From Wikipedia, the free encyclopedia
Аризона (ағылш. Arizona, ([ɛrɪˈzoʊnə]; [ærɪˈzoʊnə]; навахо Hoozdo Hahoodzo) — Америка Құрама Штаттарының 48- штаты. Елдің оңтүстік-батысында орналасқан. Ютмен, Колорадо және Нью-Мексикомен бірге «төрт бұрыш штаттары» санына кіреді . Штаттың астанасы және ірі қаласы — Финикс (Phoenix). Население штата в 2011 жылғы жағдаймен штаттың халқы 6 482 505 тұрғын — бұл көрсеткішпен Аризона АҚШ-та 16-орында. Аризонаның климаты қысы ерекше жұмсақ және жылдың жазғы уақытында жоғары температуралы.
| АҚШ штаты | |||||
|
Аризона | |||||
| |||||
| |||||
|
Штат ұраны |
лат. Ditat Deus | ||||
|
Штат әні |
«The Arizona March Song» және «Arizona» | ||||
|
Штат лақапаты |
«Үлкен каньон штаты» | ||||
| Финикс | |||||
|
Ең ірі қаласы |
Финикс | ||||
|
Ірі қалалары |
Тусон Юма Флагстафф | ||||
|
Тұрғыны |
7 151 502[1] (2020 жыл) 14−орын (АҚШ б-ша) | ||||
| - тығыздығы |
22 адам/км² | ||||
| 6−орын | |||||
| - барлығы |
295 254 км² | ||||
| - су беті |
(0,32 %) | ||||
| - ендік |
31°20' с. е. бойынша 37° с. е., 500 км | ||||
| - бойлық | 109°3' б. б. бойынша 114°50' б. б., 645 км |
||||
|
Теңіз деңгейінен биіктігі |
|||||
| - максимал биіктігі | 3852 м | ||||
| - орташа биіктігі | 1250 м | ||||
| - минимал биіктігі |
22 м | ||||
|
Штат статусын иеленуі |
14 ақпан 1912 жылы 48 ретпен | ||||
| - штат болмай тұрып |
Аризона Аумағы | ||||
|
Губернаторы |
Кэтлин Хоббс | ||||
|
Вице-губернаторы |
Адриан Фонтес | ||||
|
Заң шығару органы |
Аризона Легислатурасы | ||||
| - жоғарғы палатасы | Аризона Сенаты | ||||
| - төменгі палатасы | Аризона өкілдер палатасы | ||||
|
Сенат мүшелері |
Кирстен Синема Марк Эдвард Келли | ||||
|
Уақыт белдеуі |
UTC-7 | ||||
|
Домені |
AZ, Ariz., US-AZ | ||||
|
Ресми сайты: |
http://az.gov/ | ||||
|
| |||||
АҚШ халық санағы бюросының дерегі бойынша 2011 жылдың 1 маусымында Аризона халқы 6 482 505 адам; 2010 жылғы санақпен салыстырғанда 1,42 %-ке өскен.[2]. Финикс метрополисінің халық саны 1991 ден 2001 жылға дейін 45,3 % өскен, Аризона 90-жылдарда халықы ең жоғары өскен екінші штат болып саналды (Невада штаты бірінші болды).[3]. Қазіргі уақытта Финикса метрополисі халық саны 4,3 млн адамнан асқан. Аризонаның 58 %-ке жуық халқы 100 мың адамнан көп тұратын қалаларда өмір сүреді (елдің барлық штаттарының арасындағы ең жоғарғы көрсеткіш).
2010 жылғы санақ бойынша штаттың нәсілдік үлесі келесідей: ақ нәсіл (73 %), афроамерикандықтар (4,1 %), байырғы америкалықтар (4,6 %), азиялықтар (2,8 %), гавайлықтар және мұхиттық аралдардың байырғы халықтары (0,2 %), басқа нәсіл өкілдері (11,9 %), екі және одан көп нәсілділер немесе аралас нәсілдер — мулаттар, метистер (3,4 %)[4]. 2009 жылғы дерек бойынша Аризона халқының шығу тегі: мексикандықтар (27,4 %), немістер (16 %), ирландықтар (10,8 %), ағылшындар (10,1 %), итальяндар (4,6 %)[5]. Аризонада үндіс тілімен сөйлейтін адам саны бойынша барлық 48 континентальды штаттар арасында арасында ең көп штат болып есептеледі. 85 мыңға жуық адам навахо тіліде сөйлейді және 10,4 мың адам батыс-апач тілінде сөйлейді. Аризоналық Апач округында үндіс тілін сақтаушылар АҚШ бойынша ең көп шоғырланған[6] 2010 жылы штатты құпия қоныстанушылар 7,9 % болды (екінші елдегі ең жоғары көрсеткіш)[7].
2005—2007 жылдары штаттың халқының 72,1 % үйде тек қана ағылшынша; 21,7 % — испанша сөйлескен .
Халық санының динамикасы:
Халықтың дін тұтынушылар құрамы:
Аризонада 50 мыңға дейін орыстілді тұрғындар өмір сүреді[10].
Аризона АҚШ-тың оңтүстік -батысында орналасқан, батысында Калифорниямен және Невадамен, солтүстігінде — Ютамен, солтүстік-шығысында — Колорадомен, шығысында — Нью-Мексико, оңтүстігінде — Мексикамен шекараласады. Штаттың территориясының аумағы 295 254 км² (елдің штаттарының ішінде 6-орында).
Штат территориясының едәуір бөлігін тау, үстірт және шөл алып жатыр. Аризонада орасан зор сары қарағайлы массиві орналасқан. Штаттың солтүстігінде Колородо өзені және ондағы Үлкен каньон орналасқан. Юго-западную часть Аризоны оңтүстік-батыс жағында Сонара шөлі, Финикс, Тусон және Юма қалалары орналасқан.
Аризона графтықтарға бөлінеді. 1983 жылы штат 15 графтықа бөлінген.
| Аризона графтықтары | ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|
| Графтың аты | Графтық орталығы | Орнаған жылы | Халық саны (2010)[11] | Үлесі | Аумағы (кв. миль.) | Үлесі |
| Apache | St. Johns | 1879 | 71,518 | 1.12 % | 11,218 | 9.84 % |
| Cochise | Bisbee | 1881 | 131,346 | 2.05 % | 6,219 | 5.46 % |
| Coconino | Flagstaff | 1891 | 134,421 | 2.10 % | 18,661 | 16.37 % |
| Gila | Globe | 1881 | 53,597 | 0.84 % | 4,796 | 4.21 % |
| Graham | Safford | 1881 | 37,220 | 0.58 % | 4,641 | 4.07 % |
| Greenlee | Clifton | 1909 | 8,437 | 0.13 % | 1,848 | 1.62 % |
| La Paz | Parker | 1983 | 20,489 | 0.32 % | 4,513 | 3.96 % |
| Maricopa | Phoenix | 1871 | 3,817,117 | 59.72 % | 9,224 | 8.09 % |
| Mohave | Kingman | 1864 | 200,186 | 3.13 % | 13,470 | 11.82 % |
| Navajo | Holbrook | 1895 | 107,449 | 1.68 % | 9,959 | 8.74 % |
| Pima | Tucson | 1864 | 980,263 | 15.34 % | 9,189 | 8.06 % |
| Pinal | Florence | 1875 | 375,770 | 5.88 % | 5,374 | 4.71 % |
| Santa Cruz | Nogales | 1899 | 47,420 | 0.74 % | 1,238 | 1.09 % |
| Yavapai | Prescott | 1865 | 211,033 | 3.30 % | 8,128 | 7.13 % |
| Yuma | Yuma | 1864 | 195,751 | 3.06 % | 5,519 | 4.84 % |
| Барлығы: 15 | 6,392,017 | 113,997 | ||||
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
