Абхаз тілі

Абхаз тілі — Абхазия негізгі тұрғыны - абхаз халықының мемлекеттік тілі. Көбіне Абхазия мен Түркияда таралған, Қиыр Шығыстың кейбір елдерінде де (Сирия, Иордания, Ирак) таралған. Туыс тілдері - абаз, адыгей (черкес) тілдері.

Ресейде 2010 жылдың санағының мәліметі бойынша 6786 адам абхаз тілінде сөйлейді. Түркияда 1965 жылдың мәліметі бойынша 4563 адам туған тілім деп санайды және 7836 адам - екінші тілі ретінде қолданады. Абхаз тілі Иберий-Кавказ тілдерінің бірі. Екі диалектіге бөлінеді: абжуй, бзыб. Әдеби тілі абжуй диалектісі негізінде қалыптасты. Тұңғыш абхаз алфавитін Абхаз тілінің фонетикалық ерекшеліктерін ескере отырып, орыс графикасы негізінде 1862 ж. П.К.Услар жасады. Абхаз тілінің алфавиті сараланып, төрт рет өзгерді (1926 ж., 1928 ж., 1938 ж., 1954 ж.). Дауысты дыбыс аз, дауыссыздар 50 ден астам. Абхаз тілі - агглютинатив тіл. Белгілілік категориясын білдіру үшін сөз алдына "а", белгісізділік категориясын білдіру үшін сөз аяғына "к" қосымшасы қосылады. Етіс формасы жоқ. [Көсемше]], есімше формасы жиі қолданылады.

Алфавит

А а [aː]	Б б [b]	В в [v]	Г г [ɡ]	Гь гь [ɡʲ]	Гә гә [ɡʷ]	Ҕ ҕ [ʁ/ɣ]	Ҕь ҕь [ʁʲ/ɣʲ]
Ҕә ҕә [ʁʷ/ɣʷ]	Д д [d]	Дә дә [dʷ]	Е е [ɛ]	Ж ж [ʐ]	Жь жь [ʒ]	Жә жә [ʒʷ]	З з [z]
Ӡ ӡ [d͡z]	Ӡә ӡә [d͡ʑʷ]	И и [j/jɨ/ɨj/i]	К к [kʼ]	Кь кь [kʼʲ]	Кә кә [kʼʷ]	Қ қ [kʰ]	Қь қь [kʲʰ]
Қә қә [kʷʰ]	Ҟ ҟ [qʼ]	Ҟь ҟь [qʼʲ]	Ҟә ҟә [qʼʷ]	Л л [l]	М м [m]	Н н [n]	О о [ɔ]
П п [pʼ]	Ҧ ҧ [pʰ]	Р р [r]	С с [s]	Т т [tʼ]	Тә тә [tʼʷ]	Ҭ ҭ [tʰ]	Ҭә ҭә [tʷʰ]
У у [w/wɨ/ɨw/u]	Ф ф [f]	Х х [x/χ]	Хь хь [xʲ/χʲ]	Хә хә [xʷ/χʷ]	Ҳ ҳ [ħ]	Ҳә ҳә [ħʷ]	Ц ц [t͡s]
Цә цә [t͡ɕʷʰ]	Ҵ ҵ [t͡sʼ]	Ҵә ҵә [t͡ɕʼʷ]	Ч ч [t͡ʃʰ]	Ҷ ҷ [t͡ʃʼ]	Ҽ ҽ [t͡ʂʰ]	Ҿ ҿ [t͡ʂʼ]	Ш ш [ʂʃ]
Шь шь [ʃ]	Шә шә [ʃʷ]	Ы ы [ɨ]	Ҩ ҩ [ɥ/ɥˤ]	Џ џ [d͡ʐ]	Џь џь [d͡ʒ]	Ь ь [ʲ]	Ә ә [ʷ]

^[1]

Дереккөздер

1. “Қазақстан”: Ұлттық энциклопедия/Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы “Қазақ энциклопедиясы” Бас редакциясы, 1998