr, 95Zr радиоактивті индикатор ретінде пайдаланылады. Цирконийді 1788 жылы неміс ғалымы М.Клапрот циркон минералын талдау нәтижесінде ашқан. Жер қыртысындағы салмақ мөлш. 2°10–2%. Табиғатта негізінен циркон, бадделеит және күрделі цирконсиликат (эвдиалит, эвколит) минералдары түрінде кең таралған. Цирконий — күміс түсті ақ метал, балқу t 1852 °C, қайнау t 3580 — 3700 °C. Таза күйінде Цирконий пластик. және оңай өңделеді. Цирконийдің ең бағалы қасиеті — коррозияға, хим. агрессивті ортаға тұрақтылығы. Қосылыстарындағы тотығу дәрежесі +4. Галогендермен әрекеттесіп галогениттер (ZrГ4), фосформен қосып қыздырғанда дифосфид ZrР2, бормен 1500°С-тан жоғары температурада боридтер түзеді.
Цирконий қосылыстарының маңыздысы — қос тотығы ZrO2. өнеркәсіпте Цирконийді көбіне циркон және бадделеит минералдарынан алады. Металл Цирконийді өзінің қос тотығын кальций немесе кальций гидридімен, Цирконий хлоридін магниймен, фторцирконат калийді натриймен тотықсыздандыру арқылы алады.
Цирконий электрвакуумдық техникада, металлургияда, машина жасау өндірісінде, т.б. пайдаланылады. Цирконий қос тотығы және циркон отқа берік материалдар, шынының ерекше сорттарын дайындауда қолданылады.
"Қазақ Энциклопедиясы", 18 том
Бұл — химия бойынша мақаланың бастамасы. Бұл мақаланы толықтырып, дамыту арқылы, Уикипедияға көмектесе аласыз. |
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.