From Wikipedia, the free encyclopedia
Бхилдер — Үндістандағы туысқан халықтар тобы, негізінен Мадхья-Прадеш, Гуджарат, Раджастхан, Махараштра[1]штаттарының таулы және орманды аймақтарында тұрады. Олар белгілі бір тайпалық немесе рулық топқа жатады: бхил, бхагалия-бхил, дхоли-бхил, дунгри-бхил, меваси-бхил, равал-бхил, бхилала, васава, гарасия, джанка, мавчхи, манкар, патлия, паура, ратхия, тадви. Жалпы саны 13 миллионға жуық адам (2001 жылғы халық санағы), оның ішінде Мадхья-Прадеште – 4,6 млн, Гуджаратта – 3,4 млн, Раджастханда – 2,8 млн, Махараштрада – 1,8 млн адам.[2]
Бхили тілінде (20-ға жуық диалектілері бар) сөйлейді. Сондай-ақ хинди, гуджарати, маратхи т.б. тілдер де қолданылады.[3]
Бхилдер негізінен индуистер және дәстүрлі нанымдар сақталған. Шамамен 1% христиандар мен суниттік мұсылмандар. Олардың ең жоғары құдайлары Шива, Паравати, Индра, Ганеша және басқалардың аналогтары болып табылады. Жолдардың бойында қаза тапқан батырлардың құлпы тастары, ал үйлердің жанында құрбандық шалып, сый-сияпат жасалатын ата-бабалардың белгілері бар.[4]
Бхилдердің этникалық негізі аборигендік халықтар болған. Бхилдер туралы алғашқы мәліметтер 9–10 ғасырлардағы Раджпут жылнамаларында кездеседі. Бхил князьіктері раджпуттармен (бхил радждары 20 ғасырға дейін Раджпут билеушілерінің маңдайына тика белгісін қою құқығын сақтап келді), моголдармен, маратхилармен және британдықтармен соғысып, одақтас қарым – қатынас орнатты. 20 ғасырдың 1-жартысында Бхил автономиясы үшін қозғалыс қалыптасты.[5]
Бхилдер — соқалы егіншілікпен айналысқан фермерлер, дегенмен 19 ғасырдың басында олармен араласқан британдықтар «бейбіт» егіншілермен қатар тауларда «жабайы» тайпалар өмір сүріп, аңшылықпен, терушілікпен және егіншілікпен айналысатынын атап өтті. Тұрақты ауыл шаруашылығына көшкендер раджпуттармен көршілес болған бхилдер болды. Қалған топтар бұл әдісті тек ХХ ғасырда ғана белсенді түрде меңгере бастады. Жер жалпы үнділік үлгідегі ағаш тісі бар соқамен өңделеді. Тырма ретінде екі шетінен қамытқа бекітілген үлкен бөрене қолданылады. Бхилдер үшін суару күрделі мәселе болып табылады, өйткені олар негізінен табиғи ылғалға сүйенді. Тау бхилдері бөгеттер мен әртүрлі құдықтарды пайдаланады.
Бхилдердің негізгі дақылдары - жүгері мен тары. Интенсивті тыңайтқышпен және суарылатын шағын шаруашылық учаскелерінде («бақшаларда») олар жасымық, асқабақ, түрлі салат өсімдіктері, пияз, қияр және т.б. өсіреді. Көкөністердің көпшілігі муссон маусымының соңында және көктемде жаңа піскен түрде жейді. Терушілік бхилдердің өмірінде өте маңызды рөл атқаруды жалғастыруда. Азық-түлік жинау орман бхиллердің өмір сүруінің негізі болды. Қазір жинау сипаты айтарлықтай өзгерді: егер бұрын бұл табиғи сипатта болса (барлығы ішкі тұтыну үшін жиналды), қазір ол тауарлық сауданың бір түріне айналды - жиналған орман ресурстарының көпшілігі айырбасталады. Орман өнімдерінің арасында бірінші кезекте ақ хош иісті гүлдер мен махуа ағашының майлы жемістері тұр. Гүлдерді кептіріп, ұнтақтайды, егіннен өнім түспеген жағдайда тағам ретінде пайдаланылады және одан күшті алкогольдік сусын жасайды. Махуа жемістерінен сабын өндірісінде қолданылатын құнды өнім - май алынады.
Бхилдердің негізгі бөлігі шағын жалдаушы фермерлер, ферма жұмысшылары, және маусымдық жұмысшылар. Тоқыма өнері дамып келеді, көршілермен маталар мен керамика алмасады. Бхилдер астықты, көкөністерді және орманда жиналған өсімдіктерді сату арқылы пайда табады.[6]
Бхилдер экзогамдық тайпалық топтарға (джаттар мен вандар) бөлінген. Қоғамның әлеуметтік ұйымының негізін сайланбалы кеңес (панчаят) басқаратын көршілес қауымдастық (гам) құрайды.
Бхил еркектерінің бірнеше әйелі болуы мүмкін. Бірақ әрқайсысы үшін ол ата-анасына қомақты төлем төлеп, әрқайсысы жеке үй салуы керек. Әулеттің ата-анасы немесе үлкендерімен некеге келісіледі. Қыз алып қашудың «жұмыспен өтеу» немесе «айырбастау» әдет-ғұрыптары бар. Ажырасу кезінде балалар әкесінде қалады. Бхил тайпасының әйелі - үй иесі және күйеуінің көмекшісі, күйеуі үй салуға, жер өңдеуге және аң аулауға жауапты. Өлген бхилдердің денесін өртеп, күлі үйдің жанына көмілген. Бейіт басына тас белгі мен әткеншек қойылады (рухты риза ету үшін). Егер адам Гаури оразасында қайтыс болса, ол әулие болып саналып - денесі жерге көмілген.[7]
Бхил қоныстарының басты ерекшелігі - олардың «шашыраңқы» табиғаты. Бхилдер халқы аралас ауылдарда тұрса да, олардың алып жатқан бөлігі әрқашан шашыраңқы болады (жазықтарда ықшамырақ өмір сүреді).
Таудағы бхилдерде үйлер арасындағы қашықтық айтарлықтай болуы мүмкін, тіпті жеке тұрғын үйлер арасында орман немесе өріс болуы мүмкін, сондықтан бір елді мекеннің қай жерде аяқталып, екіншісінің басталатыны әрқашан анық емес. Нәтижесінде бір ауыл 8–10 шаршы метрден астам алшақ болуы мүмкін.[8]
Тікбұрышты төбесі бар аласа лашықтар жиі кездеседі, таулы жерлерде - конус тәрізді төбесі бар дөңгелек тұрғын үйлер салынады. Тұрғын үйлердің қаңқасы ағаш діңінен, қабырғалары бамбуктан, бұтақтардан, шөптерден өріліп, балшықпен майланған, шатыры шөп пен жапырақтармен жабылған.[9]
Ерлерге арналған дәстүрлі көйлектер: Пагри, Ангарха, Дхоти және Гамча, ұзын ақ көйлек, ақ сәлде киеді. Бхил әйелдерінің киімдері жарқын, түрлі-түсті, сари және гагра чоли киеді. Белдемшенің алдыңғы жағы ұзын ен матамен аяқталады, ол бастың жамылғысы ретінде қызмет етеді.
Көптеген дәстүрлі бхил әшекейлері бар. Ерлерде када, бажубанд, алқа, сырға, кардхани, әйелдер түрлі әшекейлер, соның ішінде хансли, сақина, зеле-зүмке, сырға, нарниян (білезік), натни (мұрындық әшекейлер) т.б. Олардың арасында татуировкасы бар. Әйелдер әдетте үйленбей тұрып татуировка жасайды.[10]
Бхилдер сиырлардан басқа кез келген етті жейді. Рәсімдерде жиі құрбандық шалылады – үй құстары мен жануарлардың қаны ғұрыптық қажеттіліктерге жұмсалады, ал құрбандыққа шалынатын әтеш, ешкі, буйволдың еті қауымға таратылады. Диетаның негізі кептірілген көкөністер мен дәнді дақылдар болып табылады. Тек муссондардың соңында және көктемде олар жаңа піскен көкөністер мен жемістерді көп жейді.[11]
Ауызша шығармашылық дамыған – эпос, поэзия, ертегі, халық драмасы.
Бхилдердің мифологиясы өте бай, атап айтқанда тайпа мен жеке рулардың шығу тегі туралы әңгімелер. Мұнда үнділік және жергілікті мотивтердің бірігуі байқалады. Көптеген аңыздар адал жары Сатидің қайтыс болуына қайғырған Шива Нарбада жағасын кезіп, сүйген сұлу Матанги ханшайымын кездестіреді, олардың балалары Бхилдердің ата-бабалары болып саналады.[12]
Тәңірлер туралы мифтер, этногенетикалық аңыздар, құдай Велубайдың дүниені жаратқаны туралы жырлар (гаяндық әншілер дак барабанның сүйемелдеуімен орындайды), батырлар туралы жырлар (кезбе әншілердің орындауында), ғашықтық жырлар (ән түрінде ұл мен қыз арасындағы диалог) сақталған. Танымал формалардың бірі - саманг (музыка мен бимен әңгімелеу). Раджастханда күнтізбелік рәсімдермен (әйелдер мен ерлер орындайды, махаббат, мадақтау және басқа әндермен сүйемелденеді) сәйкес келетін гумар дөңгелену биі кеңінен таралған. Бхайраянат құдайына табынумен және құнарлылық культімен байланысты гаир (гаури) діни би драмасы, шараван және бхадра айларында (шілде-тамыз) ер адамдар орындайды.
Музыкалық аспаптардың ішінде ең танымалдары үлкен дхол және мандал барабандары, шағын дурбари барабандары және дак құм сағаты барабандары. Паули флейтасы мен Гангли арфасы да кең таралған.[13]
Ортаққорда бұған қатысты медиафайлдар бар: БхилдерSeamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
