Гранит

Гранит^[1] – Жер қыртысында ең көп тараған кристалдық магмалық тау жынысы,толық кристаллы, жаппай түйірлі, немесе сеппелі, қышқыл құрамды (SiO₂ > 65%) интрузиялық таужыныстардың жиынтық атауы. Гранит кварцтан, калийлі дала шпаттарынан (ортоклаз, микротия), қышқыл плагиоклаздардан, слюдадан (биотит, мусковит) тұрады. Түсі ашық, көбінесе қызғылт сұр, қызыл, кейде жасыл, сұр; менш. салм. 2,5 – 2,7 г/см³.

• Граниттің құрылымы орта, ірі түйірлі, порфирлі.
• Граниттердің лейкогранит, аляскит, плагиогранит, сілтілік гранит, рапакиви сияқты түрлері бар. Гранит архейден бастап кайнозойға дейінгі шөгінділерде түрлі пішінді массивтер, батолит, шток, лакколит, желі, дайка, түрінде кездеседі. Граниттердің пневматолиттік-гидротермальдық, гидротермальдық өзгерістеріне мусковиттену, турмалиндену, альбиттену грейзендену, хлориттену процестері жатады.
• Сарыарқа мен Алтайдың көптеген металл кендері Граниттердегі осы процестердің нәтижесінде түзілген. Граниттер құрылыс материалы ретінде кеңінен қолданылады. Олардан қаптау плиталары, ірі құрылыстардың іргетасы, ескерткіштер жасалады. Сондай-ақ Граниттерде алтынның, күмістің, вольфрамның, молибденнің, радиоактивті элементтердің,тағы басқа кен орындары кездеседі. Қазақстанда Гранит өндірілетін Талғар, Күрті (Алматы облысы), Спасск, Жарық, Дария (Қарағанды облысы), Гранитогорск (Жамбыл облысы), Лосевка (Ақмола облысы), Аягөз (Шығыс Қазақстан облысы),тағы басқа кен орындары бар.

Гранит.

Mинералдық құрамы

Граниттердің минералдық құрамы негізінен алғанда кварц пен дала шпаттарынан және түсті минералдардың (биотит, мусковит, мүйіз алдамшы, сирегірек пироксен) азын-аулақ мөлшерінен тұрады. Граниттердің түрлері көп.Олар дала шпаттарының құрамы мен олардың бір-біріне мөлшерлік қатынастарына орай және түсті минералдардың қандай түрі жетекші рөл атқаратындығына орай жүйеленеді.

• Бірінші жүйелеу қағидасына сәйкес дараланған граниттер түрлері:
  • байырғы немесе әкті-сілтілі граниттер (калийлі дала шпаты 30-40%, қышқыл плагиоклаздар 10-20%, кварц 25-30%);
  • адамелиттер (калийлі дала шпатгары мен плагиоклаздар мөлшері бір-бірімен шамалас);
  • плагиограниттер немесе плагиоклазды граниттер (тек қана плагиоклаздардан, кварцтан және түсті минералдардан тұрады, яғни бұлардың құрамында калийлі дала шпаттары мүлдем болмайды немесе өте мардымсыз мөлшерде кездеседі);
  • сілтілі граниттер (сілтілі дала шпаггарын және сілтілі пироксендер мен амфиболдарды кіріктіреді).

Өз құрамындағы әр түрлі түсті минералдардың жетекші рөліне қарай биотитгі, қосслюдалы, мүйізалдамшылы, рибекитгі, эгиринді және тағы басқа граниттер түрін даралауға болады. Гранит құрамында түсті минерал мүлдем болмағанда немесе олар өте аз мөлшерде үшырасқан жағдайда (5%- дан аз) олар аляскитгер деп аталады

Дереккөздер

^[2]

1. Қазақ тілі терминдерінің салалық ғылыми түсіндірме сөздігі: Геология — Алматы: «Мектеп» баспасы, 2003.ӀSВN 5-7667-8188-1 ӀSВN 9965-16-512-2
2. Қазақ энциклопедиясы