Ингушей

	Республикэ Мышкъыш; ингуш-бз. ГӀалгӀай Мохк; урбз. Республика Ингушетия;
Ингушейм и нып	Ингушейм и дэмыгъэ
	Къэрал уэрэд: «Гимн Ингушетии»
Къалэнэхъышъхьэ	Магас
И инагъыр; - Псори; - % псым иубыдыр	81-нэ; 3 513 км²; ?
Джылэр; - Псори; - Джылэм и Ӏувагъыр	72-нэ; 516 693 цӀыху (2010); 140 цӀыху/км²
ВРП; - Зэхэту, иджырей уасэхэмкӀэ; - ЦӀыхум техуэр	82-нэ; 19,2 млрд. руб. (2008) ; 38,1 мин руб.
Федерал куейхэр	Ишъхъэрэ-Къаукъаз
Эконом куейхэр	Ишъхъэрэ-Къаукъаз
Нэхъышъхьэбзэр	мышкъышыбзэ, урысыбзэ
Президент	Юнус-бек Евкуров
Хасэм и тхьэмадэр	Алексей Воробьёв
Лъэпкъ зэхуэсым и тхьэмадэр	Махмуд Сакалов
УФ-м и къэралым и кодыр	06
Зэманыгъуэр	MSK (UTC+3)
	Мышкъыш Уикисурэтылъэм

Ингушей, Мышкъыш (Гъэлгъай) Республикэ (ингуш-бз. ГӀалгӀай Мохк, урбз. Республика Ингушетия) — Урысей Федерациэм хэт республикэ. Къалэнэхъышъхьэр Магас.

Quick Facts

Close

Тхыгъэ нэхъышъхьэ: Мышхэн и хэкумэтх

Мышхэныр Ишъхъэрэ Къаукъазым хэт. И гъунапкъэхэр здыухьэр: къуэхьэпӀэм — Ишъхъэрэ Осетиэм, къуэкӀыпӀэм — Мычгышейм, ипшъэм — Курджейм.

ШӀыпӀэр ипшъэмкӀэ къушъхьу щыт, ишъхъэрэмкӀэ губгъу. Къэралым и инагъым тэрэзу хэшъыкӀыгъэ иэкъым Мычгышейм шӀыпӀэкэ пэубыдыгъэ зэриӀэм шъхьэкӀэ, абым шъхьэкӀэ зэратхыр 3 400 щыкӀэдзауэ 3 600 нэгъунэ км2.

Хьэйуар — континент къушъхьэу щыт. Курыт температурэр шӀычылэм — 3 щыкӀэдзауэ 10 нэс °C, мэкъуауэгъуэм — 21-23 °C. Уэуэ къехыр 1200 мм нос илъэсым.

Псы нэхъ инхэр: Тэрч, Сунжа, Асса.

Тхыгъэ нэхъышъхьэ: Мышхэным и тхыдэр

I мин илъэсыгъуэм ди лъэхъэнэм ипэм Ингушейм и шӀыпӀэм Къобан лъэпкъыгъуэр исауэ щыта. Абы щыгъуэми япэрей къэӀуэтэгъуэ къыхокӀыр вайнахлъэпкъыжьхэм ятепсэлъыхьу.

Лъэхъэнэ курытхэм дзурдзук лъэпкъ зэгуэтхэр ис шӀыпӀэм, Темырлэн 1395 гъэм имыхьа кӀышъэ хэкум. А зэманым щыгъуэ мыслымэн динри хохьэ хэкум.

1770 гъэм Ингушейр Урысей империэм хохьэ, 1860 гъэм щыкӀэдзауэ Терскэ областым хэту.

Джэпуэгъуэ револуциэм яуж 1917 гъэм, куэд мыхъу Къушъхьэ республикэ щыӀа. Советхэм я ӀэнатӀэм зэр Къауказу кӀэхьа яуж 1920 гъэм Ингушейр Къушъхьэ РССА-м хэхьа. 1924 гъэм Къушъхьэ РССА-рыр мэкуэдри абым къыхокӀ Ингуш АКу, ар 1934 гъэм Мычгыш-Ингушей АКу мэхъур (1936 гъэм щыкӀэдзауэ Мычгыш-Ингушей РССА яшъыр).

Къэралыгъуэ зауэшхуэм щыгъуэ Мычгыш-Ингушейм и лъэныкъуэ гуэрэхэр джэрмэныдзэхэм яубыдауэ щыта. Мычгышрэ ингуш лъэпкъымрэ джэрмэнхэм къадэшъахуэ къалъытэри Азиэ Курытым ирагъэкӀхэ. Мычгыш-Ингушейр администрациэ къыхэгъэкӀыгъуэ хуэду мэкӀуэд, къэрал къыбгъэдэлъхэм и шӀыпӀэр хуагуэчу.

1957 гъэм мычгышхэмрэ ингушхэмрэ пӀалъэ ярат я шӀыналъэм ягъэзэжьыфыну, Мычгыш-Ингушейр аргуэру зэфӀагъувэжь.

РССЗ-р зэхэкӀа яуж Мычгыш-Ингушейри зэхокӀхэри иджырей Мычгышейрэ Ингушейрэ мэхъухэ.

Тхыгъэ нэхъышъхьэ: Ингушейм и джылэр

2002 гъэмкӀэ джылэбжыгъэ ирагъэкуэкӀамкӀэ Ингушейм джылу дэсар 467 294 цӀыху. 2010 гъэмкӀэ Урысстатым и къэлъытэгъуэ щыӀэм зэригъэлъагъуэр 532 150 цӀыху.

Лъэпкъ дэсхэр (2002): ингушхэр 77,27 %, мычгышхэр 20,42 %, урысхэр 1,19 %, пэмыкӀхэр 0,34 %.

Хьэблэхэр

Хьэблэхэр, зи бжыгъэр джылу дэсым минитхум фӀэкӀыу
(Урысейпсом и джылэбжыгъэ 2002 гъэмкӀэ)

Назран	139.2^[1]	Яндаре	10.6
Орджоникидзевскэ	65.1	Долаково	9.1
Мэлгъэбэг	46.7^[1]	Ишъхъэрэ Ачалукхэ	8.5
Карабулак	36.3^[1]	Инарки	7.2
Экажево	23.2	Али Юрт	6.9
Троицкэ	21.5	Вознесенскэ	6.3
Нестеровскэ	17.4	Псыдахэ	6.3
Кантышево	15.7	Галашки	6.3
Сурхахи	14.7	Курыт Ачалукхэ	5.1
Псыгъуабжэ	10.7

Тхыгъэ нэхъышъхьэ: Ингушейм и администрациэ гуэшыгъуэр

АдминистрациэкӀэ Ингушейр куей плӀыкӀэ мэгуэч. Республикэм къалу плӀы дэт, тӀур абыхэм къэралъым и ӀэнатӀашъхьэм кӀэтху.

More information Куей, Хьэблэнэхъышъхьэр ...

Куей	Хьэблэнэхъышъхьэр
Джейрах	Джейрах
Малгобек	Малгобек
Назран	Назран
Сунжа	Серноводскэ