From Wikipedia, the free encyclopedia
Гориллалар (лат. Gorilla) – понгидтер тұқымдасына жататын ең ірі маймылдар.
| Гориллалар | ||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 Батыс горилла
(Gorilla gorilla) | ||||||||||||||||
| Ғылыми топтастыруы | ||||||||||||||||
| ||||||||||||||||
| Үлгілік түрі | ||||||||||||||||
| Troglodytes gorilla Savage, 1847 | ||||||||||||||||
.png) Гориллалар ареалы
| ||||||||||||||||
| Түрлері | ||||||||||||||||
|
Gorilla gorilla | ||||||||||||||||
| Синонимдері | ||||||||||||||||
|
Еркектерінің дене тұрқы 180 – 200 см, салмағы 200 – 250 кг. Ұрғашылары еркектерінен екі есе кіші.
Терісі, шашы қара түсті, еркектерінің арқасындағы түгі жасы өскен сайын күміс түске өзгереді. Артқы аяғы алдыңғы аяғынан едәуір қысқа. Бас сүйегі ірі, маңдайы кіші, көзінің үстінде үлкен доғасы бар. Ми сауытының көлемі 600 см3-дей. Бас сүйегінің ұзына бойында, шүйдесінде жалы болады. Көзі, құлағы онша үлкен емес. Бет бөлімі алға шығыңқы, астыңғы жағы үлкен, тістері ірі, танау тесігінің айналасында шеміршекті доғасы бар. Бір ғана түрі – кәдімгі горилла Батыс, Орталық Африканың қалың тропикалық орманында (Конго өзені мен Танганьика көлінің маңы, Вирунга тауында) кездеседі. Гориллалар шағын топ құрып тіршілік етеді. Қауіп төнгенде еркегі қатты дыбыс шығарып, айбат көрсетеді. Жеміс, жидек, жаңғақтарды жейді. Әрбір үш – бес жылда бір рет балалайды.
Саны өте аз, горилланы қорғау мақсатында жеті ұлттық саябақ ұйымдастырылған, ішіндегі ең ірісі – Конгодағы Вирунга ұлттық саябағы. Горилла жойылып бара жатқан аң түрі болғандықтан, Халықаралық табиғат қорғау одағының «Қызыл кітабына» енгізілген.
Гориллалардың тамақтануының негізі-өсімдік тағамдары. Пайдаланылған өсімдіктердің ішінен жабайы балдыркөк, төсек жапқышы, қалақай, бамбук өсінділері, пигеумнің көк жемістері көп кездеседі. Жемістер мен жаңғақтар негізгі диетаға қосымша болып табылады, ал жануарлар (негізінен жәндіктер) олардың тағам мәзірінде аз үлесті құрайды.
Гориллалар сонымен қатар диетада әртүрлі минералды қоспаларды қолданады: мысалы, олар саздың кейбір түрлерін жейді, осылайша тағамда тұздардың жетіспеушілігін өтейді. Гориллаларға ішудің қажеті жоқ: шырынды көктерде жеткілікті ылғал бар. Мүмкіндігінше су объектілері мен жалпы судан аулақ болады, ал жаңбыр мезгілін ұнатпайды.
Әйелдерде жыныстық жетілу 10-12 жаста, еркектерде — 11-13 жаста болады. 3-5 жылда әйел бір текшені дүниеге әкеледі, ол келесі нәресте пайда болғанға дейін анасымен қалады. Жүктілік 250-ден 290 күнге дейін созылады (әдетте 8,5 ай). Жаңа туылған нәрестенің салмағы шамамен 2 кг. Жалпы гориллалар 30-50 жылға дейін өмір сүреді.
Қазіргі уақытта гориллалар тұқымы гоминидтер тұқымдасына жатады. Соңғы зерттеулерге сәйкес (Primate Taxonomy, Colin Groves, 2001. -ISBN 1-56098-872-X) гориллалардың тұқымына екі түрі әр екі кіші түршеге кіреді:
Батыс горилла (горилла горилла) Батыс жазық горилла (Gorilla gorilla gorilla) Батыс өзен горилла (Gorilla gorilla diehli) Шығыс горилла (горилла берингей) Таулы горилла (Gorilla beringei beringei) Шығыс жазық горилла (Gorilla beringei graueri) Бұрынғы классификацияға сәйкес гориллалар понгидтер тұқымдасына жатады және бір түрі әр үш кіші түршемен ерекшеленеді:
Кәдімгі Горилла (Gorilla gorilla) Батыс жағалауы немесе жазық горилла (Gorilla gorilla gorilla) Шығыс таулы горилла (Gorilla gorilla beringei) Шығыс жазық горилла (Gorilla gorilla manyema)
Гориллалардың шығыс жазығындағы гориллалар, батыс жазығындағы гориллалар, өзен бойында өмір сүретін гориллалар және тауда өмір сүретін гориллалар деген төрт түрі болады. Шығыс жазығындағы гориллалар – ең үлкен: Тауда өмір сүретін гориллалар екінші орында тұрады. Олар – барлық гориллалар ішіндегі ең түктілері. Денелерін қаптаған ұзын, қалың, қара түгі гориллаларды таудың салқын ауасынан сақтайды. Батыс жазығындағы гориллалар – ең кіші және жеңіл гориллалардың бірі. Олар түгі қоңыр-сұр түсті болып келеді, бастарында қызыл немесе қызыл қоңыр түсті айдары болады.
Гориллалар 5-30 даралардан топтасып өмір сүреді. Бір топта үлкен жастағы аталық басшы, бір жас аталық басшы, бір жас аталық, үш-төрт ересек аналық және бірнеше жас гориллалар болады. Топты үлкен жастағы аталық горилла басқарады. Үлкен жастағы аталық гориллаларды ағылшын тілінде «Күміс арқа» деп атайды. Оған себеп олардың арқаларында сұр түсті түктері болады.
Батыс жазықтығында өмір сүретін аталық гориллалардың бойы 1,83 м-дей және де салмақтары 204 кг-ға дейін жетеді. Ал аналықтары аталықтарынан екі есе кіші болады.
Тауда өмір сүретін гориллалар – жойылып кету алдында тұрған приматтар. Әлемде олардың саны шамамен 700-дей ғана қалған. Гориллалар ұйықтағанды жақсы көреді. Олар күн сайын шамамен 13 сағатұйықтайды. Олар өздерінің ұйықтайтын орындарын жақын жерде орналасқан өсімдіктерді майыстыру арқылы жасап алады.
 |
Ортаққорда бұған қатысты медиа файлдар бар: Gorilla |
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
