Еңбекті азат ету тобы

«Еңбекті азат ету» тобы – орыстың тұнғыш маркстік ұйымы. Г.В.Плеханов басқарған орыс эмигранттары тобы 1883 жылы Женевада ұйымдастырды.^[1]

Топтың құрылуы

Плеханов және топтың басқа мүшелері – П.Б.Аксельрод, Л.Г.Дейч, В.И.Засулич, В.Н.Игнатов бұған дейін революцияшыл халықшылдар болды. Лашсыздан шетелге кеткен олар ғылми социализм теориясын зейін салып оқып-үйрене, Батыс Еуропа елдеріндегі жұмысшы қозғалысының тәжірибесімен таныса бастады. Осының нәтижесінде дүниеге Маркстік көзқарастың дұрыстығына түсініп, Плеханов және оның пікірлестері халықшылдықтан марксизмге бет бұрды.^[2]

Плеханов

1888 жылы 13 (25) қыркүйекте жарияланған «Қазіргі заман социализмі кітапханасы» деген атпен әдебиет шығару туралы құлақтандыруда «Еңбекті аза ету» тобының негізгі принциптері мен мақсаты баяндалды:

• К.Маркс пен Ф.Энгельстің аса маңызды шығармаларын орыс тіліне аудару жолымен ғылми социализм идеяларын тарату;
• Халықшылдықтың қате көзқарастарын сынау және орыстың қоғамдық өмірінің аса маңызды мәселелерін ғылми социализм мен Ресейдің еңбекші халқының мүдделері тұрғысынан талдап шешу.

Құлақтандыру орыс марксшілдерінің алғашқы бағдарлама документі болды. 1882 жылы Плеханов «Коммунистік партия манифесін» орыс тіліне аударған болатын.
«Еңбек азат ету» тобы К.Маркстің «Жалдама еңбек және Капитал» (1883), «Сауда бостандығы туралы сөйленген сөз» (1885), «Философия қайыршылығы» (1886), «Луи Бонапарттың он сегізінші брюмері» (1894); Ф.Энегльстің «Ғылми социализмнің дамуы» (1884), «Людвиг Фейербах» (1892), «Ресейдегі әлеуметтік қарым-қатынастар» (1894) сияқты еңбектерін орыс тіліне аударып, шетелде бастырып Ресейге таратты, сол сияқты өз еңбектерінде марксизмді насихаттап отырды.

В.И.Засулич

П.Б.Аксельрод

Топтың жұмысы

«Еңбекті азат ету» тобы Ресейді марксизмнің таралуына және социал-демократ қозғалыстың дамуына ең басты идеялық бөгет болған халықшылдықтың теориясы мен практикасына елеулі соққы берді. Плеханов «Социализм және саяси» күрес (1883), «Біздің таластармыз» (1885) т.б. еңбектерінде реакцияшыл халықшылдық теорияны маркстік тұрғыдан сынады. Орыс социал-демократтары бағдарламасының Плеханов жазып, «Еңбекті азат ету» тобы бастырып шығарған екі жоба (1883 және 1885) Ресейде социал-демократ партияны әзірлеп, құруда аса маңызды қадам болды. Маркстік көзқарасты таратып, диалектикалық және тарихи материализмді қорғауда Плехановтың (Н.Бельтовтың) «Тарихқа монистік көзқарастың дамуы туралы мәселеге» (1895) деген кітабының ерекше зор маңызы болды. Бұл кітап арқылы «орыс марксистерінің бүтіндей бір ұрпағы тәрбиеленді» (Ленин).^[3]

«Еңбекті азат ету» тобы жұмысшы интеллигенциясына арнап «Жұмысшы кітапханасы» сериясын да (1884-94) шығарды. 1888 ж. әдеби-саяси «Социал-демократ» жинағын, 1890-92 ж. әдеби-саяси «Социал-демократ» шолуын (4 кітап) шығарды. Мұнда орыс және халықаралық социал-демократтарының қызметі баяндалып, марксизмнің революция идеялары насихатталды. «Еңбекті азат ету» тобы Ресейдегі социал-демократ топтармен байланысты үзбеді, Германия, Франция, Польша, Болгария, Швейцария, Австрия, Венгрия социал-демократ партияларымен және ұйымдарымен қарым-қатынас жасап тұрды. Топтың мүшелері Ф.Энгельспен тікелеі достық қарым-қатынаста болып, онымен ұзақ жылдар бойына хат жазысып тұрды, П.Лафарг, Ж.Гед, А.Бебель, В.Либкнехт, К.Цеткин, Элеонора Маркс, В.Адлер сияқты 80 және 90 жылдардағы батыстың социалист жұмысшы қозғалысының көрнекті қайраткерлерімен таныс болды. «Еңбекті азат ету» тобы халықаралық жұмысшы қозғалысымен байланыс жасады және 2-Интернационалдың 1889 ж. (Париж) болған 1-конгерсінен бастап, өзінің бүкіл өмір сүрген уақытының ішінде оның барлық конгрестеріне Ресей социал-демократтарының атынан қатысты. «Еңбекті азат ету» тобының елеулі қателіктері де болды: либерал буржуазияның ролін асыра бағалады, пролетариат революцияның резерві ретіндегі революцияшыл шаруалардың ролін бағаламады. Бұл қателіктер Плеханов пен осы топтың басқа мүшелерінің меньшевиктік көзқарасының ұрығы болды.

Топтың жұмысы тоқталуы

1900 ж. маусымда «Еңбекті азат ету» тобы социал-демократтардың шетелдік одағынан шықты. В.И.Ленин «Искра» және «Заря» газеттерін шығару жөнінде «Еңбекті азат ету» тобымен келісуінің нәтижесінде Орыс революцияшыл «Социал-демократ» ұйымы құрылды. «Искра» редакциясының ішінде Ленин мен «Еңбекті аза ету» тобының мүшелері кейбір мәселелер туралы (либералдар, аграрлық мәселе) және РСДЖП бағдарламасының жоба жөнінде өзара келісе алмай, алауыздық байқалды. Партияның 2-съезінде (1903 ж., тамыз) «Еңбекті азат ету» тобы өзінің өмір сүруін тоқтатқандығы жөнінде мәлімдеді. В.И.Ленин: «Еңбекті азат ету» тобы «социал-демократияны тек теория жағынан ғана негіздеп, жұмысшы қозғалысына қарай бір адым аяқ басты», - деп бағалады.^[4]

Дереккөздер

1. “Қазақ Совет Энциклопедиясы”, ІІ том
2. Плеханов Г.В., Соч., т. 1-4, 9, 13, 19, 24, М.-П. (Л.), 1923-27
3. Полевой Ю.З., Зарождение марксизма в России. 1883-1894 жж., М., 1959
4. Жуйков Г.С., Группа «Освобождение труда», М., 1962