Тітіркендіргіш – тірі тіндерде (ұлпаларда) биологиялық реакциялар тудырып, оның құрылымы мен қызметін өзгерте алатын кез келген әсер. Тітіркендіргіштер энергиялық табиғатына қарай:
- химиялық (қышқылдар, сілтілер, тұздар, әр түрлі улар, т.б.);
- физикалық (механикалық, термиялық, электрлік, дыбыстық, сәулелік, және рентгендік);
- биологиялық (гормондар, микробтар, вирустар, т.б.) болып бөлінеді.
Тіндер (ұлпалар) мен органдардың эволюциялық дамуы барысында бейімделіп үлгеріп, организмге қалыпты, табиғи жағдайда әсер ететін тітіркендіргіштерді адекватты тітіркендіргіш деп атайды (лат. adaeguatus – арнаулы). Ет талшықтары үшін жүйке тітіркенісі, көздің торлы қабығының рецепторлары үшін – сәуле, есту рецепторлары үшін – дыбыс толқыны адекватты тітіркендіргіш тіндер (ұлпалар) мен органдарға табиғи жағдайда әсер етпейтін тітіркендіргіштер инадекватты тітіркендіргіш деп аталады. Қалыпты жағдайда олар тіндерде (ұлпаларда) қозу процесін тудырмайды, бірақ әсері күшті не ұзақ болса, тітіркендіргіш рөлін атқарады. Мысалы, әр түрлі механикалық әрекет (соғу, шаншу, қысу), электр тогы, қышқылдар, т. б. бұлшық етті жиырылтады. Әсер күшіне қарай тітіркендіргіш: табалдырықты (қозу процесін тудыратын ең аз шамасы); табалдырықтан төмен (әсер күші алдыңғы шамадан да аз болса) және табалдырықтан жоғары (әсер күші алдыңғылардан артық болса) деп бөлінеді. Тіндер (ұлпалар) физиологиялық тыныштық күйінен қозу жағдайына көшу үшін тітіркендіргіштің белгілі деңгейде күші, әсер ету мерзімі және әсер күшінің өсу шапшаңдығы (градиенті) болуы керек.[1]
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
