КСРО орталық атқару комитеті

КСРО орталық атқару комитеті (КСРО ОАК) (орыс. Центральный исполнительный комитет СССР (ЦИК СССР)) — Кеңестердің Бүкілодақтық съездері құрған және Бүкілодақтық Кеңестер съездерінің аралығында мерзімдік (ал іс-жүзінде – анда-санда) сессияларда шақырылатын 1922-1938 жылдардағы КСРО мемлекеттік билігінің жоғарғы органы.

КСРО орталық атқару комитеті
КСРО ОАК
Республикалар, өлкелер мен облыстар басшыларына КСРО ОАК ордендерін табыстау, Мәскеу, 8 тамыз 1935 ж.
Ұйым түрі:	ұжымдық мемлекет басшысы және басқару органы
Құрылуы
1922 жылы КСРО құру туралы шарт	1922 жылы
Ыдырау
1936 жылғы КСРО Конституциясы	1938 жылы

КСРО ССК сессиялар аралығындағы кезеңде КСРО билігінің жоғарғы органы болып табылатын Төралқаны, сондай-ақ одақтық республикалар саны бойынша Орталық Атқару Комитетінің қосарлас төрағаларын сайлады. КСРО ОАК кезекті сессиялары жылына үш рет, ал төтенше сессиялар — КСРО ОАК Төралқасының қаулысымен, КСРО ХКК немесе одақтық республиканың ОАК өтініші бойынша шақырылуы керек еді. Іс жүзінде 1922-1937 жылдар аралығында 1-ден 12 күнге дейін созылған барлығы 8 Кеңестер съезі мен ОАК 24 сессиясы өтті. КСРО ОАК сессияларының көпшілігі Мәскеуде, Ленинград пен Тифлисте — бір-бірден болды^[1].

КСРО орталық атқару комитеті КСРО халық комиссарлар кеңесін, КСРО жоғарғы сотын құрды. Бүкілодақтық Кеңестер съезіне есеп берді.

1936 жылғы Конституция бойынша мемлекеттік биліктің жоғары органы ретінде Бүкілодақтық Кеңестер съезі мен оның орталық атқару комитеті 1938 жылы КСРО жоғарғы кеңесімен алмастырылды^[2].

ОАК құрылымы

1924 жылға дейін КСРО ОАК — 6-бап КСРО-ның құрылуы туралы шарт негізінде құрылған бір палаталы орган болды. Құрамында одақтық республикалардың халық санына тепе-тең сайланған 371 өкілі кірді^[3]. ОАК төралқасы 19 мүшеден сайланды.

1924 жылғы КСРО Конституциясы^[4] бойынша екі палатадан: Одақ Кеңесінен және Ұлттар Кеңесінен тұрды. ОАК төралқасы 21 адамдық құрамда сайланды және оған ОАК қосарлас төрағалары, Одақ Кеңесі Төралқасы мен Төралқа хатшысы және Ұлттар Кеңесінің толық құрамы кірді.

Кеңестердің съездері

• I Кеңестердің Бүкілодақтық съезі (30 желтоқсан 1922 жылы)
• II Кеңестердің Бүкілодақтық съезі (26 қаңтар — 2 ақпан 1924 жылы)
• III Кеңестер съезі (13—20 мамыр 1925 жылы)
• IV Кеңестер съезі (18—26 сәуір 1927 жылы)
• V Кеңестер съезі (20—28 мамыр 1929 жылы)
• VI Кеңестер съезі (8—17 наурыз 1931 жылы)
• VII Кеңестер съезі (28 қаңтар — 6 ақпан 1935 жылы)
• VIII Кеңестердің төтенше съезі (25 қараша — 5 желтоқсан 1936 жылы)

ОАК төрағалары

РКФСР-нан

• Калинин Михаил Иванович (30.12.1922 — 12.01.1938)

Украин КСР-нан

• Петровский, Григорий Иванович (30.12.1922 — 12.01.1938)

Белорус КСР-нан

• Червяков Александр Григорьевич (30.12.1922 — 16.06.1937)
• Стакун, Михаил Иосифович (17.06.1937 — 14.11.1937)

КСФКР-нан

• Нариманов Нариман Нажафоғлы (30.12.1922 — 19.03.1925)
• Мұсабеков Газанфар Махмұтоғлы (21.05.1925 — 12.01.1938)

Түрікмен КСР-нан

• Айтаков Нәдірбай (21.05.1925 — 21.07.1937)

Өзбек КСР-нан

• Қожаев Файзулла Ғұбайдуллаұлы (21.05.1925 — 17.06.1937)

Тәжік КСР-нан

• Мақсұм (Лұтфуллаев) Нұсратулла (18.03.1931 — 04.01.1934)
• Рахимбаев, Абдулла Рахимбайұлы (04.01.1934 — 07.09.1937)

ОАК Төралқасы хатшылары

• Енукидзе Авел Сафронович (30.12.1922 — 3.3.1935)
• Акулов Иван Алексеевич (3.3.1935 — 9.7.1937)
• Горкин Александр Федорович (9.7.1937 — 12.1.1938)

Кеңестік республикалардың ОАК

• Абхазия Социалистік Кеңес Республикасы ОАК (1921—1931) (Абхазия СКР)
• Әзірбайжан КСР ОАК (1921—1938) (Әзірбайжан КСР)
• Армян КСР ОАК (1921—1938) (Армян КСР)
• Белорус КСР ОАК (1921—1938) (Белорус КСР)
• Бұхара Социалистік Кеңес Республикасы ОАК (1920—1924) (Бұхара СКР)
• Бүкілгрузиндік орталық атқару комитеті (1921—1938) (Грузин КСР)
• КСФКР ОАК (1922—1937) (КСФКР)
• Қазақ КСР ОАК (1937—1938) (Қазақ КСР)
• Қырғыз КСР ОАК (1937—1938) (Қырғыз КСР)
• Бүкілресейлік орталық атқару комитеті (1917—1938) (РКФСР)
• Литва Социалистік Кеңестік Республикасы мен Белорус ОАК (1919—1920)
• Тәжік КСР ОАК (1930—1938) (Тәжік КСР)
• Түркістан КФР ОАК (1918—1924) (Түркістан КФР)
• Түрікмен КСР ОАК (1925—1938) (Түрікмен КСР)
• Өзбек КСР ОАК (1925—1938) (Өзбек КСР)
• Бүкілукраиндық орталық атқару комитеті (1919—1938) (Украин КСР)
• Хорезм СКР ОАК (1920—1924) (Хорезм СКР)

Бағынысты мекемелер

Комитеттер

• Ғылымды меңгеру жөніндегі Уақытша комитет және КСРО ОАК мекемелерінің оқу бөлімі (Ғылым комитеті) (1925 — ақпан 1926)
• КСРО ОАК мекемелерінің ғылым, оқу және әдеби-баспа бөлімін меңгеру комитеті (Ғылым комитеті) (ақпан 1926 — желтоқсан 1926)
• КСРО ОАК ғылымдар мен оқу орындарын меңгеру комитеті (Ғылым комитеті) (желтоқсан 1926 — 1937)

Ресми басылымдары

• КСРО ОАК және Жұмысшылар, шаруалар, Қызыл әскер және Казак депутаттары Кеңестері БОАК «Хабар» (орыс. Известия) газеті (1923—1938)
• КСРО ХКК, ЕҚК және ОАК Хабаршысы

Дереккөздер

1. КСРО мемлекеттік билігінің жоғарғы органдары. knowbysight.info. Басты дереккөзінен мұрағатталған 28 желтоқсан 2017.(қолжетпейтін сілтеме) Тексерілді, 22 ақпан 2017.
2. КСРО ОРТАЛЫҚ АТҚАРУ КОМИТЕТІ. bigenc.ru. Тексерілді, 11 шілде 2019.
3. Кеңестік Социалистік Республикалар Одағын құру туралы шарт — Викитека. ru.wikisource.org. Тексерілді, 11 шілде 2019.
4. Большая советская энциклопедия, второе издание. т. 46, стр. 542. М., 1957 г.. Басты дереккөзінен мұрағатталған 14 шілде 2014.(қолжетпейтін сілтеме) Тексерілді, 23 шілде 2012.